İdarenin görev ve sorumluluk alanında bulunan sokaklarda, Belediye şirketi tarafından 2013 yılından beri yol üzeri otopark işletmeciliği yapılmasına ve bu durumun 2014, 2015 ve 2016 yıllarında düzenlenen Sayıştay Denetim Raporlarında bulgu konusu yapılmasına rağmen, Şirketin bu işgalli kullanımı için ecrimisil tahsilatının yapılmadığı ve tahliye işlemlerinin başlatılmadığı görülmüştür.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları” başlıklı 7’nci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek yetkileri büyükşehir belediyesinin uhdesine bırakılmıştır.

Kanun’un 8’inci ve 9’uncu maddelerine dayanılarak çıkarılan Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği’nin Ulaşım Koordinasyon Merkezinin (UKOME) görev ve yetkilerinin düzenlendiği 18’inci maddesinde de yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerindeki araç park yerlerini tespit etme görevi UKOME’ye verilmiştir.

Mezkûr Kanun’un 7’nci maddesinin üçüncü fıkrasında, büyükşehir ilçe belediyelerinin görev ve yetkileri düzenlenmiş ve bu fıkranın (a) bendinde; kanunlarla münhasıran büyükşehir belediyesine verilen görevler ile birinci fıkrada sayılanlar dışında kalan görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak ilçe belediyelerine tevdi edilmiştir. Yine üçüncü fıkranın (d) bendinde 7261 sayılı Türkiye Çevre Ajansının Kurulması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 29’uncu maddesiyle yapılan değişiklikle; bölge otoparkı, kapalı ve açık otoparklar yapmak, yaptırmak, işletmek, işlettirmek veya ruhsat vermek yetkileri ilçe belediyelerine de verilmiştir.

Bahsi geçen yasal düzenlemelerden anlaşılacağı üzere, yol üzeri araç park yerlerini tespit etme ve bu yerler üzerinde tasarrufta bulunma yetkisi münhasıran büyükşehir belediyelerine verildiğinden ne ilçe belediyesinin ne de herhangi bir gerçek veya tüzel kişinin yol üzeri araç park işletmeciliği yapabilmesi kanunen mümkün değildir. Diğer bir deyişle ana arter-ara arter ayrımı yapılmaksızın, ilçe belediyesinin hüküm ve tasarrufunda bulunup bulunulmadığına bakılmaksızın yol üzeri araç park yerlerini belirleme yetkisi büyükşehir belediyelerindedir.

İstanbul sınırları içerisinde bir yerin yol üstü otopark olarak düzenlenmesi için UKOME kararının alınması gerekmektedir. Ayrıca UKOME tarafından belirlenen bu yerler, İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi kararları gereği sermayesinin büyük kısmı Büyükşehir Belediyesine ait olan İSPARK AŞ tarafından işletilmektedir.

Belediye şirketi olan KASDAŞ’tan alınan resmi bilgilere göre yapılan incelemede; 2013 yılından itibaren Kadıköy ilçesinde toplam 62 sokakta yol üzeri otopark işletmeciliği yapıldığı ve bu faaliyetin başladığı tarihten 31.12.2021 tarihine kadar toplam 100.512.248,61 TL gelir edildiği ancak İdare tarafından bu dönemlerde ecrimisil ve tahliye işlemlerinin gerçekleştirilmediği tespit edilmiştir.

Aşağıda yer alan tabloda Belediye şirketinin yol üzeri otopark işletmeciliği faaliyeti kapsamında elde ettiği gelirlerin yıllar itibariyle dağılımına yer verilmiştir:

Tablo 12: Belediye Şirketinin Yol Üzeri Otopark Faaliyeti Dolayısıyla Yıllar İtibariyle Elde Ettiği Gelirler

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun “Ecrimisil ve tahliye” başlıklı 75’inci maddesinde, devletin özel mülkiyetinde veya hüküm ve tasarrufu altında bulunan taşınmaz malların gerçek ve tüzel kişilerce işgali üzerine, fuzuli şagilden ecrimisil isteneceği, ayrıca işgal edilen taşınmaz malın, idarenin talebi üzerine bulunduğu yer mülki amirince en geç 15 gün içinde tahliye ettirilerek idareye teslim edileceği belirtilmiş; 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 15’inci maddesinde, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 75’inci maddesi hükümlerinin belediye taşınmazları hakkında da uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.

Daha önce de ifade edildiği üzere, yol üzeri araç park yerlerini tespit etme yetkisi ve bu yerleri işletme, işlettirme veya kiraya verme yetkisi büyükşehir belediyesine verilen görevler arasında yer almaktadır. Dolayısıyla henüz büyükşehir belediyesi tarafından yol üzeri araç park yeri olarak belirlenmeyen ve fakat ilçe belediyesinin görev ve sorumluluğuna bırakılan alanlarda gerçekleştirilen, hukuki dayanaktan yoksun olan yol üzeri otopark işletmeciliğinin meydana getirdiği işgalin sonlandırılması ve bu işgalden dolayı ecrimisil tahsilatının ilçe belediyesinde olduğu değerlendirilmektedir. Bir başka deyişle ilçe belediyesinin hüküm ve tasarrufunda alanlarda gerçekleşen her türlü işgali ortadan kaldırma ve ecrimisil alma hakkı yine ilçe belediyesine ait olacaktır.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından, yol üstü otopark uygulamasının İdareye devrine yönelik talebin İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından reddedildiği, yol üzeri otopark uygulamalarında yetki ve sorumluluğun büyükşehir belediyesinde olduğu ve bu nedenle ecrimisil uygulamasının da aynı kurum tarafından yapılması gerektiği belirtilmiştir.

İdare ile İBB arasında gerçekleştirilen yazışmalar incelendiğinde;

10.05.2013 tarihinde İBB tarafından İdareye, yapılan inceleme neticesinde tespit edilen sokaklarda gerçekleştirilen yol üzeri otoparkların kaldırılması hususu iletilmiş, bu yazıya

cevaben İdare tarafından bu faaliyetin yürütüldüğü sokaklar için UKOME kararı alınması talep edilmiş, ancak talebin uygun görülmediği İdareye bildirilmiştir.

Bu defa 13.05.2015 tarihinde İdare şirketi olan Kadıköy Sağlık Turizm Eğitim Çevre Temizliği Otopark Hizmetleri İnşaat Yayıncılık Anonim Şirketi (KASDAŞ) tarafından işletilmeye devam edilen yol üzeri otopark uygulamasının işletme hakkının KASDAŞ’a devir edilmesi veya kiralanması talep edilmiş, gelen cevabi yazıda İstanbul genelinde İBB’nin hüküm ve tasarrufu altında olan alanlarda otopark işletmeciliği yetkisinin İBB iştiraki olan İSPARK’a verildiği ifade edilerek İdarenin talebi reddedilmiştir.

Yol üzeri otoparklar üzerindeki yetki ve sorumluluk, o yerin yol üzeri otopark olmasına karar verilip verilmemesine göre değişmektedir. Bulguda da belirtildiği üzere ilçe belediyesinin hüküm ve tasarrufunda bulunsun veya bulunmasın, yol üzeri araç park yerlerini belirleme yetkisi UKOME’ye ve dolayısıyla büyükşehir belediyelerine aittir. Ancak bu durum, ilçe belediyelerinin sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır. Şöyle ki; yol üzeri otopark yeri olarak belirlenmeyen ancak ilçe belediyesinin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerde gerçekleştirilen hukuka aykırı faaliyetlerin sonlandırılmasından ilçe belediyesi sorumludur. Hali hazırda İdare şirketi KASDAŞ tarafından işletilen bu yerler ile ilgili olarak UKOME tarafından alınan bir karar olsa idi, İdarenin bu işgalin kaldırılması hususunda yetki ve sorumluluğun İBB veya iştiraki olan İSPARK’a ait olacağı yönündeki değerlendirmesi kabul edilebilirdi. Ne var ki UKOME tarafından bahsi geçen yerler ile ilgili alınmış herhangi bir karar bulunmamaktadır. Dolayısıyla yol üzeri otoparklardaki yetki ve sorumluluk noktasında belirleyici olan UKOME kararı olmaksızın, bu konudaki sorumluluğu İBB’ye yönlendirilmesi kabul edilebilir değerlendirme değildir.

Sonuç olarak, UKOME tarafından yol üzeri araç park yeri olarak belirlenmediği sürece, ilçe belediyesinin hüküm ve tasarrufu altında bulunan, özel mülkiyete konu olmayan, tescil dışı alanlardan biri olan yollar üzerinde gerçekleştirilen işgal dolayısıyla, İdare tarafından fuzuli şagil konumundaki Belediye şirketi adına geçmiş dönemler de göz önünde bulundurularak ecrimisil tahakkuk ettirilmesi ve söz konusu işgalin sonlandırılmasına yönelik çalışmaların başlatılması gerekmektedir.