İdare tarafından 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesinin (b) bendinde öngörülen şartlar oluşmadığı halde, bazı yapım işleri ile mal ve hizmet alımı ihalelerinin pazarlık usulü ile yapıldığı görülmüştür.

4734 sayılı Kanun’un “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde; bu Kanun’a göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ile belli istekliler arasında ihale usulünün temel ihale usulleri olduğu belirtilmiş olup diğer ihale usullerinin yalnızca Kanun’da belirtilen özel hallerde kullanılacağı belirtilmiştir.

Bu bağlamda, 4734 sayılı Kanun’un “Pazarlık usulü” başlıklı 21’inci maddesinin (b) bendi değerlendirildiğinde pazarlık usulü ile ihaleye çıkılabilmesi için doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi durumların ani ve beklenmeyen bir şekilde gerçeklemesi, yapılacak işin yapım tekniği açısından özellik arz etmesi, yapı veya can güvenliğinin sağlanması açısından idarece işin ivediliğinin tespit edilmiş olması veya İdare tarafından önceden öngörülemeyen olayların gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Ayrıca mevzuatta aranan diğer şart, bahsi geçen olaylardan dolayı ihalenin ivedi olarak yapılması halinin zorunlu olmasıdır.

Kamu idaresi cevabında, 2020 yılında başlayan ve tüm dünyada etkili olan Covid-19 salgınının birçok alanda olduğu gibi ekonomi alanında da olumsuzluklara yol açtığı, bu salgın sürecinin 2021 yılında da devam ettiği, iktisadi sorunlar nedeniyle birçok ürün ve malın 2020 yılından itibaren sürekli değişen fiyatları nedeniyle temininde sorunlar yaşandığı, bu sorunların ortaya çıkardığı diğer bir olumsuzluğun da fiyat değişkenliği nedeniyle sunulmak istenen hizmetlerin zamanında ve uygun şartlarda görülememesi olduğu bu durumun, İdarenin hizmet sunumunda eksik ve yetersiz kalmasına sebebiyet vereceğinden bahisle vatandaşlar ve üst idareler nezdinde bir kusur olarak değerlendirilebileceği ifade edilmiş olup bu gerekçelerle pazarlık usulü ihalenin tercih edildiği, ivedilik arz etmeyen hususlar ile ilgili olarak ise açık ihale usulü ile temin yoluna gidildiği belirtilmiştir.

Ancak, yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinde belirtildiği üzere pazarlık usulü, belirli şartların birlikte gerçeklemesi şartına bağlanmış istisnai bir alım usulü olup idarelere tanınmış seçimlik bir hak niteliğinde değildir. Mevzuatta belirtilen bir diğer husus olan ivedi olarak ihale edilmesi zorunluluğundan anlaşılması gereken ise anılan Kanun’da ihaleler için

belirlenen ilan sürelerinin dahi beklenilmesinin mümkün olmadığı durumlardır. Dolayısıyla ilan sürelerinin beklenilmesinde bir sakınca olmadığı durumlar için 21/b maddesinin şartları oluşmamış demektir.

İdare tarafından pazarlık usulü kapsamında yapılan ihaleler için pandemi nedeniyle bozulan piyasa şartları ve hizmetin ivediliği gerekçe gösterilmişse de salgın hastalıklar nedeniyle yaşanan fiyat artışlarının bu kapsamda değerlendirilmesi için ani ve beklemeyen bir şekilde ortaya çıkmış olması gerekmektedir. Ülkemizin yaklaşık iki senedir pandemi sürecinde olduğu değerlendirildiğinde pandemi sonucunda yaşanan fiyat artışlarının ani ve beklemeyen bir durum olmadığı değerlendirilmektedir. Diğer yandan, yalnızca işin ivediliği sebebiyle 21/b kapsamında ihaleye çıkılabilmesi de mümkün değildir. Zira işin ivediliğine, İdare tarafında öngörülemeyen durumlar ile can veya mal güveliğinin tehlikesi gibi hallerin ortaya çıkması sonucunda karar verilmesi gerekmektedir.

Buna karşın, İdare tarafından 4734 sayılı Kanun’un 21/b maddesinde belirtilen şartlar oluşmadan pazarlık usulünün kullanılması suretiyle aşağıdaki ihaleler gerçekleştirilmiştir. İdarenin mevzuatta aranan şartlar oluşmadan pazarlık usulü ile ihaleye çıkması 4734 sayılı Kanun’un temel ilkeleri olan saydamlık, rekabet, eşit muamele, güvenirlik, gizlilik, kamuoyu denetimi ve kaynakların verimli kullanılması ilkelerine aykırılık oluşturmaktadır.

Sonuç olarak, 4734 sayılı Kanun’a tabi işlerde, pazarlık usulünün sadece 21’inci maddede belirtilen şartlar oluştuğunda kullanılması bunun dışında temel ihale usulleri olan açık ihale ve belli istekliler arasında ihale usulünün kullanılması gerekmektedir.

Tablo 10: 21/b Kapsamında Gerçekleştirilen İhaleler