Gerçek tek kişinin ihtiyaç ile ilgili özel bir hakka sahip olmamasına rağmen fiyat araştırması yapılmadan doğrudan temin suretiyle mal ve hizmet alımı yapıldığı görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde idarelerin, yapılacak ihalelerde saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduğu belirtilmiştir.

Aynı Kanun’un “Doğrudan temin” başlıklı 22’nci maddesinin (b) bendinde ise sadece gerçek veya tüzel tek kişinin ihtiyaç ile ilgili özel bir hakka sahip olması durumunda ihtiyaçların ilan yapılmaksızın ve teminat alınmaksızın doğrudan temin usulü ile alınabileceği ifade edilmiştir.

Kamu İhale Genel Tebliği’nin “İhtiyacın özel bir hakka sahip gerçek veya tüzel tek kişiden temini” başlıklı 22.3’üncü maddesinde;

“4734 sayılı Kanunun 22 nci maddesinin (b) bendi sadece gerçek veya tüzel tek kişinin ihtiyaç ile ilgili bilimsel, teknik, fikri veya sanatsal vb. nedenlerle özel bir hakka sahip olmasını ifade etmektedir. Bu nedenle, ihale konusu mal veya hizmet, bilimsel, teknik, fikri veya sanatsal vb. nedenlerle ve münhasır hakların korunması nedeniyle sadece belirli bir mal tedarikçisi veya hizmet sunucusu tarafından sağlanabiliyorsa, ilan yapılmaksızın anılan madde hükmüne göre doğrudan temin yoluyla ihtiyaçların karşılanması mümkün bulunmaktadır. Örneğin idarelerin diğer usullerle temini mümkün olmayan bilimsel yayın, fikir ve sanat eseri, belirli bir akademik kişiden eğitim vb. mal veya hizmetler bu bent kapsamında temin edilebilecektir. İdareler, 4734 sayılı Kanunun 22 nci maddesinin (b) bendinin uygulamasında, (Tek Kaynaktan Temin Edilen İhtiyaçlara İlişkin Standart Formu-KİK022.0/M ve KİK021.0/H) kullanarak ihtiyacın neden sadece özel bir hakka sahip gerçek veya tüzel tek kişiden karşılanabileceğini detaylı olarak yazacak, fiyat araştırması yapacak, ihtiyaç konusu mal veya hizmetin niteliklerini tarif edecek ve bu hususlara ilişkin bütün belgeleri standart forma ekleyeceklerdir.” denilmiştir.

Tebliğ’e göre 4734 sayılı Kanun’un 22’nci maddesinin (b) bendine göre yapılacak alımlarda gerçek tek kişinin ihtiyaç ile ilgili özel bir hakka sahip olması gerekir. Bu özel hak sadece belirli bir hizmet sunucusu tarafından sağlanabiliyorsa o zaman ilan yapılmadan madde hükmüne göre doğrudan temin yoluyla ihtiyaçların karşılanması mümkündür. Doğrudan

teminin bu bendine göre yapılan alımlarda “Tek Kaynaktan Temin Edilen İhtiyaçlara İlişkin Standart Formuyla” ihtiyacın neden sadece özel bir hakka sahip gerçek tek kişiden karşılanabileceğinin detaylı olarak yazılması ve fiyat araştırmalarının yapılması gerekmektedir.

Yapılan incelemede, İdare tarafından 2022 yılı içerisinde 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 22’nci maddesinin (b) bendi kapsamında lisans, yazılım, yazılım güncelleme ve personel eğitim alımı olmak üzere toplamda 7 adet mal ve hizmet alımı yapıldığı, söz konusu alımlarda hazırlanması zorunlu olan formlarda ihtiyacın neden sadece özel bir hakka sahip gerçek veya tüzel tek kişiden karşılanabileceğinin detaylı olarak yazılmadığı, ihtiyaç konusu mal veya hizmetin niteliklerinin tarif edilmediği ve piyasa fiyat araştırmalarının yapılmadığı tespit edilmiştir.

Bu kapsamda, mal ve hizmet alımlarında piyasa fiyat araştırması tutanaklarının sadece mal veya hizmet alınan firmanın tekliflerini içerdiği dikkate alındığında yapılan işlemin piyasa araştırması olarak kabulünün mümkün olmadığı düşünülmektedir.

Yukarıda yer verilen denetim tespitine istinaden, İdare tarafından; ihale mevzuatında piyasa fiyat araştırmasında kaç firmadan fiyat alınacağı hususunda bir hüküm yer almadığı ve asgari teklif sınırı bulunmadığından, ihtiyacın gerçekleştirilmesinin ivedilik arz ettiği ve işin niteliği gereği özgünlüğü söz konusu olduğu durumlarda; bunun yanında firmaların büyük çoğunluğunun ekonomik koşullar sebebiyle fiyatların değişkenliği ve ödeme sürecinin belirsizliğini vurgulamak suretiyle teklif sunmaktan imtina etmesi dolayısıyla teklif alma sürecinin oldukça uzadığı için, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 22/d maddesine istinaden ve bu maddede yer alan üst limiti aşmamak kaydıyla işlemler tamamlanmış olsa da, belirtilen bulgular doğrultusunda gerekli dikkat ve özen gösterilerek, bahsi geçen durumlarda iyileştirilme sağlanağını belirtmişlerdir.

İhale mevzuatında piyasa fiyat araştırmasında kaç kişiden fiyat alınacağı hususunda bir hüküm bulunmamakla birlikte arz piyasası oldukça geniş olan söz konusu mal ve hizmetlerde piyasa fiyat araştırmasının tek bir kişiden fiyat alınarak yapılması idareyi mal veya hizmeti rayiç fiyatların üstünde bir fiyattan alma riski ile karşı karşıya bırakabilmektedir. Bu nedenle, doğrudan teminle yapılan alımlarda fiyatın piyasa rayiçlerinde gerçekleşmesi açısından piyasa fiyat araştırmasının doğru bir şekilde yapılması önem taşımaktadır.

Sonuç olarak, doğrudan temin usulüyle yapılan söz konusu alımların mevzuata uygun olarak yapılması gerekmektedir.