İdarenin kara toplu taşıma ve tramvay işletmeciliğine ilişkin yapılan denetim ve incelemeler neticesinde 3645 sayılı İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel İdareleri Teşkilât ve Tesisatının İstanbul Belediyesine Devrine Dair Kanun ile 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu arasında yetkili idarenin tespiti hususunda çelişkilerin bulunduğu, bu bağlamda; toplu ulaşımın önemli bir kısmını oluşturan kara toplu ulaşım ve tramvay işletmeciliğinde yetki karmaşasının yaşandığı tespit edilmiştir.

3645 sayılı Kanun 22.06.1939 tarih ve 4239 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş Kanun’un 3’üncü maddesinde İstanbul ilinde tramvay şebekesini ve otobüs işletmesini kurmak, işletmek veya işlettirmek İETT’nin vazifeleri arasında sayılmıştır. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun ise 23.07.2004 tarih ve 25531 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmesi ile birlikte toplu ulaşım hizmetin ifası noktasında İstanbul il özelinde yetki karmaşaları ortaya çıkmıştır. 3645 sayılı Kanun’un güncelliğini yitirmesi ve günümüz koşullarına uygun değişikliklerin yapılmaması otobüs ve raylı sistem işletmeciliği alanında yetki karmaşasına neden olmaktadır.

5216 sayılı Kanunun 7’nci maddesinin birinci fıkrasının (p) bendi ile büyükşehir belediye sınırları içindeki toplu taşıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek büyükşehir belediyelerinin görev, yetki ve sorumlulukları arasında sayılmıştır. Bu maddenin yürürlüğe girmesi ile beraber toplu taşıma hizmetlerinden olan otobüs ve raylı sistemlerin işletilmesi ve/veya işlettirilmesi işlerinde yetkili otoritenin hangi kurum olduğu hususu belirsiz hale gelmiştir.

Hali hazırda Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde kara toplu taşımasına ilişkin; İETT tarafından işletilen otobüsler bulunmakta, idare tarafından iştiraki konumunda olan ve 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi kapsamında Otobüs AŞ’ye işlettirilen otobüsler (Erguvanlar) bulunmakta aynı zamanda İETT bünyesinde işletmeciliğine devam eden Özel Halk Otobüsleri ile de toplu ulaşım hizmeti sağlanmaktadır. Kısacası, fiili durumda gerek idarenin gerekse İETT’nin kara toplu ulaşımına ilişkin bir takım hizmetleri söz konusudur. Tramvay işletmeciliğinde ise kamu idaresi tarafından 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine istinaden iştiraki konumunda olan İstanbul Metro AŞ’ye verilmiş işletme yetkisi vardır.

Ancak hizmet sunumu noktasında hangi kanunun esas alınması gerektiği hususunda herhangi bir netlik söz konusu değildir. Söz konusu somut olayda her iki düzenleme de kanun ile yapıldığından üst norma göre hangisine uyulması gerektiğinden bahsetmek mümkün olmamaktadır. Doktrinde genel kanundan sonra çıkan bir genel kanun, genel kanundan sonra çıkan bir özel kanun ve özel kanundan sonra çıkan bir özel kanun durumlarında; sonradan çıkan kanun hükümlerinin uygulanacağı hakkında bir tereddüt bulunmamaktadır. Ancak özel bir kanundan sonra genel bir kanun çıktığı zaman hangi hükümlerin uygulanacağı tartışmalıdır. Zira böyle bir durumda yukarıda bahsedilen hangi ilkenin tercih edileceğine ilişkin net bir tercihte bulunmak da söz konusu olamamaktadır. 5216 sayılı Kanun’da tüm büyükşehir belediyeleri için düzenlemeler yapılmış ve bu kapsamda toplu taşıma hizmetlerinin bu kurumlar tarafından işletileceği ifade edilmiştir. 3645 sayılı Kanun’da ise İstanbul ili özelinde toplu taşıma hizmetleri düzenlenmiştir. Bu açıdan bakıldığında İstanbul’da yürütülecek toplu taşıma hizmetlerinde 3645 sayılı Kanun hükümlerinin 5216 sayılı Kanun hükümlerine nazaran özel kanun niteliğinde olduğu açıktır. Dolayısıyla yukarıda da bahsedildiği üzere önceden çıkarılmış bir özel kanun ve daha sonradan çıkan bir genel kanun durumu söz konusudur.

Özel kanun esas alınırsa İstanbul dâhilindeki tüm otobüs ve tramvay işletme ve işlettirme hakkı İETT’ye ait olacaktır ki bu durumda idare tarafından İstanbul Metro AŞ’ye verilen tramvay işletmeleri ile İstanbul Otobüs AŞ’ye verilen otobüs işletmeleri mevzuata aykırı olarak değerlendirilmelidir. Sonradan çıkan genel kanun hükümleri esas kabul edilir ve uygulama buna göre oluşturulursa da otobüs işletmeciliği faaliyetinin İETT tarafından ifa edilmesi mümkün görünmemektedir.

Zira 5216 sayılı Kanun’da toplu taşıma hizmetleri kamu idaresinin yetkisinde sayılmış, bu hizmetleri şirketlerine işlettirebileceği ifade edilmiş ancak bağlı kuruluşlar

hakkında bir düzenleme yapılmamıştır. Yukarıda da bahsedildiği gibi tercihin nasıl yapılacağı hususunda tam bir netlik bulunmamaktadır.

Böyle yüksek hacimli bir faaliyet hakkında hangi kanun hükümlerinin uygulanacağının tam bir netlikte belli olmaması, her idarenin kendince bir tercih ve yorumda bulunarak işlemleri yürütmesi, hatta tam bir karar alınamayarak her iki kanun hükümlerinin uygulanması kamu mali düzeni ve hizmet etkinliği açısından uygulamada muhtelif sorunlara yol açabilecektir.

Bu hususlara ilk olarak 2015 Yılı İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel İşletmeleri Genel Müdürlüğü (İETT) Sayıştay Denetim Raporunda da değinilmiş olup kanun koyucu tarafından yapılacak düzenlemelerle yetki, hak ve sorumlulukların netleştirilmesi uygulama aşamasında yetki aşımı, kanuna aykırı uygulama, vazifenin yerine getirilmemesi gibi hususların önüne geçmeye, hizmet verimi ve etkinliğinin yükselmesine vesile olacağı değerlendirilmektedir.

Kamu idaresi cevabında; “Yasal düzenleme yapılarak konunun açıklığa kavuşturulabileceği değerlendirilmektedir.” denilmektedir.

Sonuç olarak kamu idaresince yasal düzenleme yapılarak konunun açıklığa kavuşturulabileceği ifade edilmiştir. Bulguda da İdareye ilişkin bir hatalı uygulamadan söz edilmemiş olup konunun yasal düzenleme ile netleştirilmesi gerektiği belirtilmiştir.

Bulguda detaylı bir şekilde ortaya konulan otobüs ve tramvay işletmeciliğine ilişkin mevzuat hükümleri arasında yetki karmaşası bulunması hususunda; Kanun koyucu tarafından yapılacak düzenlemelerle yetki, hak ve sorumlulukların netleştirilmesi uygulama aşamasında yetki aşımı, kanuna aykırı uygulama, vazifenin yerine getirilmemesi gibi hususların önüne geçmeye, hizmet verimi ve etkinliğinin yükselmesine vesile olacağı değerlendirilmektedir.