Mahmudiye ve Sivrihisar Katı Atık Aktarma İstasyonu Yapım İşlerinde işlerin yapılacağı araziler üzerinde ihale aşaması öncesinde de mevcut olan işin yapımını engelleyen yapılar gerekçe gösterilerek yer teslim tutanaklarında yüklenicilerin konuya ilişkin herhangi bir tespiti ya da itirazı olmamasına rağmen idareden kaynaklı nedenle süre uzatım kararları verildiği tespit edilmiştir.

Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “İşyerinin yükleniciye teslimi” başlıklı 6 ncı maddesinde, sözleşmenin imzalanmasından sonra, sözleşmede yazılı süre içinde işe başlanabilmesi için işyeri, ihaleye esas proje ve mahal listesine göre; eksen kazıkları, someler, röperler ve benzerleri, proje sahası, güzergah, zemin veya buna benzer yerler üzerinde kontrol edilerek, İdare tarafından görevlendirilen yapı denetim görevlisinin de bulunduğu komisyon tarafından yükleniciye teslim edileceği, bu hususta iki taraf arasında bir tutanak düzenleneceği,

“Projelerin yükleniciye teslimi” başlıklı 11 inci maddesinde, anahtar teslimi götürü bedel sözleşmelerde, yapılacak işlerin uygulama projeleri, şartnameler ve diğer teknik belgelerle birlikte, sözleşmenin imzalanması sırasında yükleniciye verileceği, “İşlerin Denetimi” başlıklı 14 üncü maddesinde yüklenici, üstlenmiş olduğu işleri, sorumlu bir meslek adamı olarak fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapmayı kabul etmiş olduğundan, kendisine verilen projeye ve/veya teknik belgelere göre işi yapmakla, bu projenin ve/veya teknik belgelerin iş yerinin gereklerine, fen ve sanat kurallarına uygun olduğunu, ayrıca işin yapılacağı yere, kullanılacak her türlü malzemenin nitelik bakımından yeterliliğini incelemiş, kabul etmiş ve bu suretle işin teknik sorumluluğunu üstlenmiş sayılacağı, bununla birlikte yüklenici, kendisine verilen projelerin ve/veya şartnamelerin, teslim edilen işyerinin veya malzemenin veyahut talimatın, sözleşme ve eklerinde bulunan hükümlere aykırı olduğunu veya fen ve sanat kurallarına uymadığı hususundaki karşı görüşlerini teslim ediliş veya talimat alış tarihinden başlayarak on beş gün içinde (özelliği bakımından incelenmesi uzun sürebilecek işlerde, yüklenicinin isteği halinde bu süre idarece artırılabilir) idareye yazı ile bildirmek zorunda olduğu, 29’uncu maddesinde ise idarenin kusurundan kaynaklı nedenlerle süre uzatımı verilebilmesi için idarenin, sözleşmenin ifasına ilişkin yükümlülüklerini yüklenicinin kusuru olmaksızın yerine getirmemesi (yer teslimi, projelerin onaylanması, iş programının onaylanması, ödenek yetersizliği gibi) ve bu sebeple sorumluluğu yükleniciye ait olmayan gecikmelerin meydana gelmesi, bu durumun taahhüdün yerine getirilmesine engel nitelikte olması ve yüklenicinin bu engeli ortadan kaldırmaya gücünün yetmemiş olması halinde, işi engelleyici sebeplere ve yapılacak işin niteliğine göre, işin bir kısmına veya tamamına ait sürenin en az gecikilen süre kadar uzatılacağı ifade edilmiştir.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun “Tacir olmanın hükümleri” 18 inci maddesinde, her tacirin, ticaretine ait bütün faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi hareket etmesi gerektiği hükmüne yer verilmiştir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinden yapım işlerinde her türlü etüt çalışması da dahil olmak üzere gerekli tüm analizler yapılarak işin bir planlama dâhilinde gerçekleştirilmesi, diğer yandan işin yapımını üstlenen yüklenicinin de yapımın gerçekleştirilmesi için kendisine teslim edilen arazi üzerinde yapacağı inceleme sonrasında yapım sözleşmesinin uzman tarafı olarak ve basiretli bir iş adamı gibi davranma yükümlülüğü gereği arazinin işin projesine uygunluğunu kontrol etmesi ve tasarlanan yapının her açıdan yapım için elverişli olup olmadığını tespit ederek bilmesi ya da bildiğinin kabul edilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.

Arazi üzerinde işin yürütülmesini etkileyecek nitelikteki hususlar ortadan kaldırılmadan yapılacak yer teslimlerinde söz konusu hususların işyeri teslim tutanağında gösterilmesi ve bunların işin yürütülmesini tümüyle engelleyip engellemedikleri, kısmen faaliyet yapılabiliyorsa bu kapsamdaki işlerin tespit edilip tutanakta belirtilmesi gerekmektedir. Belirtilen nitelikteki sorunlara rağmen işyeri teslim tutanağını itirazsız imzalayan yüklenicinin bahsedilen gerekçeler ve yükümlülükler nedeniyle süre uzatım hakkı ortadan kalkacaktır.

Diğer taraftan 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu hükümlerine göre her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanların, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak kullanılması ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınması sorumluluğu bulunduğundan bu süreçte sorumlu olan kamu görevlileri de arazi üzerindeki imalata engel hususlar varsa bunları yer teslimi aşamasına gelene kadar tespit edip gerekli tedbirleri alması gerekmektedir.

Yapılan denetimde, anahtar teslim götürü bedel usulü ile ihaleye çıkılan Mahmudiye Katı Atık Aktarma İstasyonu ve Sivrihisar Katı Atık Aktarma İstasyonu yapımı işlerinde işyeri teslim tutanağında konuya ilişkin hiçbir kayıt, yazı, ifade, itiraz olmaması ve yüklenici ile kamu idaresinin bu şekliyle tutanakları imzalamış olmalarına ve yer teslimi sonrasında da yüklenicinin konuyla ilgili tespitini gösteren idareye bir yazılı bildiriminin olmamasına rağmen Belediyenin söz konusu işlerin yapılacağı araziler üzerinde elektrik direği ve bina olduğuna dair tespitlerine istinaden her iki işte de idareden kaynaklı sebeple süre uzatım kararları verildiği görülmüştür.

2021 yılı içerisinde bitirilmesi gerekirken bahsedilen gerekçelerle ve hakediş ödemesindeki gecikmeler nedeniyle verilen süre uzatımlarıyla Mahmudiye Katı Atık Aktarma İstasyonu için 120 gün olan işin süresi 354 güne, Sivrihisar Katı Atık Aktarma İstasyonu için 120 gün olan süre ise 368 güne çıkarak söz konusu işler 2022 yılı sonu itibarıyla halen bitirilememiştir.

Yukarıda da yer verilen YİGŞ ‘nin ilgili maddesinde, idareden kaynaklı nedenlerle süre uzatımı verilebilmesi için belirli şartlar sayılmış ve bu şartların başında ise yüklenicinin kusurunun olmaması, bu nedenle işte sorumluluğu yükleniciye ait olmayan gecikmelerin meydana gelmesi gerektiği ifade edilmiştir. Ancak bahsedildiği üzere söz konusu yapım işlerinde süreçten sorumlu kamu görevlilerinin de kusurundan söz etmek mümkünse de süre uzatımına konu hususlarda yüklenicinin de işyeri teslimi öncesinde bu hususu tespit edip idareyi uyarma yükümlülüğü olması, işyeri teslim tutanağında bu konuda herhangi bir itirazının

olmaması ve tutanak sonrası süreçte de bir yazılı bildiriminin olmaması sebepleriyle kusuru ve sorumluluğu bulunduğundan bu hususta süre uzatımı verilemeyeceği düşünülmektedir.

Kamu idaresince bulguda tespit edilen hususlara ilişkin olarak bundan sonraki süreçte yapım işlerinde her türlü etüt çalışması ve planlama tüm yönleriyle yapılmadan ihale sürecine başlanılmayacağı ifade edilmekle birlikte ihale sonrası süreçte kendileri dışındaki bir kurumun görev ve yetki alanına giren iş ve işlemlerini geç bitirmesi nedeniyle sürenin uzaması dolayısıyla süre uzatımı kararı verildiğinden de bahsedilmektedir. Ancak söz konusu gerekçeler bulguda vurgulanan ve sorunun kaynağı olan ihale süreci öncesi her türlü etüt çalışması ve planlama yapılmadan ve buna yönelik gerekli tedbirler alınmadan ihaleye çıkılmasını ve yer teslim tutanağında bu hususa yer verilmemesini izah eder nitelikte olmadığı değerlendirilmektedir.

Bu itibarla, işyeri teslim aşamasında ve düzenlenen tutanakta bu konuda herhangi bir tespit ya da itiraza yer verilmemiş olmasına rağmen araziler üzerindeki işin yapımını engelleyen veya geciktiren söz konusu yapılar gerekçe gösterilerek yükleniciye süre uzatımı verilebilmesinin mümkün olmadığı ve yapım işlerinde her türlü etüt çalışması ve planlama yapılmadan ihale sürecine başlanmaması gerektiği değerlendirilmektedir.