İdarece tahakkuk ve tahsil edilen bazı harçların Kanun ve Cumhurbaşkanı Kararı (Bakanlar Kurulu Kararı) ile tespit edilen tutarların üzerinde belirlendiği görülmüştür.

Belediyelerin önemli gelir kaynaklarından olan harçlara ilişkin detaylı açıklamalar 2464

sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun ikinci kısmında yer almış, söz konusu Kanun’un ilgili maddelerinde mezkûr harçlar için temel hususlarla birlikte uygulanabilecek asgari ve azami tutarlara da yer verilmiştir. Bu kapsamda Kanun’un 52 ile 57’nci maddelerinde işgal harcı, Ek Madde 1 ile Ek Madde 6 arasında bina inşaat harcı, 79 ile 85’inci maddeler arasında ise çeşitli harçlar düzenlenmiştir.

Mezkûr Kanun’un 95’inci maddesinde belediyelerin nüfusları ile ekonomik ve sosyal gelişme durumlarına göre Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının görüşü alınarak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca (önceleri İçişleri Bakanlığı) beş gruba ayrılacağı ve söz konusu hususun Resmi Gazete’de ilan olunacağı ifade edilmiştir.

Bu kapsamda İçişleri Bakanlığı ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından çeşitli tarihlerde tebliğler yayımlanmış, belediyeler nüfuslarına göre beş gruba ayrılmış ve nüfusu 100.001 ve yukarı olan belediyelerin en üst grup olan 1. Grupta yer alacağı belirtilmiştir.

2464 sayılı Kanun'un 96’ncı maddesinde ise aynen;

“Cumhurbaşkanı, bu Kanunda en az ve en çok miktarları gösterilen vergi ve harçların tarifelerini belediye grupları itibarıyla tayin ve tespit eder.” hükmüne yer verilerek Kanun’da en az ve en çok tutarları belirlenen vergi ve harçların belediye grupları itibarıyla uygulama tutarlarının bizzat Cumhurbaşkanı tarafından (önceleri Bakanlar Kurulu) tespit edileceği açıkça belirtilmiş, bu kapsamda belediye meclisleri ile belediyenin diğer birimlerinin tutar tespiti konusunda herhangi bir yetkileri olmadığı zımnen ifade edilmiştir.

Mezkûr hükme dayanarak Bakanlar Kurulu tarafından çeşitli tarihlerde kararlar yayımlanmış, Kanun’da asgari ve azami tutarları belirlenen vergi ve harçların belediye grupları itibarıyla uygulanacak tutarları tespit edilmiştir.

İdarenin gelir hesapları ve tarife cetvelleri üzerinde yapılan incelemelerde birçok harç tutarının tespitinde BKK ile tespit edilen tutarlara dikkat edilmediği; bu tutarların, Kanun’da belirtilen üst sınırların üzerinde mevzuata aykırı tahakkuk ve tahsilatlar yapıldığı görülmüştür.

Kanun’un 52 ila 57’nci maddelerinde düzenlenen işgal harcı gelirleri üzerinde yapılan incelemelerde, söz konusu tahakkukların harcın konusuna girmeyen bazı yerler için de yapıldığı ve belirlenen tutarların mevzuatta belirtilen sınırın üzerinde tespit edildiği görülmüştür. İşgal

harcının nerelerden ve hangi hallerde alınacağı Kanun’un “Konu” başlıklı 52’nci maddesinde detaylı bir şekilde belirtilmiştir. Söz konusu maddede aynen;

“Belediye sınırları içinde bulunan aşağıdaki yerlerden herhangi birinin satış yapmak veya sair maksatlarla ve yetkili mercilerden usulüne uygun izin alınarak geçici olarak işgal edilmesi, İşgal Harcına tabidir:

1. Pazar veya panayır kurulan yerlerin, meydanların, mezat yerlerinin her türlü mal ve hayvan satıcıları tarafından işgali,

2. Yol, meydan, pazar, iskele, köprü gibi umuma ait yerlerden bir kısmının herhangi bir maksat için işgali,

3. Motorlu kara taşıtlarının park etmeleri için il trafik komisyonlarının olumlu görüşü alınarak belediyelerce şehir merkezlerinde tesis edilen ve işletilen mahallerin çalışma saatleri içinde, taşıtlar tarafından işgali (Bisiklet ve motosikletler hariç)” hükümlerine yer verilerek harcın hangi mahallerin geçici işgali sonucunda tahakkuk ettirileceği tereddüte mahal vermeyecek katiyette belirtilmiştir.

Kanun’un “Harcın tarifesi” başlıklı 56’ncı maddesinde, işgal harcı tutarlarında dikkate alınabilecek en az ve en çok limitler belirlenmişken; İdare tarafından cadde ve sokaklarda iş yerleri tarafından yapılan işgaller için de metrekare başına 7,5 TL ile 30 TL arasında bu limitlerin üzerinde mahallelere göre değişen işgal harcı alındığı görülmüştür.

Pazar veya panayır kurulan yerlerin, meydanların, mezat yerlerinin her türlü mal ve hayvan satıcıları tarafından işgali ile yol, meydan, pazar, iskele, köprü gibi umuma ait yerlerden bir kısmının herhangi bir maksat için işgali için alınabilecek azami tutar Kanun’da 2,5 TL olarak belirlenmiş iken buralardan da metrekare başına 4 TL alınmaktadır.

Hayvan satış yeri işgal harcında da hatalı tutarlar tespit edilmiştir. Kanun’un 56’ncı maddesinde satılan hayvan başına azami küçükbaşlarda 2,5 TL, büyükbaşlarda 5 TL alınacağı düzenlenen harcın yerine Kurum tarife cetvellerinde satılan küçükbaş hayvandan 4 TL, büyükbaş hayvandan ise 9 TL’lik bir tutar belirlenmiştir.

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 81’inci maddesine göre; belediye sınırları veya mücavir alanlar içinde bir iş yerinin açılması “İşyeri Açma İzni Harcına” tabidir.

Kanun’un 84’üncü maddesine göre; işyeri açma izni harcı olarak her metrekare için en

az 0,10 TL en çok ise 1 TL alınabileceği hüküm altına alınmıştır. Ancak İdare tarafından İşyeri açma izni harcı olarak her bir metrekare için 3 TL tutarında bir bedel belirlenmiştir. Kanun’a aykırılık aynen bu belirlemede de söz konusudur. Zira bu harç için kanunen belirlenebilecek üst sınır metrekare başına sadece 1 TL’dir.

Bina inşaat harcına ilişkin olarak, İdare Bakanlar Kurulu Kararında metrekare başına belirtilen tutarlara ilave olarak ücret tarifesinde belirlediği metrekare başına tutarları da tahsil ederek yasal sınırın üzerinde harç tahsil etmiş olmaktadır.

13.04.2005 tarih ve 2005/8730 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 1.grupta yer alan belediyeler için tespit edilen ve İdare tarafından uygulanması gereken harç tutarları şöyledir:

Tablo 10: Bina İnşaat Harcı Üst Limitleri

İdare, Bakanlar Kurulu Kararı’nda belirtilen bu tutarlara ilave olarak aşağıda yer alan ücret tarifesindeki tutarları da tahsil etmektedir.

Tablo 11: Bina İnşaat Harcına Ek Olarak Ücret Tarifesi İle Belirlenen Tutarlar

Yukarıdaki tablolardan da rahatça görüleceği üzere İdare tarafından bina inşaat harcının dilimleri, uygulanan yeni yapı ruhsatına ilişkin alınacak ücretler ile birlikte BKK ile tespit edilen ve uygulanması gereken tutarların üzerine çıkmaktadır. Kaldı ki bazı kalemlerde söz konusu uygulamalar kanuni sınırların bile üzerinde gerçekleşmiştir.

2464 sayılı Kanun’un 80’inci maddesine göre yapı kullanma izni verilmesi işleri “Yapı Kullanma İzni Harcına” tabidir.

Kanun’da yapı kullanma izni harcı beher inşaat metrekaresi için en az 0,05 TL, en fazla 0,15 TL olarak tespit edilmiştir. Yapı kullanma izin harcı için “konut” ve “ticaret” şeklinde ikili ayrım belirlenmiştir. Ancak İdare tarafından uygulanan 2022 yılı ücret tarifesine yukarıda belirtilen tutarlara ilave olarak altılı bir ayrıma gidilmiş, “konut 1,35TL”, “sanayi 3,67 TL”, “rezidans 2,31 TL”, “ticaret 3,50 TL”, “özel sağlık 3,10 TL”, “özel eğitim 3 TL” olacak şeklinde altı ayrı tarife belirlenmiştir.

İdare tarafından ücret tarifesi ile belirlenen iskân ücretlerinin alınması sonucu BKK ile tespit edilen ve uygulanan tutarların üzerine çıkılmaktadır. Kaldı ki ekstra ücret alınması nedeniyle hem ticaret hem konut alanında kanuni sınırların bile üzerinde harç alınmaktadır.

Yukarıda yer verilen denetim tespitine binaen İdarenin İmar ve Şehircilik Müdürlüğü tarafından, müdürlük bünyesinde yapılan işlemler için 13.04.2005 tarihli ve 2005/8730 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesinin eki olan listede belirtilen alt ve üst sınırlar arasında harç tarifesi uygulandığı belirtilmişse de, Tablo-10 ve Tablo-11’de yer alan tutarlar İdarenin azami harç tutarından daha yüksek tutarda harç tahsil ettiğini ortaya koymaktadır.

Diğer yandan Ruhsat ve Denetim Müdürlüğü tarafından, ruhsat başvurusu onaylanarak İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı verilen iş yerlerine fenni muayene yapılmasının yasal bir zorunluluk olduğu, yapılan denetimler sonrası iş yerlerinde görülen noksanlıkların işletme sahiplerine iletildiği ve bu sayede eksikliklerin tamamlandığı, bu nedenle söz konusu harç uygulamasının 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 97’inci maddesinde belirtilen, “belediyelerin bu Kanun’da harç veya katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı olarak ifa edecekleri her türlü hizmet için belediye meclislerince düzenlenecek tarifelere göre ücret almaya yetkili olduğu” kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, bununla birlikte harç tarifesinin önceden beri var olduğu ve yalnızca her yıl başında fiyatlarda güncelleme yapıldığı ifade edilmişse de, bulguda bahsi geçen husus 2464 sayılı Kanun’da iş yeri açma ve çalışma ruhsatı için belirlenen harcın üst sınırının aşılmasına yöneliktir. İdarenin ruhsat alan iş yerlerine

yönelik yapmış olduğu denetimler nedeniyle Kanun’da belirtilen üst sınırın aşılabileceğine dair bir düzenleme de bulunmamaktadır. Ayrıca söz konusu harçların her yıl başında güncellenmesi de mümkün gözükmemektedir. Zira harcın alt ve üst sınırları Kanun’da belirtilmiş olduğundan bulguda da ifade edildiği üzere belediye meclisinin veya ilgili diğer birimlerin tutar tespiti konusunda herhangi bir yetkileri bulunmamaktadır.

Kanun’da en az ve en çok hadleri belirtilen ve belediye grupları itibarıyla alınacak tutarların doğrudan Cumhurbaşkanınca (önceleri BKK) tespit edileceği harçların belediye meclis kararı ile kanuni sınırların üzerlerine çıkarılması mümkün değildir. İdare tarafından kanuni dayanağı olmadan gelir toplanamayacağı gibi kanunlarda belirtilen sınırların aşılarak gelir toplanması da mümkün değildir.

Bu nedenle hatalı uygulamalara son verilerek tarife cetvellerinin tümüyle gözden geçirilmesi, kanuni düzenlemelere ve daha önceden yayımlanmış Bakanlar Kurulu kararlarına aykırı hususların düzeltilmesi, tahakkuk ve tahsilatlarda hukuka uyarlık açısından önem arz etmektedir.