İdarece tahakkuk ve tahsil edilen bazı harçların Kanun ve Cumhurbaşkanı Kararı (Bakanlar Kurulu Kararı) ile tespit edilen tutarların üzerinde belirlendiği görülmüştür.

Belediyelerin önemli gelir kaynaklarından olan harçlara ilişkin detaylı açıklamalar 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun ikinci kısmında yer almış, söz konusu Kanun’un ilgili maddelerinde mezkûr harçlar için temel hususlarla birlikte uygulanabilecek asgari ve azami tutarlara da yer verilmiştir. Bu kapsamda 52 ile 57’nci maddelerinde işgal harcı, Ek Madde 1 ile Ek Madde 6 arasında bina inşaat harcı, 79 ile 85’inci maddeler arasında ise çeşitli harçlar düzenlenmiştir.

Mezkûr Kanun’un 95’inci maddesinde belediyelerin nüfusları ile ekonomik ve sosyal gelişme durumlarına göre Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının görüşü alınarak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca (önceleri İçişleri Bakanlığı) beş gruba ayrılacağı ve söz konusu hususun resmi gazetede ilan olunacağı ifade edilmiştir.

Bu kapsamda çeşitli tarihlerde İçişleri Bakanlığınca tebliğler yayımlanmış, belediyeler nüfuslarına göre beş gruba ayrılmış ve nüfusu 100.001 ve yukarı olan belediyelerin en üst grup olan 1. Grupta yer alacağı belirtilmiştir.

2464 sayılı Kanun'un 96’ncı maddesinde ise aynen;

“Cumhurbaşkanı, bu Kanunda en az ve en çok miktarları gösterilen vergi ve harçların tarifelerini belediye grupları itibarıyla tayin ve tespit eder” hükmüne yer verilerek Kanun’da en az ve en çok tutarları belirlenen vergi ve harçların belediye grupları itibariyle uygulama

tutarlarının bizzat Cumhurbaşkanı tarafından (önceleri Bakanlar Kurulu) tespit edileceği açıkça belirtilmiş, bu kapsamda belediye meclisleri ile belediyenin diğer birimlerinin tutar tespiti konusunda herhangi bir yetkileri olmadığı zımnen ifade edilmiştir.

Mezkûr hükme dayanarak Bakanlar Kurulu tarafından çeşitli tarihlerde kararlar yayımlanmış, Kanun’da asgari ve azami tutarları belirlenen vergi ve harçların belediye grupları itibariyle uygulanacak tutarları tespit edilmiştir.

İdarenin gelir hesapları ve tarife cetvelleri üzerinde yapılan incelemelerde birçok harç tutarının tespitinde CK ile tespit edilen tutarlara dikkat edilmediği; bu tutarların, hatta Kanun’da belirtilen üst sınırların üzerinde mevzuata aykırı tahakkuk ve tahsilatlar yapıldığı görülmüştür.

Kanun’un 52 ila 57’nci maddelerinde düzenlenen işgal harcı gelirleri üzerinde yapılan incelemelerde, söz konusu tahakkukların harcın konusuna girmeyen bazı yerler için de yapıldığı ve belirlenen tutarların mevzuatta belirtilen sınırın üzerinde tespit edildiği görülmüştür. İşgal harcının nerelerden ve hangi hallerde alınacağı Kanun’un “Konu” başlıklı 52’nci maddesinde detaylı bir şekilde belirtilmiştir. Söz konusu maddede aynen;

“Belediye sınırları içinde bulunan aşağıdaki yerlerden herhangi birinin satış yapmak veya sair maksatlarla ve yetkili mercilerden usulüne uygun izin alınarak geçici olarak işgal edilmesi, İşgal Harcına tabidir:

1. Pazar veya panayır kurulan yerlerin, meydanların, mezat yerlerinin her türlü mal ve hayvan satıcıları tarafından işgali,

2. Yol, meydan, pazar, iskele, köprü gibi umuma ait yerlerden bir kısmının herhangi bir maksat için işgali,

3. Motorlu kara taşıtlarının park etmeleri için il trafik komisyonlarının olumlu görüşü alınarak belediyelerce şehir merkezlerinde tesis edilen ve işletilen mahallerin çalışma saatleri içinde, taşıtlar tarafından işgali (Bisiklet ve motosikletler hariç)” hükümlerine yer verilerek harcın hangi mahallerin geçici işgali sonucunda tahakkuk ettirileceği tereddüte mahal vermeyecek katiyette belirtilmiştir.

Kanun’un “Harcın tarifesi” başlıklı 56’ncı maddesinde, işgal harcı tutarlarında dikkate alınabilecek en az ve en çok limitler;

1. 52 nci maddenin (1) numaralı bendinde yazılı hayvan satıcılarının işgallerinde;

   1. Satışı yapılan küçükbaş hayvan başına:

   2. Satışı yapılan büyükbaş hayvan başına:

Şeklinde belirlenmiştir.

Ne var ki yukarıda yazılı hükme aykırı olarak İdare tarafından “sundurma”, “kış bahçesi” olarak isimlendirilen ve kişilerin kendi mülkiyetinde bulunan, iş yerlerini genişletmek amacıyla yaptıkları yapılardan da işgal harcı alındığı görülmüştür. Buralardan metrekare başına 7,5 TL ile 30 TL arasında mahallelere göre değişen tahsilatlar yapılmaktadır.

Pazar veya panayır kurulan yerlerin, meydanların, mezat yerlerinin her türlü mal ve hayvan satıcıları tarafından işgali ile yol, meydan, pazar, iskele, köprü gibi umuma ait yerlerden bir kısmının herhangi bir maksat için işgali için alınabilecek azami tutar Kanun’da 2,5 TL olarak belirlenmiş iken buralardan da metrekare başına 4 TL alınmaktadır.

Hayvan satış yeri işgal harcında da hatalı tutarlar tespit edilmiştir. Kanun’un 56’ncı maddesinde satılan hayvan başına azami küçükbaşlarda 2,5 TL, büyükbaşlarda 5 TL alınacağı düzenlenen harcın yerine Kurum tarife cetvellerinde satılan küçükbaş hayvandan 4 TL, büyükbaş hayvandan ise 9 TL’lik bir tutar belirlenmiştir.

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 81’inci maddesine göre; belediye sınırları veya mücavir alanlar içinde bir iş yerinin açılması "İşyeri Açma İzni Harcına" tabidir.

Kanun’un 84’üncü maddesine göre; işyeri açma izni harcı olarak her metrekare için en az 0,10 TL en çok ise 1 TL alınabileceği hüküm altına alınmıştır. Ancak İdare tarafından İşyeri açma izni harcı olarak her bir metrekare için 3 TL tutarında bir bedel belirlenmiştir. Kanun’a aykırılık aynen bu belirlemede de söz konusudur. Zira bu harç için kanunen belirlenebilecek üst sınır metrekare başına sadece 1 TL’dir.

Bina inşaat harcına ilişkin olarak, İdare Bakanlar Kurulu Kararında metrekare başına belirtilen tutarlara ilave olarak ücret tarifesinde belirlediği metrekare başına tutarları da tahsil ederek yasal sınırın üzerinde harç tahsil etmiş olmaktadır.

13.04.2005 tarih ve 2005/8730 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 1.grupta yer alan belediyeler için tespit edilen ve İdare tarafından uygulanması gereken harç tutarları şöyledir:

İdare, Bakanlar Kurulu Kararı’nda belirtilen bu tutarlara ilave olarak aşağıda yer alan ücret tarifesindeki tutarları da tahsil etmektedir.

Yukarıdaki tablolardan da rahatça görüleceği üzere İdare tarafından bina inşaat harcının dilimleri, uygulanan yeni yapı ruhsatına ilişkin alınacak ücretler ile birlikte CK ile tespit edilen ve uygulanması gereken tutarların üzerine çıkmaktadır. Kaldı ki bazı kalemlerde söz konusu uygulamalar kanuni sınırların bile üzerinde gerçekleşmiştir.

2464 sayılı Kanun’un 80’inci maddesine göre Yapı kullanma izni verilmesi işleri "Yapı Kullanma İzni Harcına" tabidir.

Kanun’da yapı kullanma izni harcı beher inşaat metrekaresi için en az 0,05 TL, en fazla 0,15 TL olarak tespit edilmiştir. Yapı kullanma izin harcı için “konut” ve “ticaret” şeklinde ikili ayrım belirlenmiştir. Belediye tarafından yapı kullanma izin harcı için Bakanlar Kurulunca belirlenen beher inşaat metrekaresinde ticaret alanları için 0,11 TL, konut alanları için 0,09 TL alınmaktadır. Ancak İdare tarafından uygulanan 2021 yılı ücret tarifesine yukarıda belirtilen tutarlara ilave olarak altılı bir ayrıma gidilmiş, “konut 1,35TL”, “sanayi 3,67 TL”, “rezidans 2,31 TL”, “ticaret 3,50 TL”, “özel sağlık 3,10 TL”, “özel eğitim 3 TL” olacak şeklinde altı ayrı tarife belirlenmiştir.

İdare tarafından yapı kullanma izni harcı üzerine bir de ücret tarifesi ile belirlenen iskân ücretlerinin alınması sonucu CK ile tespit edilen ve uygulanan tutarların üzerine çıkılmaktadır. Kaldı ki ekstra ücret alınması nedeniyle hem ticaret hem konut alanında kanuni sınırların bile üzerinde harç alınmaktadır.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından, tarife cetvellerine yönelik kapsamlı bir çalışmanın başlatıldığı, bu doğrultuda tarife hazırlayan tüm müdürlüklerce kanuni sınırlar dikkate alınarak yeni bir tarife belirleneceği ifade edilmiştir.

Netice olarak, Kanun’da en az ve en çok hadleri belirtilen ve belediye grupları itibariyle alınacak tutarların doğrudan Cumhurbaşkanınca (önceleri BKK) tespit edileceği harçların belediye meclis kararı ile kanuni sınırların üzerlerine çıkarılması mümkün değildir. İdare

tarafından kanuni dayanağı olmadan gelir toplanamayacağı gibi kanunlarda belirtilen sınırların aşılarak gelir toplanması da mümkün değildir.

Bu nedenle hatalı uygulamalara son verilerek tarife cetvellerinin tümüyle gözden geçirilmesi, kanuni düzenlemelere ve daha önceden yayımlanmış Bakanlar Kurulu kararlarına aykırı hususların düzeltilmesi, tahakkuk ve tahsilatlarda hukuka uyarlık açısından önem arz etmektedir.