Kamu İdaresi ile TÜM-BEL-SEN arasında akdedilen sosyal denge sözleşmesinde, mevzuatında yer almayan iş sağlığı, belediye organlarına gözlemci olarak katılma, sosyal faaliyet, belediye imkânlarından yararlanma vb. gibi konularda düzenlemeler yapıldığı görülmüştür.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 128’inci maddesinin ikinci fıkrasında; memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işlerinin kanunla düzenleneceği, ancak, malî ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümlerinin saklı olduğu hüküm altına alınmıştır. Buna göre kamu görevlilerinin mali haklarına ilişkin düzenlemeler toplu sözleşme hükümleri saklı kalmak üzere, ancak kanunla yapılabilir. Başka bir deyişle; toplu sözleşmede düzenlenmeyen bir hususta, ancak kanunda belirtilen düzenlemeler yasal dayanak teşkil edecektir.

Bu bağlamda, 4688 sayılı Kanun uyarınca imzalanan 2022 ve 2023 yıllarını kapsayan Toplu Sözleşme’nin “Genel Hükümler” başlıklı birinci kısmının 1’inci maddesinin ikinci fıkrasında da; “Bu Toplu Sözleşmede düzenlenmeyen mali ve sosyal haklar hakkında ilgili mevzuat hükümlerinin uygulamasına devam olunur.” denilmektedir. Dolayısıyla sosyal denge sözleşmelerinde Toplu Sözleşme hükümlerinde yer almayan bir mali hakkın kamu görevlilerine ödenebilmesi için ancak 4688 sayılı Kanun hükümlerinde cevaz verilmiş olması gerekmektedir.

4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nun 32’nci maddesine göre; 27.6.1989 tarihli ve 375 sayılı KHK'nin Ek 15'inci maddesi hükümleri çerçevesinde sosyal denge tazminatının ödenmesine belediyelerde belediye başkanının teklifi üzerine belediye meclisince, il özel idaresinde valinin teklifi üzerine il genel meclisince karar verilmesi halinde, sözleşme döneminde verilecek sosyal denge tazminatı tutarını belirlemek üzere ilgili mahalli idarede en çok üyeye sahip sendikanın genel başkanı veya sendika yönetim kurulu tarafından yetkilendirilecek bir temsilcisi ile belediyelerde belediye başkanı, il özel idaresinde vali arasında, Toplu Sözleşme sürecinin tamamlanmasını izleyen üç ay içerisinde sözleşme yapılabileceği ifade edilmiştir.

375 sayılı KHK’nin Ek 15’inci maddesinde ise; sosyal denge tazminatının ödenebilecek aylık tutarının, 4688 sayılı Kanun’a göre yapılan Toplu Sözleşme’de belirlenen tavan tutarı geçmemek üzere ilgili belediye ve il özel idaresi ile ilgili belediye ve il özel idaresinde en çok üyeye sahip kamu görevlileri sendikası arasında yapılabilecek sözleşmeyle belirleneceği belirtilmiştir.

4688 sayılı Kanun uyarınca imzalanan Kamu Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kollarına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 2022 ve 2023 Yıllarını Kapsayan 6. Dönem Toplu Sözleşme’nin Yerel Yönetim Hizmet Koluna İlişkin Toplu Sözleşme bölümünün “Sosyal denge tazminatı” başlıklı 1’inci maddesinin birinci fıkrasında; belediyeler ve bağlı kuruluşları ile il özel idarelerinin kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen kamu görevlilerine, 4688 sayılı Kanunun 32 nci maddesinde yer alan usul ve esaslar çerçevesinde ödenebilecek sosyal denge tazminatı aylık tavan tutarı en yüksek Devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) %120’sidir. Sosyal denge tazminatının verilmesi yönünde yapılabilecek sözleşmelerde, tavan tutarı aşmamak kaydıyla ödenebilecek tazminatın aylık tutarı, görev yapılan birim ve iş hacmi, görevin önem ve güçlüğü, görev yerinin özelliği, çalışma süresi, kadro veya görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre farklı olarak belirlenebileceği ifade edilmiştir.

Yukarıda belirtilen yasal düzenlemeden de görüleceği üzere, sosyal denge

sözleşmesinde sadece; görev yapılan birim ve iş hacmi, görevin önem ve güçlüğü, görev yerinin özelliği, çalışma süresi, kadro veya görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre tavan tutarı aşmamak kaydıyla ödenebilecek tazminatın aylık tutarı düzenlenebilecektir. Sosyal denge sözleşmelerine, sözleşmenin adı farklı dahi olsa, farklı ödemelere ve hususlara ilişkin hükümler konulması mevzuatına açıkça aykırı olacaktır.

Kamu İdaresi’nin sosyal denge sözleşmesinin incelenmesi neticesinde; Kamu İdaresi ile TÜM-BEL-SEN arasında akdedilen sosyal denge tazminatı konulu toplu iş sözleşmesinde, “İş Sağlığı, Güvenliği ve İş Güvencesi”, “Belediyenin Sosyal Faaliyet ve İmkânlarından Yararlanma” ve “Çalışanın Eğitim ve Kültür Hakkı” konularında mevzuatına aykırı hususların yer aldığı tespit edilmiştir. Şöyle ki:

Kamu İdaresi ile TÜM-BEL-SEN arasında akdedilen ve 01.01.2022-31.12.2023 döneminde geçerli olan Toplu İş Sözleşmesi’nin; “Belediyenin Sosyal Faaliyet ve İmkânlarından Yararlanma” başlıklı 18’inci maddesinde;

“a) Belediyenin mülkiyeti ve kendi varlıkları üzerinde kurulu olup, belediye ya da özel kurumlarca işletilen etüt, spor, kültür vb tesislerden; çalışanlar, eş ve çocukları imkânlar dâhilinde yararlandırılır.

…

“c) Belediye, fiilen çalışan sendika üyesi memurların kuracağı ve 100 (Yüz) den fazla üyesi bulunan yapı kooperatiflerinin, mülkiyeti belediyeye ait olan arsalardan yasaların gerektirdiği koşullar içinde, makul bir bedel karşılığında konut alanlarının tahsis edilmesi ve alt yapılarının sağlanması hususunda gerekli katkıyı sağlar. Bu sözleşmenin yürürlük süresi içinde kooperatifleşmenin hayata geçirilmesi için sendika ve belediye bir çalışma başlatmayı ilke olarak kabul ederler. Bu konuda yasaların gerektirdiği şartların yerine getirilmesi amacıyla karşılıklı protokol düzenler.”

“İş Sağlığı, Güvenliği ve İş Güvencesi” başlıklı 20’nci maddesinde;

“a) Yılda bir kez çalışanlara tam teşekküllü genel sağlık taraması yapılması işverence sağlanır.”

“Çalışanın Eğitim ve Kültür Hakkı” başlıklı 21’inci maddesinde; “…

1. İşveren, her yıl düzenlediği tiyatro ve müzik etkinliklerine çalışanlarının da katılımını sağlar.”

“Çalışanın Çocuk Hakları” başlıklı 22’nci maddesinde;

“a) İşveren, gündüz çocuk bakımevi açar. Maliye Bakanlığı’nca yayımlanan bütçe uygulama talimatınca belirlenen en düşük ücret çerçevesinde çalışanın çocuklarına hizmet sunar. İşverenin açtığı Gündüz Bakım Evleri dışında, başka bir Gündüz Bakım Evi’ne veya kreşe gittiği belgelenen çalışan çocukları için her ay net 750,00 TL (YediyüzElli Türk Lirası) ödenir.

1. Çocukların sürekli ve düzenli sağlık kontrolleri işverence yaptırılır.

   
   

2. Çocuk Bakımevi’nin her türlü ihtiyacı işverence karşılanır.

…”

“Gıda Yardımı” başlıklı 27’inci maddesinde; “…

b) İşveren, yılda bir kez çalışanlara moral yemeği düzenler…” “Doğum Yardımı” başlıklı 29’uncu maddesinde;

“…

b) Kadın çalışanlarımızın kullandıkları doğum izni dışında; bu sözleşmeyle ayrıca doğum sonrası 3 (üç) hafta, erkek çalışanlarımızın için 1 (bir) hafta izin kullanmaları sağlanır.”

Denilmektedir.

Yukarıda yer verilen denetim tespiti üzerine, Kamu İdaresi tarafından verilen cevapta Sosyal Denge Sözleşmesinin konusuna girmeyen hususların gözden geçirileceği ve gerekli önlemlerin alınacağı belirtilmiştir.

Belediye başkanı ile yetkili sendika temsilcisi arasında imzalanan sosyal denge sözleşmesinde yer alan tazminat dışındaki düzenlemeler söz konusu mevzuata aykırıdır. Bu nedenle, sosyal denge sözleşmelerinde, sosyal denge tazminatı dışındaki hususların düzenlenmemesi gerekmektedir.