Büyükşehir Belediyesi tarafından verilmesi gereken geçici çalışma ruhsatının (GÇR) İdare tarafından verildiği ve bu kapsamda gelir elde edildiği görülmüştür.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları” başlıklı 7’nci maddesinin birinci fıkrasında büyükşehir belediyelerinin görev, yetki ve sorumlulukları hüküm altına alınmış (p) bendinde; büyükşehir sınırları içindeki kara ve denizde taksi ve servis araçları dâhil toplu taşıma araçlarına ruhsat verilmesi büyükşehir belediyelerinin görev, yetki ve sorumlulukları arasında sayılmıştır.

Ancak, Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) Kararına istinaden çıkarılan Özel Halk Otobüsleri Çalışma Yönergesi’nin Geçici Çalışma Ruhsatı (GÇR) başlıklı 22’nci maddesinin birinci fıkrasında; toplu taşımacılık yapması uygun görülen taşımacıya, her otobüse ait olmak üzere, İETT tarafından düzenlenen GÇR verileceği, GÇR süresinin, verildiği takvim yılı sonuna kadar olduğu, aksine bir karar alınmadığı ve taşımacının Yönerge’de belirtilen yenileme işlemlerini yaptırdığı takdirde, GÇR süresinin İdare tarafından her yıl ayrı olmak üzere birer takvim yılı yenilenebileceği, GÇR’nin tahrip edilme, yırtılma, zayii olma vb. herhangi bir sebeple değiştirilmesine ihtiyaç duyulduğu durumlarda, 20 Tam E bilet bedeli alınarak yenisi verileceği düzenlenmiştir.

Mezkûr maddenin ikinci fıkrasında da; GÇR bedelinin İBB Meclisi tarafından tespit edileceği, tespit edilen GÇR bedelinin bir yıllık olduğu, her yıl ocak ve temmuz ayları içinde iki eşit taksitte İdare veznesine ödeneceği, GÇR bedelinin, hiçbir şekilde taşımacılara iade edilmeyeceği ve İdareye irat kaydedileceği, GÇR bedelinin devir, verasetten devir vb. durumlarda eski ve yeni yüklenicinin GÇR bedelinin tamamının ödenmesinden müştereken ve müteselsilen sorumlu olacağı düzenlenmiştir.

Yapılan incelemede, Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından kabul edilen 2022 yılı ücret tarifesinde, özel halk otobüsleri yolcu taşımacılığı için geçici çalışma ruhsatnamesine ilişkin ücretin belirlendiği ancak, söz konusu ruhsatların 5216 sayılı Kanun gereği Büyükşehir Belediyesi tarafından verilerek, tabii olarak ruhsatı veren idare tarafından tahsilatın gerçekleştirilmesi gerekirken Yönerge’de düzenlenen hükme istinaden İETT tarafından tahsil işlemlerinin gerçekleştirildiği tespit edilmiştir. Detayı aşağıdaki tabloda görüleceği üzere son beş yıla ilişkin İETT tarafından tahakkuk ve tahsilatı yapılan GÇR bedelleri toplamı 8.652.997,70 TL’dir.

Tablo 9: Son Beş Yıl İçinde Tahakkuk ve Tahsilatı Yapılan GÇR Bedelleri

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; özel halk otobüslerinin İstanbul il sınırları içinde 25.06.2009 tarih ve 2009/3-14 sayılı UKOME kararı ile

yürürlüğe giren Özel Halk Otobüsü Çalışma Yönergesi’nin 22'nci maddesi kapsamında İdare tarafından düzenlenen geçici çalışma ruhsatlarıyla faaliyet gösterdiği, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nun "Ulaşım Hizmetleri" başlıklı 9'uncu maddesinde yer alan "Ulaşım Koordinasyon Merkezi tarafından toplu taşıma ile ilgili alınan kararlar, belediyeler ve bütün kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgililer için bağlayıcıdır." hükmü gereği İdarenin UKOME kararlarını uygulamakla yükümlü olduğu ifade edilmiştir.

Öncelikle belirtmek gerekir ki; UKOME kararları toplu taşıma ile ilgili alınan kararlar yönüyle 5216 sayılı Kanun gereği tüm paydaşlar için bağlayıcı olup toplu taşıma araçlarının ruhsatlandırılması, “ruhsatlandırma işleminin” toplu taşıma için aranan bir ön koşul olması nedeniyle “toplu taşıma ile ilgili karar” olarak kabul edilmesine imkan vermemektedir.

Sonuç olarak, her ne kadar UKOME Kararına istinaden çıkarılan Yönerge söz konusu olsa da 5216 sayılı Kanun’da ruhsat verilmesi konusunda açık hüküm bulunması ve Yönerge’nin Kanun’a aykırı olması nedeniyle GÇR’nin İETT tarafından değil İBB tarafından verilmesi ve bu kapsamda elde edilen gelirlerin İBB tarafından tahsil edilmesi gerekmektedir.