Belediye bünyesinde sahipsiz veya güçten düşmüş ya da tehlike arz eden hayvanların korunması ve bakımının yapılması ile rehabilitasyonunun sağlanması kapsamında yapılan inceleme neticesinde aşağıda yer alan hususlar tespit edilmiştir.

14.07.2021 tarih ve 31541 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 7332 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ile Türk Ceza Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 5199 sayılı Kanun'a ek ve geçici maddeler eklenmiştir. Bu kapsamda;

7332 sayılı Kanun'un 13’üncü maddesi ile 5199 sayılı Kanun'a eklenen “Belediyelerin sorumluluğu” başlıklı Ek 1’inci maddesinde büyükşehir belediyeleri, il belediyeleri ve nüfusu yirmi beş bini aşan büyükşehir ilçe belediyeleri ile diğer belediyelerin, sahipsiz veya güçten düşmüş ya da tehlike arz eden hayvanların korunması ve bakımının yapılması ile rehabilitasyonunun sağlanması amacıyla hayvan bakımevleri kuracağı belirtilmiştir.

7332 sayılı Kanun'un 16’ncı maddesi ile 5199 sayılı Kanun'a eklenen Geçici 4’üncü maddesinde ise büyükşehir belediyeleri, il belediyeleri ve nüfusu yetmiş beş bini aşan belediyelerin 31.12.2022, diğer belediyelerin ise 31.12.2024 tarihine kadar Ek 1’inci maddenin birinci fıkrasında belirtilen hayvan bakımevlerini kurmakla yükümlü oldukları hüküm altına alınmıştır.

Yine maddenin devamında belediyelerin bu madde yürürlüğe girdikten sonra üç yıl süreyle birinci fıkra gereğince hayvan bakımevleri kurmak ve rehabilitasyon işlemlerini gerçekleştirmek için kesinleşmiş en son bütçe gelirlerinin binde beşi oranında kaynak ayıracağı, bu oranın büyükşehir belediyelerinde binde üç olarak uygulanacağı ve bu fıkra uyarınca ayrılan ödeneklerin başka bir amaç için kullanılamayacağı belirtilmiştir.

Yukarıda açıklanan mevzuat çerçevesinde, Büyükşehir Belediyesi 2022 yılında Sokak Hayvanları Geçici Bakımevi, Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezini kurarak faaliyetlerine başlamıştır. Ancak Büyükşehir Belediyesi bünyesindeki ilçe belediyelerinden Serdivan ve Erenler Belediyesi için kanuni sürenin 31.12.2022 tarihinde dolmuş olmasına, diğer ilçe belediyeleri olan Arifiye, Sapanca, Geyve, Ferizli, Pamukova, Kaynarca, Karasu belediyeleri için ise yasal sürenin 31.12.2024 tarihinde dolacak olmasına rağmen ilçelerinde hayvan bakımevlerinin kurulmasına ilişkin herhangi bir çalışma yapmadıkları görülmüştür. Özellikle bu durum nedeniyle Büyükşehir Belediyesine ait Geçici Bakımevinde yoğunluk oluştuğu ve kısırlaştırma, tedavi ve bakım gibi hizmetlerde aksamalar olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bu yoğunluk sebebiyle hayvanların kaldığı kafeslerin de fiziki şartları tam olarak sağlayamadığı ve alan olarak yetersiz kaldığı görülmüştür.

Belediyelerin sorumluluklarına ilişkin olarak Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından düzenlenen Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği’nin 7’nci maddesinde alınacak tedbirler maddeler halinde düzenlenmiştir. Buna kapsamda, belediyeler bölge ve mahallerindeki, özellikle köpekler ve kediler olmak üzere, sahipsiz veya güçten düşmüş hayvanların toplatılması, kısırlaştırılması, aşılanması, gerekli tıbbî bakım ve tedavilerinin yapılması ve işaretlenmesi, alındığı ortama geri bırakılması, sahiplendirilenlerinin kayıt altına alınması; tüm bu faaliyetlerde yerel hayvan koruma görevlileri ve gönüllü kuruluşlar ile belediye veteriner hekimlerinin koordinasyonunun sağlanması; geçici bakımevlerine gelen hayvanların sahiplenilmesi için yerel hayvan koruma görevlileri ve gönüllü kuruluşlar ile işbirliği yapılması; geçici bakımevinde bulunan tüm hayvanların sahiplendirilmesi için belediye ilân panoları ile belediyenin internet ortamı ve diğer tüm yayın organlarında duyuru yapılması; sahipsiz hayvanların beslenmesi amacıyla, bölgesinde bulunan lokanta, işyeri ve fabrikaların sahiplerinin uygun görmesi halinde işletmelerinde ve mutfaklarında oluşan hayvan beslemeye elverişli besin maddelerinin toplanması; geçici bakımevlerinde kaldıkları süre içerisinde, kanunî istisnalar ile bulaşıcı, tedavi edilemez veya tedavi sonrası iyileşme ihtimali olmayan bir hastalığa sahip olduğuna, alındığı ortama bırakıldığında insan ve çevre sağlığını önlenemez derecede tehdit edeceğine geçici bakımevi veteriner hekimince karar verilerek rapor tutulan hayvanların en az acı veren ve en hızlı şekilde ölümünü sağlayan yöntemlerle öldürülmesi; geçici bakımevlerinde oluşan atık ve artıkların çevre ve toplum sağlığına zarar vermesinin önlenmesi; geçici bakımevlerinde ticarî amaçla hayvan üretiminin engellenmesi; ev ve süs hayvanı ile kontrollü hayvan ve geçici bakımevlerinde ölen hayvanların, belirlenecek yerlerdeki derin çukurlara gömülerek maddede belirtilen diğer işlemlerin yapılması; ev ve süs hayvanları ve kontrollü hayvanların, Ek-1 deki Sahipli Hayvan Kayıt Defterine kayıtlarının yapılması; hayvan sahiplerinin ölümü ya da hayvanına bakamayacak şekilde hastalanması durumunda hayvanları geçici bakımevlerine gönderilmesi ya da maddede yazılı prosedürlere uygun olarak sahiplendirilmesi; ev ve süs hayvanı satan işletme sahipleri ile yerel hayvan koruma görevlilerine verilecek eğitimi organize etmekle ve bu Yönetmeliğin 50’nci maddesi gereğince el konulan hayvanların sahiplendirmesi ya da kontrol altına alınmasını sağlamakla görevlendirilmiştir.

Yukarıda yer alan mevzuat hükümleri ve açıklamalardan da anlaşılacağı üzere sahipsiz veya güçten düşmüş hayvanların toplatılması, kısırlaştırılması, aşılanması, gerekli tıbbî bakımlarının ve tedavilerinin yapılması ve işaretlenmesi, alındığı ortama geri bırakılması, sahiplendirilmeleri ve sahiplendirilenlerin kayıt altına alınması belediyelerin yetki ve görev alanı içerisindedir. Ancak yukarıda da belirtildiği gibi ilçe belediyeleri bu görevlerini tam olarak yerine getirmemektedir.

Büyükşehir Belediyesi ilçe belediyelerindeki bu eksiklikleri de göz önüne alarak il genelinde bir kısırlaştırma ve aşılama seferberliği başlatılması anlamında, 20.01.2023 tarihinde 1 yıl süre ile geçerli olmak üzere Sakarya Bölge Veteriner Hekimler Odası (ODA) ile sokak hayvanlarının kısırlaştırılması, işaretlenmesi, rehabilitasyonu ve bakımının yapılması için ortak hizmet projesi yöntemiyle bir işbirliği protokolü imzalanmıştır. Bu protokol kapsamında Belediye genel olarak, yaşı gelen sokak hayvanlarının kısırlaştırılması ve aşılanması amacıyla toplama ekipleri tarafından sokak hayvanlarını toplayarak ODA’nın belirlediği veteriner kliniklerine teslim edilmelerini sağlamak; proje ile ilgili sekreteryayı ve koordinasyon görevini yürütmek; ilgili veteriner kliniklerine gerekli denetimlerde bulunmak; ODA’dan gelen aylık icmaller karşılığında ödeme evrakını hazırlayarak ODA’nın ibraz ettiği banka hesabına ödeme işlemini gerçekleştirmek görevlerini üstlenmiştir.

Belediye ODA ile yapmış olduğu bu protokolle özellikle hayvan bakımevlerini henüz kurmamış olan ya da yeteri kadar veteriner hekimi, toplama görevlisi veya ekipmanı bulunmayan ilçe belediyelerine yardımcı olmak ve kolaylık sağlamayı amaçlamaktadır. İlçe belediyeleri bu protokolle topladıkları sokak hayvanlarını Belediye bakımevine götürmek yerine protokol kapsamında ilçelerinde bulunan anlaşmalı veteriner hekimlerine götürebileceklerdir. Ancak Büyükşehir Belediyesinin ilçe belediyeleri için sağlamış olduğu bu olanağa rağmen, ilçe belediyeleri tarafından kısırlaştırma ve aşılama amaçlı olarak anlaşmalı veteriner hekimliklerine getirilen hayvan sayısının oldukça düşük düzeylerde olduğu anlaşılmaktadır.

Yine ilçe belediyeleri ile ilgili bir eksiklik de toplama ekiplerinin daha çok düzenli olarak değil, şikayet gelen yerleşim merkezlerinde toplama yaptığı, kırsal alanlarda ve köylerde kısırlaştırma amaçlı toplama faaliyetlerinin yetersiz olduğu ile ilgilidir.

Öte yandan il içi ve il dışı toplama ekiplerinin küpeli veya küpesiz toplanan köpekleri yasak olmasına rağmen zaman zaman bölge dışı ormanlık alanlar ile yerleşim yerleri içi veya dışına kontrolsüz bir şekilde bırakarak bu sorunun daha çok büyümesine sebep olduğu görülmektedir.

Bir diğer konu ise tehlike arz eden köpeklerin durumu ile ilgilidir. Tehlike arz eden köpeklerden mevcut yasal düzenleme çerçevesinde kayıt altına alınmamış veya sahibi tarafından terk edilmiş olanlar ile kamusal alanda tehlike arz edecek şekilde gezdirilenler mevzuat gereği olarak toplanmakta, ancak Belediye bakımevinde, mevcut alanın ve kapasitenin yetersizliği dolayısıyla sokak hayvanları için ayrılan kafeslere konulmakta, bu durum ise mevcut bakımevi kapasitesinin daha da düşmesine neden olmaktadır. Dolayısıyla bu alandaki problem de ilçe belediyeleri hayvan bakımevlerinin henüz kurulmamış olmasından kaynaklanmaktadır.

Sokak hayvanlarının korunması, bakımı ve rehabilitasyonu alanlarında il hayvanları koruma kurullarının da önemli görevleri bulunmaktadır. 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nun 15’inci maddesinde, her ilde il hayvanları koruma kurulunun, valinin başkanlığında, sadece hayvanların korunması ve mevcut sorunlar ile çözümlerine yönelik olmak üzere toplanacağı; bu toplantılara büyükşehir belediyesi olan illerde büyükşehir belediye başkanları, büyükşehire bağlı ilçe belediye başkanları, büyükşehir olmayan illerde belediye başkanlarının da katılacağı; kurulun en geç üç ayda bir başkanın çağrısı üzerine toplanacağı ve gerektiğinde olağanüstü toplantılar yapılabileceği hüküm altına alınmıştır.

Aynı Kanun'un 16’ncı maddesinde ise İl Hayvanları Koruma Kurullarının görevleri tek tek sayılmıştır. Buna göre, Hayvanları Koruma Kurulu münhasıran hayvanların korunması, sorunların tespiti ve çözümlerini karara bağlamak üzere Merkez Av Komisyonu kararlarını da göz önünde bulundurarak hayvanların korunması ve kullanılmasında onların yasal temsilciliği niteliği ile bu Kanunda belirtilen görevleri yerine getirmek; il sınırları içinde hayvanların korunmasına ilişkin sorunları belirleyip, koruma sorunlarının çözüm tekliflerini içeren yıllık, beş yıllık ve on yıllık plân ve projeler yapmak, yıllık hedef raporları hazırlayıp Bakanlığın uygun görüşüne sunmak, Bakanlığın olumlu görüşünü alarak hayvanların korunması amacıyla her türlü önlemi almak; hazırlanan uygulama programlarının uygulanmasını sağlamak ve sonuçtan Bakanlığa bilgi vermek; hayvanların korunması ile ilgili olarak çeşitli kişi, kurum ve kuruluşların il düzeyindeki faaliyetlerini izlemek, yönlendirmek ve bu konuda gerekli eşgüdümü sağlamak; ilde kurulacak olan hayvan bakımevleri ve hayvan hastanelerini desteklemek, geliştirmek, denetlemek ve gerekli önlemleri almak; yerel hayvan koruma gönüllülerinin müracaatlarını değerlendirmek; hayvan sevgisi, korunması ve yaşatılması ile ilgili eğitici faaliyetler düzenlemek; (Ek:9/7/2021-7332/7 md.) Kanun'da belirtilen faaliyet ve görevleri yerel yönetimler ve tarım ve orman il müdürlükleri ile eşgüdüm sağlayarak yaptırmak ve bu Kanun'a göre çıkarılacak mevzuatla verilecek işleri yapmakla yetki ve görevlendirilmiştir.

Yukarıda yazılı mevzuat hükmünde de açıkça ifade edildiği gibi Kurulun en geç üç ayda bir başkanın çağrısı üzerine toplanması gerekmekte olup gerektiğinde olağanüstü toplantılar da yapabilmektedir. Ancak Sakarya İl Hayvanları Koruma Kurulu’nun gerek 2022 gerekse 2023 yılları içerisinde yalnızca 2 kez toplandığı görülmektedir. Kurulca alınan kararların uygulanmasında da kontrol ve denetim zafiyetleri olduğu anlaşılmaktadır. Burada alınan kararlara rağmen özellikle ilçe belediyelerinin yukarıda bahsettiğimiz uygulamadan kaynaklı sorunları devam etmekte ve herhangi bir düzelme olmadığı görülmektedir.

Özetle, yapılan denetimde tespit edilen sorun ve eksiklikler;

-İlçe Belediyeleri tarafından 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nun Geçici 4’üncü maddesine göre yasal süresi içinde geçici hayvan bakımevlerinin kurulmaması,

-Aşılama ve kısırlaştırma faaliyetlerinin il genelinde yetersizliği,

-Sakarya Veteriner Hekimler Odası ile imzalanan protokol kapsamında tüm ilçeler düzeyinde kısırlaştırma seferberliği başlatılmasına rağmen ilçelerin bu protokol kapsamındaki kısırlaştırma faaliyetlerinin çok düşük düzeyde kalması,

-Bazı ilçe belediyelerinde veteriner hizmetleri birimi oluşturulmaması ve/veya veteriner hekim çalıştırılmaması, hayvan toplama görevlisi veya ekipmanı bulunmaması veya yetersiz olması,

-Toplama ekiplerinin daha çok, şikayet gelen yerleşim merkezlerinde toplama yapması, kırsal alanlarda ve köylerde kısırlaştırma amaçlı toplama faaliyetlerinin yetersiz olması,

• Toplama ekiplerinin küpeli veya küpesiz toplanan köpekleri yasak olmasına rağmen zaman zaman bölge dışı ormanlık alanlar ile yerleşim yerleri içi veya dışına kontrolsüz bir şekilde bırakması,

• Tehlike arz eden köpeklerin kimliklendirme ve kayıt altına alınmalarındaki yetersizlikler,

• Hayvanların toplanması esnasında kamu vicdanını rahatsız edecek şekilde işlem yapılması

Olarak karşımıza çıkmaktadır.

Özellikle ilçe belediyelerinin aşılama ve kısırlaştırma faaliyetlerinin yetersiz olması sokak hayvanlarına ilişkin problemlerin artarak devam etmesine neden olacaktır. Eğer gerekli önlemler alınmazsa sokak hayvanları popülasyonunun kontrol altına alınamayacak düzeylere gelebileceği, bu durumun ise hayvan ve insan sağlığını tehdit edeceği açıktır.

Bu konudaki temel sorumluluk ise belediyelere verilmiştir. Büyükşehir Belediyesi bu alandaki sorumluluklarının gereği olarak ilçe belediyeleri ile koordinasyonu sağlamalı ve sürekli görüşmeler yapılarak aksaklıkların tespiti ve giderilmesi için çalışmalar başlatılmalıdır. Sorunun büyüklüğü ve tüm ilçe belediyelerini ilgilendirmesi sebebiyle her bir ilçe belediyesinin temsil edildiği Büyükşehir Belediye Meclisinde konunun görüşülmesi ve alınacak kararlar ve ortak adımlar konusunda ilçe belediyelerinin bilgilendirilmesi önem arz etmektedir.

Benzer şekilde, tek gündemi hayvanların korunması ile mevcut sorunlar ve çözüm önerileri olan ve Büyükşehir Belediye Başkanı ile İlçe Belediye Başkanlarının da üyesi oldukları Sakarya İl Hayvanları Koruma Kurulu’nun yılda en az 4 kez toplanması sağlanmalıdır. Burada alınan kararların uygulanabilmesi açısından ilçelerin daha sıkı kontrol edilmesi, dolayısıyla denetim ve kontrol faaliyetlerinin de arttırılması gerekmektedir.

Sonuç olarak, idare tarafından bulguda yer alan hususlarla ilgili gerekli bilgilendirme ve koordinasyon faaliyetlerine başlanmış olduğu görülmekte olup bu alandaki görevlerin titizlikle ve ivedilikle yerine getirilmesi gerekmektedir.

Aksi halde, ilgili kanunlar, yönetmelikler ve genelgeler kapsamında kendilerine tevdi edilen görev ve sorumlulukları yerine getirmediği veya bunlara aykırı faaliyette bulunduğu tespit edilen belediyelerin hukuki ve/veya cezai sorumluluklarının doğacağı açıktır.