İdarece 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesi birinci fıkrasının (b) bendinde öngörülen şartlar oluşmadığı halde akaryakıt ve araç kiralama ihalelerinin pazarlık usulü ile yapıldığı tespit edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde;

“… Bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Diğer ihale usulleri Kanunda belirtilen özel hallerde kullanılabilir.” hükmü yer almaktadır.

Kanun’un bu hükmüne göre, açık ihale usulü ile belli istekliler arasında ihale usulü temel ihale usullerinden olup, pazarlık usulü istisnai bir ihale usulüdür ve sadece Kanun’da belirtilen özel hallerde kullanılmalıdır.

Kanun’un pazarlık usulü ile ihaleye çıkılabilmesinin şartlarını düzenleyen 21’inci maddesinin (b) bendinde;

“Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması” denilmek suretiyle, bu bent gereğince pazarlık usulü ile ihaleye çıkılabilmesine ilişkin özel haller sayılmıştır.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesinin (b) bendi 16.05.2018 tarihinde; “Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması.” şeklinde değiştirilmiştir.

Yapılan değişiklik ve eski hüküm birlikte değerlendirildiğinde anlaşılacağı üzere, önceden beklenen ve bilinen olaylar ile yine önceden öngörülebilir ihtiyaçlar, yapım tekniği açısından özellik arz etmeyen veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği bulunmayan işlerin 4734 sayılı Kanun’un 21’inci maddesinin

(b) bendi kapsamında değerlendirilme imkânı bulunmamaktadır.

Bir durumun, 4734 sayılı Kanun’un 21’inci maddesinin (b) bendi açısından, “idarece öngörülemeyen olay” içerisinde değerlendirilebilmesi için; durumun idare tarafından “öngörülemez”, “olağan dışı” ve “idarenin iradesinden bağımsız” nitelikte olması gerekmektedir. Bunun yanında pazarlık usulü ile ihaleye çıkılabilmesi için diğer şartların yanında ihalenin ivedi olarak yapılmasının da zorunlu olması gerekmektedir.

Bununla beraber, ihalenin ivedi olarak yapılması şartı tek başına yeterli olmayıp ivedilik Kanun’da belirtilen doğal afet, salgın hastalık, can veya mal kaybı gibi ani ve beklenmeyen ve idarenin önceden öngöremediği gibi özel şartlara bağlanmıştır.

Bir işin acilen yapımına idarece karar verildiği durumlarda Kanun’da belirtilen diğer şartlar mevcut değil ise, pazarlık usulü ile ihaleye çıkılması mümkün görülmemektedir.

2019 dönemi için Kamu İdaresi tarafından 5 ayrı akaryakıt alım ihalesi, 3 ayrı hizmet aracı kiralama ihalesi ve 2 ayrı iş makinesi kiralama ihalesi olmak üzere toplam 10 ihale, şart oluşmadığı halde anılan Kanun’un 21’inci maddesinin (b) bendi kapsamında gerçekleştirilmiştir.

Söz konusu ihalelere ilişkin bilgilere aşağıdaki tablolarda yer verilmiştir:

Tablo 17: 21-b ile Yapılan Akaryakıt Alım İhaleleri

Tablo 18: 21-b ile Yapılan Hizmet Aracı Kiralama İhaleleri

Tablo 19: 21-b ile Yapılan Çevre Temizliği İçin Araç ve İş Makinesi Kiralama İhaleleri

Bu işlerin temel ihale usulleri tercih edilerek ihale edilmemesi ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesinin (b) bendine göre gerekli şartlar oluşmadığı halde istisnai bir ihale usulü olan pazarlık usulü tercih edilerek ihale edilmesi anılan madde hükümleri yanında Kanun’un 5’inci maddesinin birinci ve dördüncü fıkralarında yer alan ihale ilkelerine de aykırılık teşkil etmektedir.

Yukarıda yer verilen denetim tespitine binaen, İdare tarafından; 4734 sayılı Kanun’un 21/b bendinde yer alan hüküm doğrultusunda çevre ve insan sağlığı için önem arz eden zaruri işlerin ivedilikle ve kesintisiz olarak yapılma zorunluluğu nedeniyle pazarlık usulünün tercih edildiği, akaryakıt alım ile ilgili olarak istekliler tarafından verilen tekliflerin EPDK’nın belirlediği taban fiyatının üzerinde kalması dolayısıyla kamu zararının oluşmaması için reddedildiği, akaryakıt alımının süreklilik arz eden bir mal alım işi olduğu, İdarenin hizmetlerini aksatmadan yürütülmesinin gerekliliği ve herhangi bir mağduriyete sebebiyet verilmemesi

hususları birlikte değerlendirilerek mezkûr kanunun 21/b maddesine göre ihale edildiği ifade edilmiştir.

2019 yılı içerisinde İdare tarafından akaryakıt alımı için beş ayrı açık ihale ilanı verildiği, bu ilanlardan ikisine katılımın olmadığı, kalan üç ihalenin ise isteklilerin vermiş oldukları tekliflerin yaklaşık maliyetin üzerinde kaldığı gerekçesiyle ihale komisyonu tarafından iptal edildiği görülmüştür. Dolayısıyla akaryakıt alımlarının İdare tarafından önceden öngörülmeyen durum olarak 4734 sayılı Kanun’un 21/b bendine göre gerçekleştirilmesi dışında İdarece yapılabilecek başkaca bir işlemin bulunmadığı değerlendirilmektedir.

Diğer yandan, İdare tarafından araç kiralama ihalelerinin dayanağı olarak Kanun’da belirtilen önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılması zorunlu olması hükmü gösterilse de, “öngörülemeyen durum” ile ilgili olarak tarafımıza kanıtlayıcı nitelikte ve somut herhangi bir belge sunulmamıştır.

Sonuç olarak kaynakların verimli kullanılması ve kamu yararının korunmasını sağlamak amacıyla gerekli şartlar oluşmadan ihalelerin istisnai bir usul olan pazarlık usulüne göre ihale edilmemesi için İdare tarafından gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.