Toptancı hallerinde faaliyet gösteren bazı işyerlerinin merkezi hal kayıt sistemine kayıtlarının olmadığı, bildirimci olarak Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’te belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmedikleri, söz konusu işyerlerinden herhangi bir rüsum geliri tahsilatı yapılmadığı görülmüştür.

Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in;

“Tanımlar” başlıklı 4’üncü maddesi (p) bendinde “Sistem: Bakanlık bünyesinde elektronik ortamda kurulan ve internet tabanlı çalışan merkezi hal kayıt sistemini ifade eder.” şeklinde tanımlanmış,

“Toptancı hal yönetim biriminin görev, yetki ve sorumlulukları” başlıklı 19’uncu maddesi 1’inci fıkrası (g), (i) ve (j) bentlerinde de “İşyerleri ile burada faaliyet gösteren üretici, üretici örgütü, komisyoncu ve tüccarlara ilişkin bilgileri sisteme kaydetmek, kayıtlı

bilgileri güncellemek, sisteme kaydedilenlerin her biri için dosya açmak ve ilgili evrakı bu dosyada muhafaza etmek”, “Bildirim işlemleri ile hal rüsumuna ilişkin iş ve işlemleri yürütmek, bildirimciler tarafından iletilen analiz sonuçlarını aynı gün içinde sisteme işlemek”, “Bu Yönetmelik çerçevesinde, gerekli denetimleri yapmak ve mevzuata aykırı eylemleri tespit edilenler hakkında cezai işlem uygulamak veya uygulanmasını sağlamak” toptancı hal yönetim biriminin görev, yetki ve sorumlulukları arasında sayılmış,

“Malların satışı” başlıklı 36’ncı maddesi 5’inci ve 7’nci fıkralarında ise “Malların toptan veya perakende satışını yapanlar ile malları taşıyanlar ve depolayanlar, bunların toptancı halinden satın alındığını veya toptancı haline bildirildiğini belgelemek zorundadır.”, “Bu maddeye göre toptancı haline yapılacak bildirim, bu Yönetmelik hükümlerine göre sistem üzerinden yapılır.” denilmiştir.

Yönetmeliğin;

“Bildirimci ve diğer kişiler ile bunların sisteme kaydı” başlıklı 40’ıncı maddesinde; komisyoncu ve tüccarlar bildirimci kişiler arasında sayılmış ve bu kişilerin, kayıt işlemleri toptancı haller tarafından yapılmak suretiyle sisteme kayıt olmak zorunda oldukları ifade edilmiş,

“Bildirim” başlıklı 41’inci maddesinin 9’uncu fıkrasında “Bildirim miktarı veya üzerindeki mallar, üretildiği yerden veya girdiği gümrük kapısının bulunduğu yerden her ne sebeple olursa olsun sevkinden önce sisteme bildirilmek zorundadır.” denilmiş,

“Bildirimcilerin yükümlülükleri” başlıklı 43’üncü maddesi 1’inci fıkrası (a), (b), (c) ve (ç) bentlerinde “Sisteme kaydolmak”, “Bildirim miktarı veya üzerinde alım, satım ve devri yapılan mallara ilişkin bildirimde bulunmak”, “Bildirime bağlı olarak sistem tarafından gönderilen bilginin doğruluğunu kontrol etmek, eksiklik veya yanlışlıkların derhal düzeltilmesini sağlamak”, “Bildirim üzerine tahakkuk eden hal rüsumunu beş iş günü içinde ödemek veya ödenmesini sağlamak” bildirimcilerin yükümlülükleri olarak sıralanmış,

“Hal rüsumu” başlıklı 44’üncü maddesinin 7, 9, 10 ve 11’inci fıkralarında ise “Hal rüsumu, bildirim işleminin tamamlanmasıyla tahakkuk eder. Rüsumun hesaplanmasında, toptan satış bedeli esas alınır.”, “Hal rüsumu, malları satın alanlarca beş iş günü içinde ödenir. Tüccarlar tarafından yapılan satın alımlarda, hal rüsumu tüccar tarafından ödenir. Komisyoncular, aracılık ettiği satışlardan dolayı tahakkuk eden hal rüsumunun beş iş günü içinde ödenmesinden malı satın alanlarla birlikte müteselsilen sorumludur.”, “Hal rüsumuna

ilişkin ödemeler, 45 inci maddeye göre Bakanlıkça belirlenen banka nezdinde açılan hesaba yatırılmak suretiyle yapılır.”, “Hal rüsumuna ilişkin ödemeler, malı satın alanlardan tahsil edilmek suretiyle komisyoncularca ya da malı satın alanlarca künye numarası veya bildirimciye ait T.C. Kimlik ya da MERSİS numarası beyan edilerek yapılır.” denilerek hal rüsumuna ilişkin iş ve işlemlerin kimler tarafından ve nasıl yapılacağı açıklanmıştır.

Son olarak, Yönetmeliğin;

“Cezalı hal rüsumu” başlıklı 47’nci maddesinin 1, 5 ve 6’ncı fıkralarında; “Kanun, bu Yönetmelik ve ilgili mevzuat hükümlerine aykırı olarak; sisteme bildirilmeden toptan alınıp satılan ya da toptancı halinde satılmak üzere bildirimde bulunup toptancı hali dışında toptan satılan, sınaî üretimde kullanılmak veya ihraç edilmek üzere satın alınıp 41 inci maddenin sekizinci fıkrasına aykırı olarak bildirimde bulunulmadan iç piyasada satışa sunulan, sisteme bildirilmeden perakende satılan, miktarına, değerine, üretim şekline veya künyesinde belirtilen diğer hususlara ilişkin gerçeğe aykırı beyanda bulunulan mallar için hal rüsumu, tespitin yapıldığı yerdeki toptancı halinde o mallar için oluşan bir önceki gün birim fiyatlarının en yükseği, bir önceki gün fiyat oluşmamışsa o mallar için oluşan en son birim fiyatlarının en yükseği esas alınarak belirlenen toptan satış bedelinin yüzde yirmi beşi oranında cezalı olarak alınır.”, “Hal rüsumunun cezalı olarak alınmasına yetkili personelce düzenlenen ceza tutanağına istinaden ilgili belediye encümenince karar verilir. Belediye encümenince verilen karar ile tahakkuk işlemi gerçekleşir.”, “Cezalı hal rüsumu tutanakları, tutanağın düzenlendiği günü takip eden ilk belediye encümen toplantısında gündeme alınarak görüşülür ve karara bağlanır. Ceza kesilmemesine ilişkin belediye encümeni kararı gerekçeli olarak alınır.”

“İdari para cezaları” başlıklı 48’inci maddesi 1’inci fıkrasında da “Toptancı halleri ve diğer yerlerde, başka kanunlara göre daha ağır bir ceza gerektirmediği takdirde, Kanunun 14 üncü maddesinde öngörülen idari para cezaları uygulanır.”

Denilmiştir.

Yapılan incelemede; aşağıdaki tabloda gösterilen işyerlerinin (komisyoncuların) merkezi hal kayıt sistemine kayıtlı olmadıkları, Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in yukarıda yer alan düzenlemelerine uygun olarak bildirim işlemlerini yapmadıkları, bu nedenle söz konusu kişilerden herhangi bir hal rüsumu tahsilatı yapılamadığı, Mardin Büyükşehir Belediyesinin ise toptancı hallerinde kayıt dışı faaliyet

yürüten bu işyerlerine ilişkin olarak 5957 sayılı Kanun ve yukarıdaki Yönetmelikte yer alan görev ve sorumluluklarını tam olarak yerine getirmediği anlaşılmıştır.

Tablo 9: Hal Kayıt Sistemine Kayıtlı Olmayan İşyerleri

Yönetmeliğin yukarıdaki hükümleri gereği, toptancı hallerinde kayıt dışı faaliyet gösteren tablodaki işyerlerinin (komisyoncuların) ivedilikle merkezi hal kayıt sistemine kayıtlarının yapılması/yaptırılması sağlanmalıdır.

Kamu idaresi cevabında; toptancı hallerinde faaliyet gösteren işyerlerinden merkezi hal kayıt sistemine kayıtlı olmayan Artuklu Halinde 1 adet, Midyat Halinde 4 adet, Kızıltepe Halinde 17 adet ve Nusaybin Halinde 21 adet işyerinin sisteme kayıt yaptırmaları için tebligat yapıldığı, belediyeye bağlı toptancı hallerinde faaliyet gösteren işyerlerinin sadece dağıtıcı olarak faaliyet gösterdikleri için rüsum tahsilatının ilgili haller tarafından yapılarak belediyeye aktarıldığı ifade edilmiştir.

Sonuç olarak bulguda açıklandığı üzere; merkezi hal kayıt sistemine kayıtlı olmadıkları tespit edilen işyerlerinin (komisyoncuların) Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in ilgili hükümleri gereği sisteme dahil edilmesinin, söz konusu işyerlerinin Yönetmelikte yer alan düzenlemelere uygun olarak bildirim işlemlerini yapmalarının ve bildirim işlemleri üzerine tahakkuk eden hal rüsumunun tahsilinin sağlanması, belediyenin toptancı hallerinde kayıt dışı faaliyet yürüten işyerlerine ilişkin 5957 sayılı Kanun ve ilgili Yönetmelikte yer alan görev ve sorumluluklarını tam olarak yerine getirmesi gerekmektedir. İdarece verilen cevapta, merkezi hal kayıt sistemine kayıtlı olmayan işyerlerinin sisteme kayıt yaptırmaları için muhataplarına yazı yazıldığı ifade edilmiş olup gelişmeler çerçevesinde 2019 yılı denetimlerinde konu tekrar değerlendirilecektir. Ancak denetim yılına esas 2018 yılı için tespit geçerliliğini korumaktadır.