Toptancı Halinde Üretici Örgütleri İçin Yeteri Kadar Dükkan Ayrılmaması ve Üretici Örgütlerince Talep Edilmeyen Dükkanların Diğer Kişilere Mevzuatta Belirtilen Sürenin Üzerinde Kiraya Verilmesi

Uşak Belediyesi toptancı halinde üretici örgütlerine mevzuatta belirtilen oranda dükkan ayrılmadığı ve üretici örgütlerine ayrılması gereken yerlerin diğer kişilere Kanun ve Yönetmelikte belirtilen sürenin üzerinde kiraya verildiği görülmüştür.

5957 sayılı Sebze ve Meyveler İle Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un “Toptancı hallerindeki işyerleri ile pazar yerlerindeki satış yerlerinin işletilmesi” başlıklı 11’inci maddesinde toptancı hallerinde bulunan toplam işyeri sayısının en az yüzde yirmisinin üretici örgütü yeri olarak ayrılacağı, üretici örgütlerince, ayrılan işyerlerine yeteri kadar talepte bulunulmaması veya boşalan işyerlerinin doldurulamaması hâlinde diğer talep sahiplerine kiralama yapılabileceği ifade edilmiştir.

Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in 28’inci maddesinde de yukarıdaki kanun hükümlerine aynı şekilde yer verilmiş ayrıca üretici örgütlerince yeteri kadar talep bulunmaması dolayısıyla diğer talep sahiplerine yapılacak kiralamanın süresinin beş yılı geçemeyeceği hüküm altına alınmıştır.

Uşak Belediyesi toptancı halinde toplam 40 adet dükkan bulunmaktadır. Yukarıdaki mevzuat gereği 40 adet dükkanın en az 8 tanesinin üretici örgütlerine ayrılması gerekmektedir. Üretici örgütlerince yeteri kadar talep olmaması durumunda diğer talep sahiplerine kiralama yapılabilecektir fakat bu durumda kira süresinin 5 yılı geçmemesi gerekmektedir. Ancak belediyece yapılan kiralamalarla 39 dükkan diğer talep sahiplerine kiraya verilmiş sadece 1 tanesi üretici örgütleri için ayrılmıştır. Diğer 39 dükkanın kira sürelerinin bir kısmı 10 yıl bir kısmı ise 12 yıl olarak değişmektedir. Oysa üretici birliklerince talep edilmemesi durumunda diğer kişilere kiraya verildiğinde en az 7 adet dükkanın kira süresinin 5 yılı geçemeyecek şekilde belirlenmesi gerekirdi. Dolayısıyla üretici örgütlerince talep edilmesi halinde biri hariç hangi dükkanın üretici örgütlerine verileceğine ilişkin bir belirleme yapılmadığından 39 adet dükkanın tamamının kira süreleri 5 yılın üzerinde belirlenmiştir.

Sonuç olarak, yapılan bu işlemler yukarıda belirtilen Kanun ve Yönetmelik hükümleriyle çelişmektedir. Belediye yetkisinde olan hal işletmesi ve burada yer alan dükkanların kiralanması işlemlerinin yazılı mevzuata uygun hale getirilmesi gerekmektedir.

Halde Bulunan İşyerlerinden Alınan Teminatların Hatalı Olması

Belediye yönetiminde olan sebze meyve halinde bulunan iş yerlerinin kiracılarından mevzuata uygun olarak teminat alınmadığı görülmüştür.

01.01.2012 tarihinde yürürlüğe giren 5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un “Teminat” başlıklı 12’nci maddesinin birinci fıkrasında, ticarî güvenin sağlanması ve tarafların haklarının korunması amacıyla, toptancı hallerinde faaliyet gösterenlerden, belediye meclisince belirlenen miktarda nakit, banka teminat mektubu, Hazine bonosu, Devlet tahvili, hisse senedi, gayrimenkul rehni, sigorta teminatı ve nakde çevrilebilir diğer kıymetlerin teminat olarak alınacağı; beşinci fıkrasında, bu madde kapsamında alınacak asgari teminatlara, bunların muhafazası, nakde çevrilmesi ve tamamlattırılmasına, zarar görene ödenmesine, toplam teminat tutarı içinde gayrimenkul rehni oranına, teminatın iadesine ve teminatlarla ilgili diğer hususlara ilişkin usul ve esasların Bakanlıkça belirleneceği belirtilmiştir.

07.07.2012 gün ve 28346 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin “Teminat” başlıklı 31’inci maddesinin üçüncü fıkrasında da, halde faaliyet gösterenlerden alınacak teminat tutarının, kiracılar için haldeki işyerinin, malikler için ise bulunduğu toptancı halinde kiralama yoluyla işletilen emsal işyerinin bir yıllık kira bedelinden az olmamak üzere her yılın Ocak ayında belediye meclisince belirleneceği; “Hal yönetim birimince tutulacak defterler” başlıklı 24’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde, toptancı halindeki işyerlerinde faaliyet gösterenlerden alınan ve kesilen teminatlara ilişkin bilgilerin kaydedildiği teminat defterinin kullanılmasının zorunlu olduğu; “İşyerinde faaliyet gösterenlerde aranılacak şartlar” başlıklı 29’uncu maddesine toptancı halinde işyeri kiralanacak kişilerde belediye meclisince belirlenen tutardaki teminatı vermesi şartı aranması gerektiği düzenlemeleri yapılmıştır.

Kanunun 11’inci maddesinin altıncı fıkrasının (a) bendine göre teminatını süresinde vermeyenlerin veya eksilen teminatını süresinde tamamlamayanların kira sözleşmelerinin feshine ya da satış işlemlerinin veya tahsislerinin iptaline belediye encümenince karar verileceği; aynı maddenin yedinci fıkrasında ise kira sözleşmesinin feshine ya da satış işleminin veya tahsisin iptaline ilişkin kararın kendilerine tebliğinden itibaren, belediye toptancı halinde faaliyet gösterenler işyerlerini otuz gün içinde tahliye etmeye mecbur olduğu, bu süre sonunda tahliye edilmeyen yerlerin belediye zabıtası tarafından tahliye ettirileceği belirtilmiştir.

Yukarıda belirtilen mevzuat hükümleri uyarınca alınacak teminat tutarının bir yıllık kira bedelinden az olmamak üzere her yılın ocak ayında belediye meclisince belirlenmesi gerekmektedir. Yapılan incelemede Belediye yönetiminde bulunan haldeki işletmelerden her yıl teminat alınmadığı, bazı yıllarda bir kısım kiracılardan teminat alındığı ancak bunun her yıl düzenli şekilde yapılmadığı ve kirada meydana gelen yıllık artış tutarı kadar teminatın da tamamlattırılması gerektiği halde mülkiyeti belediyede olan ve kiracılara verilen 39 dükkan için bu belirlemenin yapılmadığı görülmüştür.

Sonuç olarak, halde bulunan işyerlerinin Yİ-ÜFE oranında artan yıllık kira bedelinden az olmamak üzere Belediye Meclisince her yılın ocak ayında belirlenen teminatın alınması ve deftere kaydedilmesi, teminatları yatırmayanlarla ilgili olarak Kanunun 11’inci maddesinin altı ve yedinci fıkrasına göre işlem yapılması gerekmektedir.

Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halinde Bulunan Yerlerin Kira Artışının Hatalı Yapılması

Belediye toptancı halinde bulunan 29 adet işyerinin kira artış oranlarında mevzuat hükümlerine aykırı hareket edilmiştir.

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 11’inci maddesinde Belediye toptancı hallerindeki işyerlerini, kiralama yoluyla işletilebileceği; bir yıldan uzun süreli kira sözleşmelerinde ikinci ve izleyen yıllar kira bedellerinin, Üretici Fiyatları Endeksi oranında arttırılacağı; kiralama işlemine ilişkin diğer usul ve esasların yönetmelikle düzenleneceği belirtilmiştir. Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in 28’inci maddesinde de Belediye toptancı halindeki işyerlerinin kira süresi en fazla on yıl olduğu; bir yıldan uzun süreli kira sözleşmelerinde ikinci ve izleyen yıllar kira bedellerinin, Üretici Fiyatları Endeksi oranında arttırılacağı tekraren ifade edilmiştir.

Toptancı halinde bulunan işyerlerinin nasıl kiraya verileceği ve uyulacak esaslar ile kira artışının nasıl olacağı yukarıda anılan mevzuat hükümleri ile ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Kaldı ki 29 adet dükkan için yapılan kira sözleşmelerinin “kira bedeli” başlıklı

5’inci maddesine 5957 sayılı Kanun’un 11’inci maddesi gereğince ikinci ve izleyen yıllara ait kira bedellerinin her yıl Üretici Fiyatları Endeksi oranında arttırılacağı ifadesine yer verilmiştir. Kira ücretlerine sözleşme başlangıç tarihi olan 1 Ocak itibarıyla uygulanacak olan Yİ-ÜFE oranında artış yapılmalıdır. Ocak ayının 3’ünde TÜİK tarafından açıklanacak olan bir önceki yılın Yİ-ÜFE oranı, kira artışında esas alınacak orandır. 10 yıl olarak kiralanan dükkanların da içinde bulunduğu toplam 10 adet dükkanın kira tutarları 10 yıllık peşin tahsil edilmiştir. Dolayısıyla kira artışının Yİ-ÜFE oranı üzerinden yapılması gerektiğine yönelik aşağıdaki tabloda yapılan tespit 29 dükkana yöneliktir. 2021 yılında idarenin uyguladığı kira bedelinin muhatabı olan 29 adet dükkanın tamamının kira artışının Yİ-ÜFE oranı üzerinden yapılması gerekmektedir. Anılan 29 dükkanın 2018 yılından itibaren kümülatif olarak 2023 yılında olması gereken kira bedelleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

‌Tablo 8: 29 Adet Dükkanın 2018-2023 Yılları Kira Artışları

Tabloda görüldüğü üzere kira artışları mevzuata uygun yapılmamıştır. Kira sözleşmelerine de mevzuata uygun olarak Yİ-ÜFE oranının dikkate alınması gerektiği belirtilmesine rağmen artışlar Yİ-ÜFE oranında yapılmamış, bazı yıllar daha yüksek, bazı yıllar daha düşük artış yapılmış, bazı yıllarda ise hiç artış yapılmamıştır. Toplamda ise kira artışı olması gerekenden çok az yapılmıştır. Bu durumda 29 adet dükkan için 2023 yılında belediyenin kira geliri kaybı (81.541,75– 27.375,00)* 29 = 1.570.835,75 TL’dir.

Sonuç olarak, kira artışlarının mevzuatın belirlediği kurala uygun şekilde yapılması ve idarenin kira geliri kaybının önüne geçilmesi gerekmektedir.

Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halinde Bulunan Bazı İşyerlerinin Kira Ücretlerini Yatırmamalarına Karşın Haklarında İşlem Yapılmaması

Belediye yönetiminde olan Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halinde bulunan kiracılardan hal kira ücretlerini ödemeyenlerle ilgili işlem yapılmadığı görülmüştür.

01.01.2012 tarihinde yürürlüğe giren 5957 sayılı Sebze ve Meyveler İle Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 11'inci maddesinin altıncı fıkrasının (a) bendine göre kira bedeli veya tahsis ücretini belediyenin yazılı uyarısına rağmen ödemeyenlerin kira sözleşmelerinin feshine ya da satış işlemlerinin veya tahsislerinin iptaline belediye encümenince karar verileceği; aynı maddenin yedinci fıkrasında ise kira sözleşmesinin feshine ya da satış işleminin veya tahsisin iptaline ilişkin kararın kendilerine tebliğinden itibaren, belediye toptancı halinde faaliyet gösterenlerin işyerlerini otuz gün içinde tahliye etmeye mecbur olduğu, bu süre sonunda tahliye edilmeyen yerlerin belediye zabıtası tarafından tahliye ettirileceği belirtilmiştir.

5957 sayılı Kanun'un verdiği yetkiye istinaden 07.07.2012 gün ve 28346 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin 50'nci maddesinde de, kira bedelini belediyenin yazılı uyarısına rağmen ödemeyenlerin kira sözleşmesinin feshine belediye encümenince karar verileceği, kira sözleşmesinin feshine karar verilenlerin, bu kararın kendilerine tebliğinden itibaren işyerlerini otuz gün içinde tahliye etmeye mecbur oldukları, bu süre sonunda tahliye edilmeyen yerlerin belediye zabıtası tarafından tahliye ettirileceği belirtilmiştir.

Yapılan incelemede, Belediyenin kiraya vermiş olduğu dükkanlardan 8 tanesinin kiracılarının kira sözleşmelerine göre her ayın 18. günü ödenmesi gereken kiralarını zamanında ödemediği, idarenin kira gelirleri tahsilatının geciktiği bu durumun da mali kayıplara sebebiyet verdiği görülmüştür

2023 yılı sonu itibarıyla toptancı hali kira borcunu ödemeyenlerin listesi ve kira borcu tutarı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

‌Tablo 9: 31.12.2023 tarihi İtibarıyla Hal Dükkan Kirasını Ödemeyenlerin Listesi

Kamu idaresi cevabında, bulgu doğrultusunda gerekli işlemlerin yapılacağını belirtmiştir.

Sonuç olarak, kira bedelini yatırmayanlarla ilgili olarak Kanunun 11'inci maddesinin altı ve yedinci fıkrası ile Yönetmeliğin 50'nci maddesine göre işlem yapılması sağlanmalıdır.