Karar Künyesi
Bazı elektrik, su, doğalgaz tüketim ve iletişim/haberleşme faturalarının zamanında ödenmemesinden dolayı borçların oluştuğu, borçlara ilişkin gecikme zammının/faizinin tahakkuk ettiği, ancak gecikmeden kaynaklı borçların mali tablolara kaydedilmediği görülmüştür.
5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun “Hesap verme sorumluluğu” başlıklı 8’inci maddesine göre; her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır.
Aynı Kanun’un “Giderin gerçekleştirilmesi” başlıklı 33’üncü maddesine göre; bütçelerden bir giderin yapılabilmesi için iş, mal veya hizmetin belirlenmiş usul ve esaslara uygun olarak alındığının veya gerçekleştirildiğinin, görevlendirilmiş kişi veya komisyonlarca onaylanması ve gerçekleştirme belgelerinin düzenlenmiş olması gerekir. Giderlerin gerçekleştirilmesi; harcama yetkililerince belirlenen görevli tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlanır.
Yine aynı Kanun’un “Ödenemeyen giderler ve bütçeleştirilmiş borçlar” başlıklı 34’üncü maddesine göre ise; ödeme emri belgesine bağlandığı halde ödenemeyen tutarlar, bütçeye gider yazılarak emanet hesaplarına alınır ve buradan ödenir. Kamu idarelerinin nakit mevcudunun tüm ödemeleri karşılayamaması halinde giderler, muhasebe kayıtlarına alınma sırasına göre ödenir. Ancak, sırasıyla kanunları gereğince diğer kamu idarelerine ödenmesi gereken vergi, resim, harç, prim, fon kesintisi, pay ve benzeri tutarlara, tarifeye bağlı ödemelere, ilama bağlı borçlara, ödenmemesi halinde gecikme cezası veya faiz gibi ek yük getirecek borçlara ve ödenmesi talep edilen emanet hesaplarındaki tutarlara öncelik verilir.
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin “32 Faaliyet borçları” başlıklı 247’nci maddesine göre; bu hesap grubu, ödeme emri belgesine bağlandığı halde henüz hak sahiplerine ödenemeyen bütçe emanetleri ve mal alınıp, hizmet gördürülerek gider gerçekleşmiş olmakla birlikte ödeneği bulunmadığı için ödenemeyen bütçeleştirilecek borçların izlenmesi için kullanılır. Faaliyet borçları niteliklerine göre bu grup içinde açılacak; 320-Bütçe Emanetleri Hesabı, 322-Bütçeleştirilecek Borçlar Hesabı ve 329-Diğer Çeşitli Borçlar Hesabından oluşur.
Aynı Yönetmelik’in “42 Faaliyet borçları” başlıklı 316’ncı maddesine göre de; faaliyet borçları hesap grubu, kamu idarelerinin mal ve hizmet alımları nedeniyle ya da diğer nedenlerle ortaya çıkan ve vadesi bir yılı aşan borçlarının izlenmesi için kullanılır. Faaliyet borçları, niteliklerine göre bu grup içinde açılacak 429-Diğer Faaliyet Borçları Hesabından oluşur.
Yukarıdaki açıklamalardan ve mevzuat hükümlerinden anlaşılacağı üzere; kamu kaynağının kullanılmasında görevli ve yetkili olanların, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumlu olduğu, giderlerin gerçekleştirilmesinin harcama yetkililerince belirlenen görevli tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlandığı, kamu idarelerinin nakit mevcudunun tüm ödemeleri karşılayamaması halinde giderlerin, muhasebe kayıtlarına alınma sırasına göre ödendiği, ancak giderlerin ödenmemesi halinde gecikme cezası veya faizi gibi ek yük getirecek borçlara ve ödenmesi talep edilen emanet hesaplarındaki tutarlara öncelik verildiği, ödeme emri belgesine bağlandığı halde henüz hak sahiplerine ödenemeyen bütçe emanetleri ve mal alınıp, hizmet gördürülerek giderler gerçekleşmiş olmakla birlikte, ödeneği bulunmadığı için ödenemeyen bütçeleştirilecek borçların da faaliyet borçları hesaplarında izlenmesinin gerektiği anlaşılmaktadır.
- Bazı Elektrik Faturalarının Zamanında Ödenmemesi ve Gecikmeye Düşülmesi
Bazı elektrik tüketim faturalarının zamanında ödenmemesinden dolayı gecikmeye düşülmüş, gecikmeye ilişkin gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş, ancak gecikmeden kaynaklı borçlar mali tablolara kaydedilmemiştir.
Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği’nde; tüketicilerin zamanında ödenmeyen borçlarına, görevli tedarik şirketi tarafından bu Yönetmelik’te belirlenen oranı aşmamak üzere, günlük olarak gecikme zammının 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51’inci maddesine göre uygulanacağı belirtilmektedir.
Elektrik faturalarından (2020/522145 ihale kayıt no.lu 2021 Yılı İçin Serbest Piyasadan Elektrik Temin İşi dışındakiler abonelerden) seçilen örneklerin incelemesinde; Darülaceze Şube Müdürlüğünün 17.11.2021 tarihli 18964 no.lu ödeme emri ekinde yer alan 4004666386, 4006091519 tesisat no.lu faturalarda gecikme zammı/faizi tahakkuk ettiği, Kadın ve Aile Hizmetleri Şube Müdürlüğünün 08.01. 2021 tarihli 36 no.lu ödeme emri ekinde yer alan 4011965871, 4011953783 tesisat no.lu faturalarda eski borçların bulunduğu, Sağlık ve Hıfzıssıhha Şube Müdürlüğünün 05.11.2021 tarihli 18144 no.lu ödeme emri ekinde yer alan 4010303512, 4003886179 tesisat no.lu faturalarda eski borç, 4003886179 tesisat no.lu faturada ise eski borç ve gecikme zammı/faizi tahakkuku oluştuğu; geçmiş dönem borcu ve geçmiş dönem gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş ise de, sadece dönem tutarlarının ödendiği tespit edilmiştir.
- Bazı Su Faturalarının Zamanında Ödenmemesi ve Gecikmeye Düşülmesi
Bazı su faturalarının zamanında ödenmemesinden dolayı gecikmeye düşülmüş, gecikmeye ilişkin gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş, ancak gecikmeden kaynaklı borçlar mali tablolara kaydedilmemiştir.
Abonelik Sözleşmeleri Yönetmeliği’ne göre zamanında ödenmeyen faturalar için 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51’inci maddesine göre belirlenen gecikme zammı oranı uygulanmaktadır.
Su faturalarından seçilen örneklerin incelemesinde; zamanında ödenmemesinden dolayı borçlar oluşmuş, borçlara ilişkin gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş ve gecikmeden kaynaklı borçlar mali tablolara kaydedilmediği anlaşılmıştır. Şöyle ki:
01.03.2021 tarihli ve 3004 no.lu ödeme emri ekinde yer alan 35 adet su faturasının sadece dönem borcu için ödeme emri belgesi düzenlenmiştir. Örneğin, Anadolu Yakası Park ve Bahçeler Şube Müdürlüğünün 2443066289 no.lu faturasının dönem borcu 2.467,00 TL geçmiş dönem borcu 50.563,99 TL, geçmiş dönem gecikme cezası 32.334, 64 TL, ödenecek tutarı 85.365,00 TL ve son ödeme tarihi 04.08.2020’dir. Söz konusu faturanın dönemi Ağustos 2020 iken ödeme emrine bağlandığı/ek yapıldığı tarih ise Mart 2021 dönemidir. Yani 7 ay gibi bir süre için gecikmeye düşülmüştür. 35 adet faturanın ödenecek toplam tutarı ise 1.710.629,00 TL’dir. Ancak 134.683,00 TL’lik dönem borcu ödenmiştir. 1.575.946,00 TL’lik gecikme cezası dâhil borç bir sonraki döneme/dönemlere devretmiştir. Benzer şekilde Deniz Hizmetleri Şube Müdürlüğünün 18.08.2021 tarihli 13224 no.lu ödeme emri belgesi ekinde yer alan faturalarda da benzer durum tespit edilmiş ise de bu durum, İdarenin genelinde mevcuttur. İBB’nin Giderler Müdürlüğü verilerine göre, 31.12. 2021 tarihli itibariyle İSKİ’ye sadece su faturaları kapsamında olan borç (gecikme zammı/faizi hariç) 76.212.976,83 TL'dir. Ancak geçmiş dönem borcu ve geçmiş dönem gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş ise de, sadece dönem tutarları ödenmiştir.
- Bazı Doğalgaz Faturalarının Zamanında Ödenmemesi ve Gecikmeye Düşülmesi
Bazı doğalgaz faturalarının zamanında ödenmemesinden dolayı gecikmeye düşülmüş, gecikmeye ilişkin gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş, ancak gecikmeden kaynaklı borçlar mali tablolara kaydedilmemiştir.
Abonelik Sözleşmeleri Yönetmeliği’ne göre vadesinde ödenmeyen faturalar için 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51’inci maddesine göre belirlenen gecikme zammı oranı uygulanmaktadır.
Doğalgaz faturalarından seçilen örneklerin incelemesinde; 19.01.2021/459, 18.03.2021/4200 ve 20.09.2021/15127 tarihli/no.lu ödeme emri eki bazı faturaların önceki dönemlere/aylara ait ödenmemiş faturalar olduğu; İGDAŞ İstanbul Gaz Dağıtım Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi verilerine göre; İBB’nin 2021 yılı için ödenmeyen fatura borcu 7.312.661,47 TL, gecikme zammı/faizi 7.497,81 TL’dir. İdarenin toplamda ise ödenmeyen geçmiş dönem borcunun 7.596.794,05 TL, zammının/faizinin ise 117.854,58 TL olduğu anlaşılmıştır. Ancak geçmiş dönem borcu ve geçmiş dönem gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş ise de, sadece dönem tutarlarının ödendiği tespit edilmiştir.
Tablo 11: İGDAŞ İstanbul Gaz Dağıtım Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketinin, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığına Tahakkuk Eden ve 31.12.2021 Tarihi İtibariyle Ödemesi Yapılmayan/Kalan Doğalgaz Faturası Borçlarını Gösterir İcmal
Doğalgaz Faturası Borcu Bulunan Kurum/İdare
01.01.2021-31.12.2021 Dönemi İçin; (son bir yıl içinde)
Önceki Dönemler-31.12.2021 Tarihi İtibariyle TOPLAM; Tahakkuk Eden ve Kalan Geçmiş Dönem Borcu (TL) Tahakkuk Eden ve Kalan Geçmiş Dönem Gecikme Zammı/Faizi (TL) Tahakkuk Eden ve Kalan Geçmiş Dönem Borcu (TL) Tahakkuk Eden ve Kalan Geçmiş Dönem Gecikme Zammı/Faizi (TL)
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Tüm birimleri Tahakkuk Eden: 32.134.130,29 Kalan: 7.312.661,47
Tahakkuk Eden: 82.645,45 Kalan: 7.497,81
Tahakkuk Eden: 141.849.013,38 Kalan: 7.596.794,05
Tahakkuk Eden: 538.690,62 Kalan: 117.854,58
- Bazı İletişim Faturalarının Zamanında Ödenmemesi/Gecikmeye Düşülmesi
Bazı iletişim faturalarının zamanında ödenmemesinden dolayı gecikmeye düşülmüş, gecikmeye ilişkin gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş, ancak gecikmeden kaynaklı borçlar mali tablolara kaydedilmemiştir.
Abonelik Sözleşmeleri Yönetmeliği’ne göre vadesinde ödenmeyen faturalar için 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51’inci maddesine göre belirlenen gecikme zammı oranı uygulanmaktadır.
İletişim faturalarından seçilen örneklerin incelemesinde; Levazım ve Ayniyat Şube Müdürlüğünün 26.01.2021 tarihli 964 no.lu ödeme emri ekinde yer alan faturalarda (Türk
Telekom GSHDSL hatları) gecikmeye düşüldüğü ve gecikme bedellerinin oluştuğu, yine benzer şekilde 26.07.2021 tarihli 10659 no.lu ödeme emri ekinde yer alan faturalarda (Turkcell Superonline sabit telefon hatları) ise gecikmeye düşüldüğü ve faturalarda ödenmemiş tutarların bulunduğu; geçmiş dönem borcu ve geçmiş dönem gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş ise de, sadece dönem tutarlarının ödendiği tespit edilmiştir.
Yukarıda yer alan denetim tespitleri üzerine, İdare tarafından; elektrik ve iletişim faturalarının düzenli olarak ödendiği, ancak bazı faturaların ödeme birimine geç ulaşması ve/veya ulaşmaması nedenleriyle ödemelerde gecikmelerin olduğu, ancak bu gecikmelere ilişkin olarak herhangi bir gecikme zammı ve faizi gibi ödemelerin yapılmadığı, bu nedenle de harcama sorumluluğu açısından herhangi bir kusurun oluşmadığı, ayrıca nakit yetersizliğinden dolayı İdarenin bağlı kurum ve kuruluşlarına (İSKİ ve İGDAŞ) ait olan su ve doğalgaz faturalarının muhasebe kayıtlarına alınarak borç kayıtlarının oluşturulduğu ifade edilmiştir. Her ne kadar İdare cevabında bağlı kurum ve kuruluşlarına ilişkin borç ve takip kayırlarının yapıldığını ifade edilmiş ise de, yıllar itibariyle anapara ve gecikme zammı/faizi ayrımını gösteren herhangi bir kayıt sunulmamıştır. Bulguda da belirtildiği üzere, İdarenin bazı elektrik, su, doğalgaz tüketim ve iletişim/haberleşme faturalarının zamanında ödenmemesinden dolayı gecikmeye düşüldüğü, gecikmeye ilişkin gecikme zammının/faizinin tahakkuk ettiği, ancak gecikmeden kaynaklı borçların muhasebeleştirilmediği ve mali tablolara kaydedilmediği tespit edilmiştir. Bu nedenle, İdarenin 2021 yılı bilançosunda “32 ve 42-Faaliyet Borçları” hesap grupları eksik tutarlarla yer almıştır.
Sonuç olarak, bazı faturalarda geçmiş dönem borcu ve geçmiş dönem gecikme zammı/faizi tahakkuk etmiş ise de, sadece dönem tutarlarının ödenmesi harcama sorumluluğu açısından herhangi bir kusur oluşturmamıştır. Ancak, bu durum; kamu mali yönetimi açısından sürdürülebilir bir uygulama değildir, ayrıca 5018 sayılı Kanun ile de bağdaşmamaktadır. Şöyle ki, ödenmemesi halinde gecikme cezası veya faiz gibi ek yük getirecek borçlara ve ödenmesi talep edilen emanet hesaplarındaki tutarlara öncelik verilmesi 5018 sayılı Kanun'un gereğidir. Yine hem borç takibinin yapılabilmesi hem de gecikmeye ilişkin sorumlukların belirlenmesi için borçların (anaparanın ve gecikme zammının/faizinin) muhasebe kayıtlarına tam ve zamanında alınması da gerekmektedir.