Fatih İlçesi Alemdar Mahallesi 37, 38, 39 ve 54’üncü adalar altında bulunan, korunması gerekli tescilli yeraltı eserleri lejantında olan, Dünya Kültür Mirası sınırı içinde yer alan, İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 26.01.2005 tarih ve 405 sayılı kararıyla korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilen, 30.04.2008 tarih ve 2115 sayılı Kurul kararıyla da Koruma Grubu-1 olarak belirlenen Yerebatan Sarnıcının işletme hakkının; 27.03.1990 tarihinde 2886 sayılı Devlet İhale Kanunun “Pazarlık usulüyle yapılacak işler” başlıklı 51’inci maddesinin (g) bendi çerçevesinde KÜLTÜR AŞ’ye kiralandığı görülmüştür.

Büyükşehir Belediyesi Encümeninin 27.03.1990 tarih ve V/419-172 sayılı kararı gereğince, Büyükşehir Belediyesi ile Kültür AŞ arasında İstanbul Noterliğince onaylı 27.03.1990 tarih ve bila sayılı kira Sözleşmesinin 2’nci maddesinde; Sarnıcın 3 yıl kiralanması hükmünün devamında “Akdin hitamında taraflar bir ay önceden çekmek kaydıyla akdin feshine gidebilirler. Aksi halde ise günün koşullarında yeniden anlaşmak şartı ile akit her yıl bir yıl uzayacaktır” ibaresi yer almaktadır.

İlgili kiralama dosyasının incelenmesi neticesinde, 27.03.1990 tarihinden bu yana sözleşme esasları doğrultusunda “günün koşullarında yeniden anlaşmak” şartını sağlayan herhangi bir Encümen kararına rastlanmadığı gibi kiralama bedellerinin ilgili müdürlükçe enflasyon oranı kadar arttırılarak kiralamanın 2013 yılına kadar uzatıldığı tespit edilmiştir.

16.01.2013 tarih ve 515 sayılı Başkanlık oluru ile 2012 yılından itibaren her sene sonunda o yıla ait müze gişe bilet gelirleri toplamından müzeye ait tüm giderler (amortisman, vergi-resim-harç, yıl içinde ödenen kiralar, %5 Belediye Payı, genel giderler, işletme giderleri, çeşitli giderler vs.) düşüldükten sonra kalan net bilet geliri üzerinden %25 ciro payı İBB Gelirler

Müdürlüğü’ne takip eden yılın Ocak ayı içinde bildirimde bulunarak ödenmesi şartıyla işletme hakkı kirasının devamlılığı sağlanmıştır.

Yukarıda açıklanan sebeplere dayanarak Yerebatan Sarnıcı işletme hakkı kiralamasının hem 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hem de 2886 sayılı Devlet İhale Kanunun hükümlerine aykırılık taşıdığı değerlendirilmektedir. 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 34/g maddesinde taşınmaz malların süresi 3 yılı geçmemek üzere kiralanmasına belediye encümeni, 18/e maddesinde ise, üç yıldan fazla kiralanması ve süresi 30 yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı ayni hak tesisine belediye meclisi karar vermekte ve 2886 sayılı Kanunun 64’üncü maddesine göre de kiraya verilecek taşınır ve taşınmaz malların kira süresinin on yıldan çok olamayacağı ifade edilmektedir.

Bununla birlikte; 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun konut ve çatılı işyeri kiralarını düzenleyen “Uygulama alanı başlıklı” 339’uncu maddesinde; “Kamu kurum ve kuruluşlarının, hangi usul ve esaslar içinde olursa olsun yaptıkları bütün kira sözleşmelerine de bu hükümler uygulanır” hükmü yer almaktadır.

Yerebatan Sarnıcı bir işyeri olarak değerlendirilse dahi işletme hakkının kiralanması yöntemi 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümlerine aykırılık teşkil etmektedir. Şöyle ki; Kanunun 347’nci madde esaslarında belirli süreli sözleşmelerin süresinin bitiminden en az 15 gün önce bildirimde bulunmadıkça, aynı koşullarla bir yıl uzamış sayılacağı; kiraya verenin sözleşme süresinin bitimine dayanarak sözleşmeyi sona erdiremeyeceği; ancak, on yıllık uzama süresi sonunda kiraya verenin, bu süreyi izleyen her uzama yılının bitiminden en az üç ay önce bildirimde bulunmak koşuluyla, herhangi bir sebep göstermeksizin sözleşmeye son verebileceği; belirsiz süreli kira sözleşmelerinde, kiracının her zaman, kiraya verenin ise kiranın başlangıcından on yıl geçtikten sonra, genel hükümlere göre fesih bildirimiyle sözleşmeyi sona erdirebileceği hüküm altına alınmıştır.

Bu bağlamda, 33 yıl önce 27.03.1990 tarihinde 2886 sayılı Kanunun 51/g bendine dayalı olarak 3 yıllığına kiraya verilen ve üstünde başkaca meclis ve encümen kararı alınmadan günümüze kadar Kültür AŞ’ye kullandırılan Yerebatan Sarnıcı işyeri olarak değerlendirilsin veya değerlendirilmesin işletme hakkının kiralama yöntemi yürürlükteki mevzuat hükümlerine aykırılık teşkil etmektedir. Çünkü 2886 sayılı Kanuna göre kiralama süresi aşılmış, Borçlar Kanunu hükümlerine göre belirsiz süreli sözleşme haline getirilen kiralamada fesih hakkı veya başkaca bir tasarrufun 20 yıldır kullanılmadığı görülmüştür.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından; tarihi ve bedii değeri olan İstanbul’un sembol eserlerinden birisi olan Yerebatan Sarnıcının işletmesinin bugüne kadar olduğu gibi Belediye iştiraki Kültür AŞ tarafından koordine edilmesinin yöntem olarak doğru olacağı değerlendirildiğinden; 27.03.1990 tarih ve V/419-172 sayılı Encümen kararı gereğince Belediye ile Kültür AŞ arasında İstanbul Noterliğince düzenlenen 27.03.1990 tarihli kira sözleşmesi feshedilmeyerek restorasyon sonrasında da yürürlüğünü koruduğu ve bulguda sözü edilen bedel ile ilgili hususların Başkanlık Değerlendirme Komisyonunca belirlenecek yeni kira bedelinin takdiri aşamasında dikkate alınması için kiracılık yenileme döneminde gerekli işlemler yapılacağı ifade edilmiştir.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından; tarihi ve bedii değeri olan İstanbul’un sembol eserlerinden birisi olan Yerebatan Sarnıcının işletmesinin bugüne kadar olduğu gibi Belediye iştiraki Kültür AŞ tarafından koordine edilmesinin yöntem olarak doğru olacağı değerlendirildiğinden; 27.03.1990 tarih ve V/419-172 sayılı Encümen kararı gereğince Belediye ile Kültür AŞ arasında İstanbul Noterliğince düzenlenen 27.03.1990 tarihli kira sözleşmesi feshedilmeyerek restorasyon sonrasında da yürürlüğünü koruduğu ve bulguda sözü edilen bedel ile ilgili hususların Başkanlık Değerlendirme Komisyonunca belirlenecek yeni kira bedelinin takdiri aşamasında dikkate alınması için kiracılık yenileme döneminde gerekli işlemler yapılacağı ifade edilmiştir.

Sonuç olarak, 2017-2022 yılları arasında İdarenin restorasyonu için toplam 78.718.234,04 TL gider yaptığı, pandemi şartları nedeniyle İdarece en son kira bedeli tahakkuku 01.09.2021 tarihinde yıllık 114.719,00 TL ile yapılan ancak Kültür AŞ’nin 2022 yılında yapılan işletme faaliyetleri sonucunda toplamda 47.163.989,85 TL gelir elde etmesini sağlayan Yerebatan Sarnıcının işletme hakkının mevzuata uygun şekilde kiralanması uygun olacaktır.