Karar Künyesi
İSKİ Atıksuların Kanalizasyona Deşarj Yönetmeliği’ne göre, endüstriyel atık su üreten işletmelerin atık su deşarjlarından, debi miktarlarına göre asgari olarak belirtilen sıklıkla numune alınmadığı ve deşarj limitlerinin düzenli olarak kontrol edilmediği tespit edilmiştir.
Yönetmelik’in;
“Tanımlar ve kısaltmalar” başlıklı 3’üncü maddesinde;
“…
Deşarj: Atıksuların doğrudan veya dolaylı olarak kanalizasyon şebekesine veya alıcı ortama boşaltılmasıdır.
…
Endüstriyel atıksu: Herhangi bir ticari veya endüstriyel faaliyetin yürütüldüğü alanlardan evsel atıksu ve yağmur suyu dışında oluşan atıksulardır.
…
Numune: Atıksuyun bütün özelliklerini içeren ve herhangi bir zamanda alınan örnektir.” denilmektedir
“Denetim ile ilgili usul ve esaslar” başlıklı 12’nci maddesinde;
“…
pH parametresi atıksuyu olan bütün sektörlerde ve atıksu kaynağında ölçülür ve ölçüm sonuçlarının deşarj limitlerini sağlaması zorunludur. Limitleri sağlamayan endüstriyel atıksular kanalizasyon şebekesine deşarj edilemez ve tedbir alınması için işletmeye tutanakla mahallinde en fazla 5 (beş) gün süre verilir. Gerekli önlemlerin alındığı bildirilen işletmeye kontrol önceliği verilir.
Verilen süre sonunda pH parametresinin deşarj limitlerini sağlamaması halinde, işletmenin endüstriyel atıksu üreten bölümünün faaliyetinin durdurulması yetkili kurumdan talep edilir.
Numune alma işlemi;
Kmax 5, 6 olup debisi 1 (bir) m3/gün ve üzeri olan işletmelerden azami 2 (iki) ayda
bir,
Kmax 5, 6 olup debisi 1 (bir) m3/gün’ün altında olan işletmeler ile Kmax 1, 2, 3, 4 olup debisi 5 (beş) m3/gün ve üzeri olan işletmelerden azami 3 (üç) ayda bir,
Kmax 1, 2, 3, 4 olup debisi 5 (beş) m3 /gün’ün altında olan işletmelerden azami 4 (dört) ayda bir olarak uygulanır.
ç) Denetime gidildiği halde Yönetmeliğin 12 nci maddesinin 9 uncu fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilen süreler içerisinde numune alınamaması durumu gerekçeleriyle birlikte inceleme tutanağına kaydedilir. İşletmeden alınan ilk numune ile ikinci numune arasındaki sürenin Yönetmeliğin 12 nci maddesinin 9 uncu fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilen süreleri aşması durumu müeyyide uygulanmasına engel teşkil etmez.
…
Ön arıtma tesisi olan işletme; denetim esnasında arıtma tesisinden çıkan çamurların bertarafı ile ilgili olarak;
Bertaraf tesisi işletmesi ile yapmış olduğu protokolü,
Bertaraf tesisine taşıma yapacak özel veya tüzel kişi ile yapmış olduğu taşıma anlaşma belgesini,
Teslim, tesellüm ve bu konu ile ilgili düzenlenen faturaları Denetim personeline ibraz etmek zorundadır.
(22) (Değişik: 12.05.2016-5/5.md.) Endüstriyel atıksuyu 0,2 m3/gün veya daha az olup su perdesi, tel çekme, serigrafik, emprime ve matbaa baskı, deterjan, kozmetik, bazik yağ alma, vibrasyon, tekstil ve tekstil aksesuarları boyama alanında faaliyet gösteren işletmelerden, bu Yönetmelikte istenen önlemler istenmez.
…” hükümleri yer almaktadır.
Yukarıda belirtilen Yönetmelik hükümleri uyarınca, endüstriyel atık su üreten işletmelerin atık su deşarjlarından, debi miktarlarına göre asgari olarak belirtilen sıklıkla numune alınması ve alınan numune üzerinde yapılan ölçüm sonuçlarında deşarj limitlerinin sağlanıp sağlanmadığının kontrol edilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.
Yapılan incelemelerde; Yönetmelikte yer alan hususlar ile ilgili İdarenin yetkili personelinden gerekli bilgiler ve veriler alınmış, Yönetmelik’in 12’nci maddesinin (9) numaralı bendinde yer alan endüstriyel atık su üreten işletmelerden asgari 2, 3 veya 4 ayda bir numune alma sıklığının yalnızca arıtma tesisi bulunan işletmeler açısından geçerli olduğu, bunun dışındaki işletmeciler için ilgili Yönetmelik hükümlerinin uygulama alanının bulunmadığı, fiili durumun da buna paralel bir şekilde işlediği yetkili personelce ifade edilmiştir.
Öncelikle belirtmek gerekir ki, Yönetmelikte sayılan önlemlerin istenmeyeceği işletmeler Yönetmelik’in 12’nci maddesinin (22) numaralı bendinde sayılmış ve bunun dışında Yönetmelik’in hiçbir maddesinde endüstriyel atık su üreten işletmelere istisna veya muafiyet tanındığına ilişkin bir ibareye rastlanmamıştır.
Bu açıdan Yönetmelik’in 12’nci maddesinin (9) numaralı bendinde belirlenen asgari numune alma sıklıklarına ilişkin düzenlemelerin İdarece ifade edildiği gibi yalnızca arıtma tesisi bulunan işletmeler açısından değil, endüstriyel atık su üreterek deşarj eden tüm işletmeler açısından uygulanması gerektiğini söylemek yanlış olmayacaktır.
Yönetmelikte yazılan husus ile fiili durumdaki uygulama arasındaki çelişkinin düzeltilmesi açısından mevzuat değişikliğine gidilerek İdarenin murat ettiği durum ile Yönetmelikte ifade edilen durumun birbiri ile örtüştürülmesi gerektiği açıktır.
Bir an için, İdarenin fiili uygulamasında olduğu şekilde, Yönetmelikte yazan hususun yalnızca arıtma tesisi bulunan işletmeler için geçerli olduğu düşünüldüğünde dahi İdare tarafından mevzuatta belirtilen aralıklarla numune alınmadığı ve deşarj limitlerinin kontrolünün sağlanmadığı da görülmektedir.
İdare kayıtlarında yapılan incelemede; 1.207 adet endüstriyel atık su üreticisi işletmenin arıtma tesisinin bulunduğu, bu işletmelerden 1.198 tanesi için 2022 yılı içerisinde en az 1 defa numune alma işlemi yapıldığı, bir başka ifadeyle 9 işletmenin 2022 yılı içerisinde hiç inceleme geçirmediği anlaşılmıştır.
2022 yılı içerisinde en az 1 defa numune alma ve inceleme işlemi yapılan 1.198 adet endüstriyel atık su üreticisi işletmeden ise 434 tanesi için Yönetmelikte belirlenen asgari numune alma sıklığına uyulmadığı tespit edilmiştir.
Yapılan incelemede;
ayda bir numune alınma sıklığı belirlenmiş işletmelerden yılı içerisinde en az 6 defa
numune alınması gerekirken; 10 tanesinden yalnızca 1 defa, 36 tanesinden 2 defa, 55 tanesinden
defa, 77 tanesinden 4 defa, 64 tanesinden ise 5 defa numune alındığı;
ayda bir numune alınma sıklığı belirlenmiş işletmelerden yılı içerisinde en az 4 defa numune alınması gerekirken; 20 tanesinden yalnızca 1 defa, 36 tanesinden 2 defa, 118 tanesinden 3 defa numune alındığı;
ayda bir numune alınma sıklığı belirlenmiş işletmelerden yılı içerisinde en az 3 defa numune alınması gerekirken; 8 tanesinden yalnızca 1 defa numune alındığı 10 tanesinden ise 2 defa numune alındığı tespit edilmiştir.
Tablo 12: Endüstriyel Atık Su Üreten İşletmelerin Atık Su Deşarjlarına İlişkin Kontrolleri Gösterir Tablo
Olması Gereken Numune Alma Sıklığı
Yönetmeliğe Göre 2022 Yılı İçerisinde Olması Gereken Numune Alma İşlem Sayısı
(A)
2022 Yılı İçerisindeki Numune Alma İşlemi Sayısı (B)
2022 Yılı İçerisinde Eksik Yapılan Numune Alma İşlemi Sayısı (C)=(A-B)
2022 Yılı İçerisinde Eksik Denetlenen İşletme Sayısı
(D)
2 Ayda Bir
6
1
5
10
2 Ayda Bir
6
2
4
36
2 Ayda Bir
6
3
3
55
2 Ayda Bir
6
4
2
77
2 Ayda Bir
6
5
1
64
3 Ayda Bir
4
1
3
20
3 Ayda Bir
4
2
2
36
3 Ayda Bir
4
3
1
118
4 Ayda Bir
3
1
2
8
4 Ayda Bir
3
2
1
10
Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle;
İSKİ Atıksuların Kanalizasyona Deşarj Yönetmeliği (AKDY) madde 12-(22)’de sayılan faaliyetlere ilaveten madde 12-(19) ve 12-(20)’de de bir takım istisna ve muafiyetler getirildiği,
İSKİ Atıksuların Kanalizasyona Deşarj Yönetmeliği madde 12-(22)’de belirtilen; “ Endüstriyel atıksuyu 0,2 m3/gün veya daha az olup su perdesi, tel çekme, serigrafik, emprime ve matbaa baskı, deterjan, kozmetik, bazik yağ alma, vibrasyon, tekstil ve tekstil aksesuarları boyama alanında faaliyet gösteren işletmelerden, bu Yönetmelikte istenen önlemler istenmez.” hükmü gereği
önlem almakla yükümlü olmayan ilgili işletmelerden numune alımının gerekli olmadığı,
Numune alınması suretiyle denetlenmesi gereken endüstriyel atıksu üreten işletmelerden bazılarına asgari sayının (3, 4 veya 6) üzerinde denetime gidildiği, bu açıdan toplam denetim sayısının olması gereken denetim sayısından daha fazla olduğu, gidilmeyen görev sayısının gidilen görev sayısına oranla %15,9’a tekabül ettiği,
Ön arıtma tesisi kurması gereken işletmelerin endüstriyel nitelikli atıksuları için yıl içerisinde/ortasında arıtma tesislerini devreye almış olmaları gibi sebeplerle inceleme periyodunun farklılık gösterebileceği,
Yönetmelik hükümleri uyarınca atıksuyunu deşarj etmeyerek sürekli devridaimli kullanan ve tesis içi önlemi olan işletmelerin, atıksuyunu biriktirip bertaraf tesisine gönderen işletmelerin ve atıksuyu konvansiyonel karakterde olup debisi 3 m3/günden az olan ve 0,2 m3/günden az olan işletmelerin işletmelerin atıksuyundan numune alınmaması hususunun mevzuata uygun olduğu ve bu hususun teknik açıdan da doğru olduğu, bu açıdan bulguda yer alan Bu açıdan Yönetmelik’in 12’nci maddesinin (9) numaralı bendinde belirlenen asgari numune alma sıklıklarına ilişkin düzenlemelerin İdarece ifade edildiği gibi yalnızca arıtma tesisi bulunan işletmeler açısından değil, endüstriyel atık su üreterek deşarj eden tüm işletmeler açısından uygulanması gerektiğini söylemek yanlış olmayacaktır.” İfadesinin isabetli olmadığı,
Endüstriyel atıksu üreten işletmelerin İSKİ AKD Yönetmelik’i kapsamında denetimlerinde herhangi bir muğlak durum söz konusu olmadığı gibi, Marmara Denizinde meydana gelen ‘müsilaj’ probleminin çözümüne katkı verilebilmesi, akabinde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca yayımlanan 2021/13 sayılı Marmara Denizi Eylem Planı kapsamında, çevresel konularda daha etkin bir denetimin yapılabilmesi için İSKİ AKD Yönetmelik’inde revizyon çalışmaları yapıldığı,
ifade edilmiştir.
Yukarıda yer verilen Yönetmelik hükümleri uyarınca endüstriyel atıksuyu 0,2 m3/gün veya daha az olup su perdesi, tel çekme, serigrafik, emprime ve matbaa baskı, deterjan, kozmetik, bazik yağ alma, vibrasyon, tekstil ve tekstil aksesuarları boyama alanında faaliyet gösteren işletmelerden dışındaki tüm işletmelerin atık su deşarjlarından, debi miktarlarına göre
asgari olarak belirtilen sıklıkla numune alınması ve alınan numune üzerinde yapılan ölçüm sonuçlarında deşarj limitlerinin sağlanıp sağlanmadığının kontrol edilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Yönetmelik maddeleri incelendiğinde numune alınarak denetlenmesi gereken işletmeler ile ilgili Yönetmeliğin 12’inci maddesinin (22) numaralı bendi dışında hiçbir endüstriyel atık su üreten işletmeye istisna veya muafiyet tanındığına ilişkin bir ibare bulunmamaktadır. Bir diğer ifadeyle Yönetmeliğin 12’inci maddesinin (22) numaralı bendinde sayılan işletmeler kapsam dışı tutularak diğer işletmelerin numune alınması suretiyle denetime tabi tutulması gerektiği ifade edilmektedir.
Nitekim, idare cevabında istisna ve muafiyet hükmü olduğu belirtilen Yönetmeliğin 12’inci maddesinin (19) numaralı bendinde; “Yönetmeliğin 12 nci maddesinin 14, 15, 16, 17 ve 18 inci fıkralarında belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için işletmeye en fazla 3 (üç) ay süre verilir. Bu işletmeler ile halı, çamaşır yıkama atölyeleri ve tekstil yıkama işletmelerinden kot yıkama işletmeleri hariç ön arıtma tesisi kurmaları istenmez.” denilmektedir. Söz konusu hüküm, ön arıtma tesisi kurulması gerekliliğini ortadan kaldıran bir muafiyet hükmü olup bu işletmelerin ürettikleri endüstriyel atıksuların belirli aralıklarla kontrol edilmesi gerekliliğini ortadan kaldıracak bir hüküm değildir.
Yine idare cevabında istisna ve muafiyet hükmüne yer verildiği belirtilen Yönetmeliğin 12’inci maddesinin (20) numaralı bendinde; “Atıksu toplama havzasında veya içmesuyu havzasında yer alıp atıksuları kanalizasyon şebekesi vasıtasıyla içmesuyu havzası dışına taşınan ve debisi 3 (üç) m3/gün’ün altında sadece konvansiyonel parametreleri ihtiva eden işletmelerden atıksu ön arıtma tesisi istenmez.” hükmü bulunmaktadır. Bu hüküm de Yönetmelikteki şartları sağlayan tesisler için ön arıtma tesisi istenmeyeceği hususuna ilişkin olup bu tesislerden numune alınmaması gerektiğini ihtiva eden bir ifade bulunmamaktadır.
Zaten bulgu konusu yapılan husus İdare’nin fiili uygulamasıdır. İdare uygulamada arıtma tesisi kurulu olan endüstriyel atıksu üreten tesisleri numune alınması suretiyle denetime tabi tutmaktadır. Kendisinden arıtma tesisi kurulması istenenler dışındaki birçok işletme için numune alınması suretiyle denetime gidilmesi uygulaması yapılmamaktadır. Ancak, Yönetmelik hükümleri ile fiili uygulamanın paralellik göstermediği açıktır. Yönetmelikte numune alınması ve denetlenmesine ilişkin muafiyet veya istisna tanınmayan işletmelere bir takım teknik gerekçelerle denetime gidilmemesinin doğru bir uygulama olduğu yönündeki kamu idaresi cevabı mevzuat hükümleri açısından doğru bir yaklaşım değildir. Teknik olarak böyle bir zorunluluk bulunmuyorsa, bunun Yönetmelik hükümlerinde de açıkça düzenlenmesi
gerektiği çok açıktır. Bulgu konusu edilen husus da tam olarak budur. Bu açıdan endüstriyel atıksu üreticisi baız işletmelerden numune alınarak denetlenmesi teknik olarak bir zorunluluk olarak görülmüyorsa Yönetmelik değiştirme imkanı kendi elinde bulunan idarenin mevzuatını da buna uygun hale getirmesi mümkün bulunmaktadır. Ancak, mevcut uygulama İdarenin kendi hazırlamış olduğu Yönetmelik hükümlerine aykırılıklar içermektedir.
İdare cevabında belirtilen bazı işletmelere asgari sayının üzerinde denetim yapıldığı ve bu sebeple yapılmayan denetim sayısının bulguda belirtilen sayıdan daha az olduğu yönündeki iddiayı kabul etmek de mümkün değildir. Zira endüstriyel atıksu üreten bazı tesislere Yönetmelikte belirtilen sıklıktan daha fazla gidilmesi teknik bir zorunluluğa dayanabileceği gibi İdarenin takdir hakkı kapsamında da görülebilir. Ancak, bir işletmeye Yönetmelikte belirlenen sayıdan fazla sayıda denetime gidilmesi bir diğer işletmeye asgari düzeyden daha az sayıda denetime gidilebileceği sonucunu doğurmaz. Bu bakımdan toplam görev sayıları üzerinden hesaplama yapılması suretiyle gidilmeyen görev sayısı belirlemek doğru bir yöntem değildir. Her bir endüstriyel atık üreticisi için Yönetmelikle belirlenen asgari denetim ve numune alma sayısı bellidir. Başka bir işletmeye fazla gidilmesi diğer işletmelere asgari sayıda gidilmesi zorunluluğunu ortadan kaldırmayacağı için analizlerin toplam görev sayısına göre değil, işletme bazında gidilmesi gereken görev sayısına göre yapılması gerekmektedir. Ayrıca eksik numune alma ve eksik denetim yapılması hususu değerlendirilirken İstanbul ilinin şartları da elbette göz önünde bulundurulması gereken hususlar olmakla birlikte İSKİ gibi bir kurumun da bu şartlara uyarak teknik kapasitesi ve personel kapasitesini buna göre ayarlaması gerektiği açıktır.
Kamu idaresi cevabında atıksuyunu deşarj etmeyerek sürekli devridaimli kullanan ve tesis içi önlemi olan işletmelerin, atıksuyunu biriktirip bertaraf tesisine gönderen işletmelerdin ve atıksuyu konvansiyonel karakterde olup debisi 3 m3/günden az olan ve 0,2 m3/günden az olan işletmelerin Yönetmelik hükümleri uyarınca numune alınarak denetlenmesi hükümlerinden muaf tutulduğu belirtmiştir.
Bulgu metninde de belirtildiği üzere numune alınarak denetime tabi tutulması gereken işletmeler, yalnızca arıtma tesisi bulunan işletmeler değil, aynı zamanda endüstriyel atık su üreterek ürettiği atık suyu kanaliasyon sistemine deşarj eden işletmelerdir. Bunun tek istisnası endüstriyel atıksuyu 0,2 m3/gün veya daha az olup su perdesi, tel çekme, serigrafik, emprime ve matbaa baskı, deterjan, kozmetik, bazik yağ alma, vibrasyon, tekstil ve tekstil aksesuarları boyama alanında faaliyet gösteren işletmelerden olup bu husus yine Yönetmelikte yer almıştır.
Bu açıdan idare cevabında belirtilen atıksuyunu deşarj etmeyerek sürekli devridaimli kullanan ve tesis içi önlemi olan işletmeler zaten bulgunun kapsamında değildir. Zira bunların kanalizasyon sistemine herhangi bir deşarjları bulunmamaktadır. İdare cevabında belirtilen atıksuyunu biriktirip bertaraf tesisine gönderen işletmeler açısından da bir deşarj söz konusu olmadığından bu işletmeler de bulgunun konusu yapılmamıştır.
Sonuç olarak; çevre sağlığının korunması açısından, işletmelerin endüstriyel atık su deşarjlarından asgari olarak belirtilen sıklıkla numune alınarak deşarj limitlerinin kontrol edilmesi, mevzuatta yer alan muğlak ifadelerin giderilerek hangi işletmelerin ne sıklıkta denetleneceğine ilişkin belirsizliğin ortadan kaldırılması gerekmektedir.