Dağıtımı yapılacak kömürlerden alınan numunenin sonucu beklenmeden dağıtımın yapıldığı, analiz sonucu değerleri itibariyle toplatılması gereken kömürün toplatılma işinin fiilen yapılmadığı/yapılamadığı, dağıtılan kömüre oranla düşük tutarda idari para cezası ödenerek işlemin sonuçlandırıldığı ve böylece kömürün değiştirilmesi işleminin yapılmadan sürecin tamamlandığı görülmüştür.

13.01.2005 tarih ve 25699 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nin “Yerli Kömürler” başlıklı 23’üncü maddesinde, eleme ve yıkama işlemine tabi tutulmuş yerli taş ve linyit kömürlerden Tablo-11’de özellikleri belirtilenlerin bu Yönetmeliğin 28’inci maddesine göre sınır değerlerin aşıldığı il ve ilçelerde, Tablo-12’de özellikleri belirtilenler ise bu Yönetmeliğin 28’inci maddesine göre sınır değerlerin aşılmadığı il ve ilçelerde kullanılacağı, “Yakıtların Analizi” başlıklı 26’ncı maddesinde, yapılacak denetimlerde yetkili mercilerin katı yakıtın üretildiği, torbalandığı, depolandığı, taşındığı ve satışının yapıldığı yerlerden usulüne uygun yakıt numunelerini almak ve analizlerini akredite olmuş veya Bakanlığın uygun gördüğü laboratuvarlarda yapmak/yaptırmak ve belirlenen sınır değerleri sağlamayan yakıtlar için gerekli işlemi yapmakla yükümlü olduğu, “İl ve İlçelerin Kirlilik Derecelendirilmesi” başlıklı 28’inci maddesinde, il ve ilçelerin kirlilik derecelendirilmesi; il ve ilçenin topoğrafik yapısı, atmosferik şartlar, meteorolojik parametreler, sanayi durumu, nüfus yoğunluğu ve önceki yılların hava kalitesi ölçüm sonuçları dikkate alınarak 6/6/2008 tarihli ve 26898 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğine göre Bakanlık tarafından kış sezonu başlamadan önce ilan edileceği belirtilmiştir.

(2010/14) sayılı Genelgenin yayımı tarihinde adı T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü olan birimin 28.09.2010 tarih ve B.18.0.ÇYG.0.02.02-010.06-

16691 28 sayı ile “Hava Kirliliğinin Kontrolü ve Önlenmesi” konulu (2010/14) Genelge’sinin “Sosyal Yardımlaşma Vakfı Kömürleri” başlıklı kısmında,

“Sosyal Yardımlaşma Vakfı aracılığıyla yapılan kömür dağıtımında, 29/01/2010 tarihli ve 27477 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2009/15760 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde, hava kirliliği ile mücadelede başarı ve uygulamada birlikteliğin sağlanması maksadıyla, EK-I listesinde belirtilen gruplar dikkate alınarak Mahalli Çevre Kurullarınca belirlenecek özellikteki kömürlerin dağıtılması ve IKHKK Yönetmeliğinde belirlenen hususlara uyulması gerekmektedir.

Dağıtımı yapılan kömürlerin kalitesiyle ilgili ortaya çıkabilen yanlış değerlendirmelerin önlenmesi açısından, gerekli görülmesi halinde söz konusu kömürlerden de numune alınarak analiz yaptırılmalıdır. Dağıtımı yapılan kömürden alınacak numunenin analiz sonuçlarının, dağıtımı yapılan yerle ilgili belirlenen özellikleri sağlamaması durumunda söz konusu kömür, özellikleri sağlayan kömürle değiştirilmek üzere toplattırılır ve kömürün dağıtımı durdurulur. Söz konusu durum; Sosyal Yardımlaşma Vakfı yetkililerine, TKİ Genel Müdürlüğü’ne ve kömür üreticisine bildirilir.” denilmektedir.

Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı aracılığı ile dağıtımı gerçekleşecek olan kömürlere ilişkin tarih ve program bilgisi talep edilerek denetim ekiplerince numune alma programı oluşturulmaktadır.

(2010/14) sayılı Genelge’nin Analiz başlıklı kısmında, “Her türlü katı yakıttan numune alımı Bakanlığımızın 24/03/2010 tarihli ve B.18.0.ÇYG.0.05.03/4857 sayılı Katı Yakıt Numune Alma ve Analiz Genelgesi kapsamında yapılmalıdır. Analiz için yapılacak ödemeler; uygunluk izin belgesi alınması sırasında üretici tarafından, denetim sırasında ise ithalatçı/üretici/dağıtıcı

/satıcı tarafından karşılanır.” hükmü yer almış, 24/03/2010 tarihli ve B.18.0.ÇYG.0.05.03/4857 sayılı Katı Yakıt Numune Alma ve Analiz Genelgesi 04.12.2013 tarih ve 74369039-010.06-42282 sayı ile (2013/40) numaralı Katı Yakıt Numune Alma ve Analiz Genelgesi ile yürürlükten kaldırılmıştır. (2013/40) sayılı Genelge’ye göre, dağıtılacak kömür ilçelere ulaştığında, vatandaşa dağıtıma başlamadan önce 3 adet numune alınarak bunlardan 2 numunenin Belediye bünyesinde saklandığı, 1 numunenin dağıtımı yapacak idare görevlilerine bırakılarak bir yıl boyunca muhafaza edildiği, alınan numunelerden birinin bağımsız akredite laboratuvarlara yollanarak analiz raporu sonucunun olumlu/olumsuz olarak kayıt altına alındığı, alınan numunenin analiz sonucunun olumsuz çıkması durumunda kömürün ana üreticisi olan kuruma analiz sonucunun olumsuz çıktığı ve ikinci numunenin analize gönderilmesinin talep edilip edilmediği hususlarında resmi yazı yazılarak kömür sahibi kurumdan yedi gün içinde haber beklendiği, ikinci numunenin analize gönderilmesinin kabul edilmesi neticesinde, ilk laboratuvardan farklı bir akredite laboratuvara numunenin gönderildiği, gönderilen ikinci numunenin analiz sonucunun olumlu çıkması durumunda, dağıtımı yapacak idarede kalan numunenin analize gönderilerek karşılaştırmanın yapıldığı, ikinci numunenin olumlu çıkması halinde dağıtımı yapacak idarede kalan numunenin analiz raporunun diğer raporlarla karşılaştırılarak çoğunluğu sağlayan sonuca göre değerlendirme yapıldığı anlaşılmaktadır. İlk numunenin olumlu çıkması durumunda ikinci numune analize gönderilmemektedir. İki olumsuz ve bir olumlu sonuç olumsuz, iki olumlu ve bir olumsuz sonuç olumlu olarak kabul edilmektedir

Yapılan bu işlem neticesinde, dağıtılan kömürün Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nde belirlenen ölçütlere göre olumsuz çıkması durumunda, kömürün sahibi kuruma 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 20’nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinin (1) numaralı alt bendine göre idari para cezası uygulanmaktadır. Analiz sonucunun 10-15 gün gibi bir süre alması sonucu dağıtımı yapacak idarenin kömürü bekleteceği yer olmadığını ileri sürerek kömürün dağıtımı yapılmaktadır. Yani bir yandan analiz işlemleri devam ederken, diğer yandan da kömür dağıtımının tamamlanarak vatandaşlar tarafından kullanım gerçekleştirilmektedir. Bu durumda analiz sonucunun olumsuz çıkması durumunda toplanacak kömür bulunmamaktadır. (2010/14) sayılı Genelge’nin “Sosyal Yardımlaşma Vakfı Kömürleri” başlıklı kısmı,“. Dağıtımı yapılan kömürden alınacak numunenin analiz sonuçlarının, dağıtımı yapılan yerle ilgili belirlenen özellikleri sağlamaması durumunda söz konusu kömür, özellikleri sağlayan kömürle değiştirilmek üzere toplattırılır ve kömürün dağıtımı durdurulur. Söz konusu durum; Sosyal Yardımlaşma Vakfı yetkililerine, TKİ Genel Müdürlüğü’ne ve kömür üreticisine bildirilir.” fiili durum olarak uygulanmamış olmaktadır. 2022-2023 kış sezonunda dağıtılan kömürlerden Belediye ekiplerince alınan numunelere istinaden Kemalpaşa, Gaziemir, Karşıyaka ve Menemen tarafından dağıtılan kömürlerin analiz sonuçları olumsuz çıkmış ve Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ile 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 20’nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında idari para cezası uygulanmakla birlikte kömürler dağıtıldığından dolayı toplanması söz konusu olamamıştır. Böylece şartları sağlamayan kömürün havayı kirletmesi önlenmemiş, aksine cüzi miktarda idari para cezasıyla şartları sağlamayan kömürün dağıtımı yapılarak kömür sahibine avantaj sağlanmıştır. Yapılan uygulama yukarıda belirtilen düzenlemelere uygun düşmemektedir.

Kamu İdaresi cevabında, hava kirliliği ile ilgili çalışmaların nasıl yapıldığı hakında bilgi verildikten sonra yapılan tüm bu işlemlerin zaman alması ve Kaymakamlıklar bünyesinde kömür depolama alanlarının bulunmayışı neticesinde, ilçelere getirilen kömürler hemen ihtiyaç sahibi vatandaşlara dağıtılarak, kullanımının gerçekleştirildiği, bu durumda sınır değerleri sağlayamayan niteliksiz kömürlerin dağıtımının durdurulması ve kömürün toplatılmasını engelleyerek, kömür sahibine avantaj sağlandığı şeklinde tenkite konu olduğu, denetim, numune ve denetim sonrası gerçekleştirilen yazışma ve idari para cezası işlemlerinin yasal mevzuatlar çerçevesinde devam ettiği, Türkiye genelinde İl Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı bünyesinde dağıtımı gerçekleşecek olan kömürlerin ihale süreçleri, illere dağıtım tarihleri ve kaç ton ürün geleceğine ilişkin teknik bilgilerin Belediyeye iletilmediği, dağıtılacak kömürün İzmir'e girişi yapıldıktan sonra Kaymakamlıklara ulaştığı anda bilgi sahibi oldukları, ekipler tarafından hızla numune alımlarının yerinde gerçekleştirildiği, bulguya konu olan hususların oluşmaması adına, önümüzdeki kış sezonunda dağıtımı yapılacak olan kömürlerin analiz işlemleri bitene kadar dağıtımının gerçekleştirilmemesi konusunun İzmir Valiliği'ne bağlı İl Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı ile görüşülerek gerekli iş ve işlemlerin yapılacağı belirtilmiştir.

2872 sayılı Kanun’da belirtildiği üzere bütün canlıların ortak varlığı olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamak amacı göz önüne alındığında, dağıtımı yapılacak kömürlerden alınan numunenin analiz sonucu beklenmeden dağıtımın yapılmaması için ilgili birimlerle iletişim kurularak gerekli tedbirlerin alınması konusunda gerekli özenin gösterilmesi gerekmektedir.