Karar Künyesi
İdarenin birim fiyatlı bazı yapım işi ihalelerinin geçici hakediş ödemelerinde, yapılan işlerin ölçümlerini fiiliyatta yapılandan fazla hesapladığı görülmüştür.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Kamu İhale Kurumu” başlıklı 53’üncü maddesinde Kamu İhale Kurumu tanımlanarak görev ve yetkileri belirlenmiş; Kurumun, Kurul kararıyla bu Kanunun ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu'nun uygulanmasına ilişkin standart ihale dokümanı, tip sözleşme, yönetmelik ve tebliğler çıkarmaya yetkili olduğu hüküm altına alınmıştır.
Kamu İhale Kurumunca bu yetkiye dayanılarak çıkarılan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin ekinde ayrıca 4735 sayılı Kanunu'na göre sözleşmeye bağlanan yapım işlerinin yürütülmesinde uygulanacak genel esasları belirlemek amacıyla Yapım İşleri Genel Şartnamesi hazırlanmıştır.
İlgili Şartname'nin "Geçici hakediş raporları" başlıklı 39’uncu maddesinde;
“(1) Birim fiyat esasına göre yapılan işlerin bedellerinin ödenmesinde aşağıdaki esaslara uyulur:
Sözleşmeye ekli birim fiyat teklif cetvelinde yazılı veya sonradan düzenlenen yeni birim fiyatlar ile metrajlarından hesaplanan iş kalemi miktarlarının çarpımı üzerinden hesaplanan tutardan sözleşmedeki kayıtlara ve ilgili kanunlara göre yapılacak kesintiler de çıktıktan sonra, sözleşmenin ödemeye ilişkin hükümleri çerçevesinde kendisine ödenir.
…
c) Yüklenicinin yaptığı işler ile ihzarattan doğan alacakları, metrajlara göre hesaplanarak sözleşme hükümleri uyarınca kesin ödeme niteliğinde olmamak ve kazanılmış hak sayılmamak üzere geçici hakediş raporları ile ödenir. Metrajlar, yeşil defter ve eklerinde gösterilir. Yüklenici, kesin hesapları da yapı denetim görevlisinin denetimi altında işe paralel olarak yürütmek zorundadır. Bu halde, geçici hakediş raporlarının düzenlenmesinde, bitmiş iş kısımları için kesin metrajdaki miktarlar dikkate alınır.
…
(4) Hakediş raporlarının düzenlenmesinde aşağıdaki esaslara göre işlem yapılır:
…
İşe başlanıldığı tarihten itibaren meydana getirilen işler, yapı denetim görevlisi tarafından yüklenici veya vekili ile birlikte ölçülür ve bulunan miktarlar sözleşmedeki esaslara uygun olarak hakediş raporuna dahil edilir.
…
g) Gerek bu madde hükümlerine göre geçici hakediş raporlarının, gerekse 40 ncı madde hükümlerine göre kesin hesapların ve kesin hakediş raporunun hazırlanması ve gerekli ölçmelerin ve bunlarla ilgili diğer hizmetlerin yapılması için yüklenici, yeterli sayıda işçi ve personeli bedelsiz olarak yapı denetim görevlisinin emrine verir.
…” hükümleri yer almaktadır.
Yukarıda belirtilen mevzuat hükümlerince, İdarenin her bir geçici hakedişte ödeyeceği tutarların; sözleşmeye ekli birim fiyat teklif cetvelinde yazılı veya sonradan düzenlenen yeni birim fiyatlar ile metrajlarından hesaplanan iş kalemi miktarlarının çarpımı ile bulunacağı,
Metrajların, yeşil defter ve eklerinde gösterileceği,
Yüklenicinin, kesin hesapları yapı denetim görevlisinin denetimi altında işe paralel olarak yürütmek zorunda olduğu,
Bu halde, geçici hakediş raporlarının düzenlenmesinde, bitmiş iş kısımları için kesin metrajdaki miktarların dikkate alınacağı açıktır.
Yine aynı hükümlerden işe başlanıldığı tarihten itibaren meydana getirilen işlerin, yapı denetim görevlisi tarafından yüklenici veya vekili ile birlikte ölçüleceği ve bulunan miktarların sözleşmedeki esaslara uygun olarak hakediş raporuna dahil edileceği anlaşılmaktadır.
Ancak yapılan incelemelerde, yapı kontrol görevlilerinin geçici hakedişlere esas metrajlar ile yapılan işler listelerini kesin ölçümlerle belirlemek yerine daha sonra son hakedişte kesin olarak belirlemek üzere kabaca hesapladığı görülmüştür. Bu durum birden fazla ihalenin geçici hakedişlerinde fiiliyatta yapılan işten daha fazla iş yapılmış gibi görünmesine ve ilgili geçici hakedişte fazla ödeme yapılmasına neden olmuştur.
Her ne kadar yapılan fazla ödemeler kesin hakedişlerde düzeltilmiş olsa da paranın zaman değeri dikkate alındığında kamu aleyhine dönüşmektedir. Özellikle enflasyonist dönemlerde kesin hakediş ile söz konusu geçici hakediş arasında geçen sürenin uzamasıyla, önceden fazla ödenen tutar ile kesin hakedişte kesilen tutar aynı olsa da alım gücü bir olmamaktadır. Ayrıca bu durum bir nevi faizsiz kredi kullandırma veya avans verme halini almıştır.
İdare tarafından verilen cevapta, yer teslimi yapıldıktan sonra proje değişikliği ve malzeme değişikliği yapılması gerekliliği oluştuğu ve böylece metrajların değiştiği, ara hakedişlerde alanda depolanan malzemeler, personel yetersizliği, şantiye alanında pek çok imalatın aynı anda yapılması, hava ve iklim koşulları gibi sebeplerle ölçümlerin net bir şekilde yapılamadığı, ayrıca proje detay ve malzeme değişiklikleri sebebi ile yapılan ve ara hakedişlere giren bazı imalatların sökülmesi ve yerlerine başka imalatların gelmesi gibi durumlar sebebiyle ara hakedişe giren metrajların tam çıkarılamadığı ifade edilmiştir.
Yine aynı cevapta, bundan sonra yapılacak geçici hakediş ödemelerinde, yapı denetim görevlisi ile yüklenici firma tarafından metrajların kesin olarak çıkartılmasına özen gösterileceği ve o dönemde yapılan işlerin net olarak belirlendikten sonra ara hakedişler düzenleceği belirtilmiştir.
İdare tarafından verilen cevapta geçen, projede sonradan meydana gelen değişiklikler, iklim ve hava koşulları gibi sebeplerin hiçbiri ödemesi yapılacak ve tamamlanmış bir imalatın kesin metrajını çıkarmaya engel değildir. Personel yetersizliği ise yukarıda bahsedilen mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere gerektiği taktirde bedelsiz olarak yüklenici tarafından giderilmesi gereken bir sorundur.
Sonuç olarak, yapılan geçici hakedişlerde İdarenin ve yüklenicinin metrajları kesin olarak çıkarması, o hakediş döneminde yapılan işlerin net belirlenmesi, yapılmayan işlere metrajlarda yer verilmemesi ve ödemelerin buna göre yapılması gerekmektedir.