İdare, mülkiyetinde bulunan muhtelif taşınmazlarını, kamu kurumu ve kuruluşu niteliğinde olmayan Anadolu ve Avrupa yakası özel elektrik dağıtım şirketlerince kullanılmak üzere, trafo inşası sebebiyle Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ'ye (TEDAŞ) tahsis etmiştir.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun “Taşınmaz tahsisi” başlıklı 47’nci maddesinde; kamu idarelerinin, kanunlarında belirtilen kamu hizmetlerini yerine getirebilmek için mülkiyetlerindeki taşınmazlarla Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerleri, birbirlerine ve köy tüzel kişiliklerine bedelsiz olarak tahsis edebilecekleri ifade edilmiş ve aynı maddenin son fıkrasında “Kanunlardaki özel hükümler saklıdır.” hükmü ile de kendi mevzuatında taşınmaz tahsisi ile ilgili hüküm bulunan kamu idarelerinin ilgili mevzuatına göre taşınmaz tahsisi yapabilmelerine olanak sağlanmıştır.

Kamu İdarelerine Ait Taşınmazların Tahsis ve Devri Hakkında Yönetmelik’in 3’üncü maddesine göre kamu idaresi; “tahsis açısından, Yönetmelik ekindeki idareler ile kendilerine tahsis yapılması açısından köy tüzel kişiliklerini; devir açısından, Yönetmelik ekindeki idarelerden, düzenleyici ve denetleyici kurumlar hariç, diğer idareleri” şeklinde tanımlanmıştır. Dolayısıyla mevzuata uygun bir tahsis işleminden söz edilebilmesi için gerek taşınmazı tahsis edecek olan idarenin gerekse kendisine taşınmaz tahsis edilecek kurum ve kuruluşun kamu idaresi olması gerekmektedir.

Belediyelerde taşınmaz tahsisi 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun ilgili hükümleri doğrultusunda gerçekleştirilmektedir. Kanun'un “Diğer kuruluşlarla ilişkiler” başlıklı 75’inci

maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde; belediyelerin, görev ve sorumluluk alanlarına giren konularda, kendilerine ait taşınmazları, aslî görev ve hizmetlerinde kullanılmak üzere bedelli veya bedelsiz olarak mahallî idareler ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarına devredebileceği veya süresi yirmibeş yılı geçmemek üzere tahsis edebileceği ifade edilmiştir.

İdarenin hesap ve işlemleri incelendiğinde, Büyükşehir Belediyesinin söz konusu Kanun hükmüne istinaden, mülkiyetinde bulunan muhtelif taşınmazlarından 11 tanesini doğrudan TEDAŞ'a tahsis ettiği tespit edilmiştir.

TEDAŞ, 02.04.2004 tarihli ve 2004/22 sayılı Özelleştirme Yüksek Kurulu Kararı ile özelleştirme kapsam ve programına alınmıştır. Dağıtım bölgeleri yeniden belirlenerek, Türkiye 21 dağıtım bölgesine ayrılmış ve 2013 yılı itibariyle şirketlerle TEDAŞ arasındaki hisse devri sözleşmeleri tamamlanmıştır. Kısacası elektrik dağıtım hizmeti özelleştirilerek özel firmalar tarafından sağlanmaya başlanmıştır. Böylece TEDAŞ’ın elektrik dağıtım sektöründeki hizmet görevi sona ermiş ve TEDAŞ, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu'nun Geçici 6’ncı maddesi hükümleri, Aydınlatma Yönetmeliği ve Aydınlatma Tebliği hükümlerine göre genel aydınlatma giderlerinin ödenmesine aracılık eden ve denetimlerini yapan anonim şirket şeklindeki bir kuruluş olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

TEDAŞ’ın bir kamu kuruluşu olarak değerlendirilip tahsisin, taşınmazları fiilen kullanan özel elektrik dağıtım şirketleri yerine TEDAŞ adına yapılması, söz konusu uygulamayı 5393 sayılı Kanun’un 75’inci maddesine uygun hale getirmemektedir. Zira yukarıda da ifade edildiği üzere, elektrik dağıtım hizmetleri artık özel şirketler tarafından yerine getirilmektedir. Özel elektrik dağıtım şirketlerinin, özel hukuk tüzel kişisi olduğu, kamu kurum ve kuruluşu olmadığı açıktır. TEDAŞ’ın da 5018 sayılı Kanun kapsamında bir kuruluş olmadığı; 6446 sayılı Kanun, 233 sayılı KHK, 399 sayılı KHK ve Ana Statü hükümleri saklı kalmak üzere özel hukuk hükümlerine tabi anonim şirket olduğu da göz önüne alındığında kamu kurum ve kuruluşu olarak değerlendirilemeyeceği düşünülmektedir.

Tablo 28: TEDAŞ'a Tahsis Edilen Taşınmazlar

Yukarıda yer alan denetim tespiti sonrasında İdare tarafından; geçmiş yıllardaki Sayıştay denetim raporlarına istinaden enerji dağıtım firmalarına TEDAŞ adına tahsis işlemi yürütülmediği, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 4’üncü maddesi uyarınca irtifak hakkı tesis edildiği, 1 TL bedel üzerinden verilen irtifak haklarının Belediye tarafından imalatı yapılan projelere enerji verilebilmesi için verildiği, aksi takdirde tesise enerji alınamayacağı, kabul işlemlerinin yapılamayacağı ve bu tesislerin kamu kullanımına açılmasının aksayacağı, özel mülkiyete konu projelerle ilgili trafo talepleri için ise rayiç bedel tespitinin yapılarak 1 TL iz bedeli üzerinden irtifak hakkı verilmediği ifade edilmiştir.

Ancak; irtifak hakları, bir taşınmaz üzerinde yararlanmaya ve kullanıma rıza göstermeyi veya mülkiyete ilişkin bazı hakların kullanılmasından vazgeçmeyi kapsayan ve diğer bir taşınmaz veya kişi lehine aynî hak olarak kurulan yükümlülüklerdir. Bu haklar, malikine mülkiyet hakkının sağladığı bazı yetkileri kullanmaktan kaçınma veya yararlanana taşınmaz malikinin yüklü taşınmazı belirli şekilde kullanmasına katlanma olanağı tanımaktadır.

2942 sayılı Kanun’un "İrtifak hakkı kurulması" başlıklı 4’üncü maddesinin birinci fıkrasında, taşınmaz malın mülkiyetinin kamulaştırılması yerine, amaç için yeterli olduğu takdirde taşınmaz malın belirli kesimi, yüksekliği, derinliği veya kaynak üzerinde kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı kurulabileceği hüküm altına alınmıştır.

Bununla birlikte, 2886 sayılı Devlet İhale Kanun'unda kapsama dâhil İdarelerin; alım, satım, hizmet, yapım, kira, trampa, mülkiyetin gayri ayni hak tesisi ve taşıma işlerinin bu Kanun'da yazılı hükümlere göre yürütüleceği hüküm altına alınmıştır.

2886 sayılı Kanun'da, mülkiyetin gayri ayni hak tesislerinden biri olan irtifak haklarının, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun ilgili maddelerinde gösterilmiş işlemleri ifade ettiği belirtilmiştir. 4721 sayılı Kanun’da irtifak hakları; intifa hakkı, oturma hakkı, üst hakkı, kaynak hakkı ve diğer irtifak hakları olarak sayılmıştır. Ayrıca 4721 sayılı Kanun’un 780’inci maddesinde, irtifak hakkının kurulması için tapu kütüğüne tescilin şart olduğu hüküm altına alınmıştır. 2886 sayılı Kanun’da, yukarıdaki hüküm ve irtifak haklarının Kanun’da gösterilen ihale usulleriyle tesis edileceğine ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır.

Buna rağmen İdare, bulguda bahsi geçen taşınmazlar üzerinde 2886 ve 4721 sayılı Kanun esaslarına uygun irtifak hakları tesis etmeyerek tahsis işlemi uygulamasında bulunmuştur. Bulgu konusu taşınmazların, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Emlak Yönetimi Daire Başkanlığı tarafından İdarenin tahsis ettiği taşınmazlar listesinde yer alması konuyu doğrular niteliktedir.

Bu itibarla; ne özel elektrik dağıtım şirketleri ne de adına tahsis yapılan TEDAŞ, tahsis yapılabilecek kamu kurum ve kuruluşu olduğundan adı geçen Kuruluşa yapılan ve yukarıdaki tabloda detayları gösterilen taşınmaz tahsislerinin iptal edilip 2886 ve 4721 sayılı Kanunlara uygun irtifak haklarının tesis edilmesi İdare yararına olacaktır.