Karar Künyesi
Bazı yapım işlerinde uygulama aşamasında yapılmasına sonradan gerek duyulan, resmi analiz ve rayiçleri bulunmayan imalat kalemlerine ait yeni birim fiyatların, üç farklı firmadan fiyat teklifi alınarak tespit edildiği görülmüştür.
Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “Sözleşmede Bulunmayan İşlerin Fiyatının Tespiti” başlıklı 22’nci maddesinin üçüncü fıkrasında;
“İş kalemi veya iş grubunun niteliğine uygun olarak yukarıdaki analizlere, kaynakların verimli kullanılması gözetilerek aşağıdaki rayiçlerden biri, birkaçı veya tamamı uygulanabilir:
Varsa yüklenicinin teklifinin ekinde idareye verdiği teklif rayiçler
İdarede veya diğer idarelerde mevcut rayiçler
İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlar
ç) İdarece kabul edilmek şartıyla, ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylanmış uygulama ayına ait yerel rayiçleri”
Denilmektedir.
Yukarıda yer verilen Şartname hükümlerine göre, rayiçlerin kullanılmasında bir öncelik sıralaması bulunmamakla birlikte, yeni birim fiyat tespitinde bulunulacak iş kalemi için yine aynı maddenin ikinci fıkrası uyarınca oluşturulacak analizlere; kaynakların verimli kullanılması sonucunu da sağlayacak şekilde herhangi bir rayicin uygulanabileceği düzenlenmiştir.
Yerel rayiç kavramını, yeni birim fiyat analizine dâhil edilecek malzeme işçilik veya makine unsurlarının, işin yapıldığı yerdeki fiyatları şeklinde tanımlamak mümkündür. Bu tanımdan hareketle Şartnamenin 22’nci maddesinin üçüncü fıkrasının (ç) bendi uyarınca yeni
fiyat tespitine konu edilecek iş kalemi için analiz çalışması yapılarak yeni fiyatın mutlaka bir analize dayandırılması gerekmektedir.
Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 22’nci maddesinde yer alan “(…) ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylanmış uygulama ayına ait yerel rayiçler” in yeni birim fiyat analizlerine bir rayiç unsuru olarak uygulaması mümkünken, herhangi bir analiz çalışması yapılmadan bir imalat kalemine ilişkin tasdik edilmemiş proforma faturaya veya piyasa araştırması sonucu alınan tekliflere dayalı yeni fiyatın oluşturulması mümkün değildir. Zira ilgili hükümde faturaya dayalı bir fiyat tespitinden bahsedilmemekte, yapılacak analizlere göre kullanılacak rayiçlerin ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylanmış olması gerektiği belirtilmektedir.
Yapılan incelemede; İdare tarafından sözleşmede bulunmayan ve resmi birim fiyat kitaplarında yer almayan imalatların fiyatı, yaklaşık maliyet belirleme aşamasında olduğu gibi yani üç firmadan fiyat teklifi alınarak tespit edilmiştir.
Oda Muamelat Yönetmeliği’nin 38’inci maddesinde “(…) Proforma faturalar ile birim fiyatı belirlemek için düzenlenen faturalar alım satım akdi hukuken gerçekleşmediğinden onaylanmaz. Ancak, birim fiyatı belirlemek için düzenlenen faturalarda işin tamamının belirtilmesi halinde bu faturaların onaylanması mümkündür. Ayrıca, sadece montaj, işçilik veya nakliye bedeli için düzenlenen faturalar ile malzeme fiyatı, işçilik, nakliye ve montaj bedeli dahil olarak düzenlenen faturalar, fiyat tespiti usullerinin uygulanmasına imkan vermediğinden onaylanmaz(…)”
Düzenlemesine yer verilmiştir.
Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Yaklaşık maliyet hesabına esas fiyat ve rayiçlerin tespiti” başlıklı 10’uncu maddesinin (3) numaralı fıkrasında ise işin bütünü, iş grubu, iş kalemi ve malzeme rayici bazında yapılacak piyasa araştırmasına dayalı fiyat tespitlerinde; iş, imalat ve/veya malzemenin yapımcılarından, üreticilerinden, ana bayilerinden, toptancılarından, yetkili satıcılarından ve satıcılarından fiyatlar veya proforma faturalar alınmak ve gerekli karşılaştırmalar yapılmak suretiyle uygun fiyatların belirleneceği, tereddüt edilen fiyatların gerçek piyasa rayiçlerine uygun olup olmadığı hususu Ticaret ve/veya Sanayi Odalarından alınacak yazılı rayiçlerle netleştirileceği belirtilmiştir.
Bu düzenlemeye göre henüz yaklaşık maliyet aşamasında dahi tereddüt edilen fiyatların sanayi ve ticaret odalarından netleştirilmesi gerektiği belirtilmişken, doğrudan piyasadan teklif alınarak ve bu fiyatların gerçek rayiçleri yansıtıp yansıtmadığını bilinmeden yeni fiyat
belirlenmesi hem ilgili mevzuatın amir hükümlerine aykırı, hem de kamu kaynaklarının etkili ve verimli kullanılması ilkesini olumsuz yönde etkileyebilecek bir uygulamadır.
Buna göre rayiç fiyatı belli olmayan malzemelerin tespitinde
Yaklaşık maliyet aşamasında, malzemeyi satan firmalardan fiyatlar veya proforma faturalar alınmak ve gerekli karşılaştırmalar yapılmak suretiyle uygun fiyatlar belirlenmekte tereddüt edilen fiyatların gerçek piyasa rayiçlerine uygun olup olmadığı hususu Ticaret ve/veya Sanayi Odalarından alınacak yazılı rayiçlerle netleştirilmeli,
İhale sonrası uygulama aşamasında ise malzemeyi satan firmalardan ortalama 3 adet proforma teklif alındıktan sonra en uygun fiyata ait fatura alınarak Sanayi veya Ticaret Odası’na gönderilmeli ve Oda’lar tarafından rayiç fiyat tespit edildikten sonra yeni fiyat yapılmalıdır.
İlgili odalarca yapılacak onay işlemi; rayicin yer ve zaman itibariyle piyasa değerlerini yansıttığını vurgulayan bir işlem olduğu gibi belirlenen rayicin yeni birim fiyata dayanak teşkil etmesi açısından geçerlilik şartı olarak düzenlenmiştir.
Oda Muamelat Yönetmeliği’nde yer alan hükümlere göre sanayi veya ticaret odaları; proforma faturalar ile birim fiyatı belirlemek için düzenlenen faturaları alım satım akdi hukuken gerçekleşmediği için onaylamamakta, birim fiyatı belirlemek için düzenlenen faturalarda işin tamamının belirtilmesi halinde ise bu faturaların onaylanması mümkün olmaktadır. Ayrıca, sadece montaj, işçilik veya nakliye bedeli için düzenlenen faturalar ile malzeme fiyatı, işçilik, nakliye ve montaj bedeli dâhil olarak düzenlenen faturalar, fiyat tespiti usullerinin uygulanmasına imkân vermediğinden onaylanmamaktadır.
Resmi birim fiyat kitaplarında bulunmayan rayiçler için İdarece öncelikle malzemeyi satan firmalardan proforma teklifler toplanmalı, toplanan teklifler içerisinden en uygun fiyatı olan teklife ait fatura alınarak bir ön yazı ile Sanayi veya Ticaret Odası’na gönderilmelidir. Ayrıca Sanayi veya Ticaret Odalarına gönderilen faturalarda iş bazında yaklaşık olarak ne kadar kullanılacağı, malzemeye ait açıklamalar ve fiyat olması gerekmektedir. Rayiç tespiti için proforma fatura gönderilmemelidir.
Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından, işin yürütülmesi aşamasında gerek duyulan ve resmi birim fiyat kitaplarından bulunmayan rayiçlerin yeni birim fiyat olarak tespit edilebilmesi için ilgili mevzuat hükümlerine uygun olarak işlem tesis edileceği ifade edilmiştir.
Sonuç olarak; İdare tarafından işin yürütülmesi aşamasında gerek duyulan ve resmi birim fiyat kitaplarında bulunmayan rayiçlerin yeni birim fiyat olarak tespit edilmesi için öncelikle piyasa araştırması yapılmalı daha sonra uygun olan teklife ilişkin olarak iş bazında yaklaşık olarak ne kadar malzeme kullanılacağı, malzemeye ait açıklamalar ve fiyat içeren fatura alınarak onay için sanayi ve ticaret odasına gönderilmeli söz konusu rayiçler oda tarafından onaylandıktan sonra bu rayiçler analizde kullanılarak yeni birim fiyat yapılmalıdır.