Bursa Büyükşehir Belediyesi şirketi olan Bursa Ulaşım-Toplu Taşıma İşletmeciliği Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketinin (BURULAŞ) hesap ve işlemlerinde yapılan incelemelerde; şirket zararının yıllar itibari ile sürekli arttığı; kamu idarelerine olan vergi, prim, vb. yükümlülükleri zamanında yerine getiremediği tespit edilmiştir.

Büyükşehir belediyeleri 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine göre; kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilmektedirler. Yine aynı maddeye göre; büyükşehir belediyeleri, mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini belediye veya bağlı kuruluşlarının %50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilmektedirler. Ancak, bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabidir. Bursa Büyükşehir Belediyesi anılan Kanun maddesi hükmü gereği toplu ulaşım hizmetlerinin işletme yetkisini (otobüs, metro, terminaller, deniz ulaşımı, vb.) BURULAŞ’a devretmiştir.

Şirketin faaliyet alanlarındaki en önemli kısım, toplu ulaşım hizmetleridir. Toplu ulaşım hizmetlerini işletme yetkisi Şirkette olup, şehir içi toplu taşıma hatlarının ücret tarifelerini belirleme yetkisi, Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Koordinasyon Merkezinde (UKOME) bulunmaktadır. Şirket, toplu taşıma hizmetini yaparken; akaryakıt, personel, bakım-onarım ve amortisman giderlerine katlanmaktadır. Bu maliyet kalemlerinin karşılanması için gerekli olan gelir, belirlenen ücret tarifeleri ile karşılanmaktadır. Ancak ücret tarifeleri mevzuat gereği UKOME tarafından belirlenmektedir. Son dönemlerde akaryakıt, elektrik ve personel maliyetlerinde yüksek oranlı artışlar meydana gelmiş, sosyal devlet ilkesi gereği vergisini ödeyen vatandaşlara bu maliyetlerin tamamı yansıtılamamıştır. Bir yandan taşıma maliyetlerinin öngörülenin çok üstünde artması, ancak ücret tarifelerinde artan oranda artış yapılamaması, Şirket mali durumunun sürekli kötüleşmesine neden olmaktadır.

Şirket mali tabloları ile hesap ve işlemlerinde yapılan denetimlerde, dönem zararının 2018 yılında 10.584.347,96 TL, 2019 yılında 75.064.557,14, 2020 yılında 213.917.562,00 TL

ve 2021 yılında 222.130.119,83 TL olduğu görülmüştür. Zarar artış miktarının 2021 yılında az olmasının nedeni, Büyükşehir Belediyesince, Şirketin 71.238.714,90 TL tutarında sübvanse edilmesidir. Bu sübvansiyonun da yasal bir dayanağı da bulunmamaktadır. Ayrıca Şirketin 176.835.813,61 TL olan vadesi geçmiş, ertelenmiş veya taksitlendirilmiş vergi ve diğer yükümlülüklerinin 2021 yılında sadece 2.144.319,67 TL’si ödenmiş olup, yılsonu bilançosunda ödenmeyen tutar toplamı 174.691.493,94 TL’dir. Şirket, yapılandırılmış vergi ve SGK borçlarını ödeyemediği için yapılandırması bozulmuş olup, ödenemeyen anapara borçları için ilgili kurumlarca tahakkuk ettirilen faiz de Şirkete ayrı bir yük getirmektedir. Şirketin yıl sonu bilançosuna göre toplam 553.804.542,01 TL cari, banka kredisi, vergi ve SGK borcu bulunmaktadır.

Şirketin maliyetlerinin sürekli artması ve dolayısıyla zararının artmasına karşılık, Büyükşehir Belediyesi tarafından yasal bir sübvansiyon yapılamamış, Şirketin nakit ihtiyacı sermaye artırımları ile karşılanmıştır. Şirket sermayesi, 24.12.2020 tarihinde yapılan olağanüstü genel kurul toplantısı ile 60 Milyon TL (2021 de kayıtlara alınmıştır), 8.04.2021 tarihinde yapılan olağan genel kurul kararı ile 29 Milyon TL artırılmıştır. Ayrıca Şirket, Belediye tarafından, 2021 yılı içinde de 71.238.714,90 TL tutarında sübvanse edilmiştir. Toplamda bu şekilde Şirkete 160.238.714.90 TL finansal destek sağlanmıştır. Ancak bu uygulamanın, Şirketin mali durumu açısından sürdürülebilirliği bulunmamaktadır.

Toplu ulaşım hizmetlerinde artan mali yükün hafifletilmesi adına 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları” başlıklı 7'nci maddesi 2'nci fıkrasına 22.12.2021 tarihinde ek cümle eklenmiş olup bu cümlede: “(Değişik cümle:22/12/2021-7349/9 md.) Büyükşehir belediyeleri, kendisinden izin veya ruhsat almak ya da hat kiralamak suretiyle çalışan ve toplu taşıma hizmeti yürüten gerçek ve tüzel kişilere; nüfus, hattın uzunluğu ve hattı kullanan sayısı kriterlerini esas alarak tespit edeceği hatlardaki toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz veya indirimli olarak yararlananlara ilişkin gelir desteği ödemesi yapabilir..” denilmektedir. Kanun maddesine göre, büyükşehir belediyeleri, toplu taşıma hizmetinden ücretsiz ve indirimli yararlanan vatandaşlar için toplu taşıma hizmeti sunan gerçek veya tüzel kişilere gelir desteği sağlayabilecektir. Ancak bu düzenleme de toplu taşıma hizmeti sunan Belediye Şirketine gerekli mali desteği tam olanak sağlamamaktadır. Çünkü UKOME tarafından indirimsiz gruplar için belirlenen tarifeler bile

yolcu başı maliyetin ortalama yarısı seviyesinde yer almaktadır. Düzenleme ile sadece ücretsiz ve indirimli gruplara gelir desteği sağlama imkânı getirilmiştir.

Şirket tarafından verilen cevapta; Şirketin, ürettiği hizmetin satış bedelini belirleme yetkisine sahip olmadığı, fiyatların yasa gereği UKOME (Ulaşım Koordinasyon Merkezi) tarafından belirlendiği, bu durumun gerek BURULAŞ gerekse özel işleticilerin hizmet üretim bedellerinin satış gelirleri ile karşılanamamasına sebep olduğu belirtilmiştir. Oluşan mali açıkların Bursa Büyükşehir Belediyesi kaynaklarından karşılandığı, bu amaçla Şirket bütçe açığı, Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından bütçeden gelir desteği ve sermaye artışı ile karşılandığı ifade edilmiştir. Son dönemde yaşanan ekonomik gelişmelerin planlanan tedbirleri yetersiz kıldığı, ek tedbirler ile sürdürülebilir ekonomik yapı için gerekli çalışmaların devam etttiği belirtilmiştir.

Şirket cevabı değerlendirildiğinde; bulguda, Büyükşehir Belediyesince Şirket bütçe açığının sermaye artışı ile karşılanmasının sürdürülebilir olmadığı, 2021 yılı içinde yapılan gelir desteği ödemelerinin yasal dayanağının olmadığı, yıl sonu yapılan yasal düzenlemenin sadece ücretsiz ve indirimli guruplar için gelir desteği ödemesini kapsadığı ve bu uygulamanın da yetersiz olduğu belirtilmiştir. Şirket bulguda yer alan hususlarla ilgili kendi bünyesinde çalışma yürüttüğünü belirtmiş olup, Şirket mali durumunun sürdürülebilirliğinin sağlanması için mevzuat düzenlemeleri ile yapısal bir çözüm getirilmesi gerekmektedir.

Sonuç olarak, sunduğu toplu taşıma hizmeti ile kamu hizmeti görevini yerine getiren Şirketlere, mali durumunun iyileştirilmesi ve söz konusu kamu hizmetlerinin aksamaması için Merkezi Yönetim tarafından mali destek sağlanmasına yönelik yasal düzenleme yapılması gerektiği değerlendirilmektedir.

Bu kapsamda bünyesindeki 11 işletme ile Bursa ve ilçelerinde kamusal nitelikte ulaşım hizmet sunumunu yapan BURULAŞ’ın mali durumunun sürdürülebilirliğini sağlamak için Şirket sermayesinin %99,2’sine sahip olan Bursa Büyükşehir Belediyesi nezdinde girişimde bulunulması uygun olacaktır.