5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'a aykırı davrananlara cezalı hal rüsumu işlemi yapılmakla birlikte Kanun’un 14’üncü maddesi gereği idari para cezası uygulanmadığı görülmüştür.

5957 sayılı Kanun'un, “Hal rüsumu” başlıklı 8’inci maddesinde toptancı halinde satılan mallardan yüzde bir, toptancı hali dışında satılan mallardan yüzde iki oranında hal rüsumu tahsil edileceği belirlenmiştir.

Aynı maddenin sekizinci fıkrasında;

“Bu Kanun hükümlerine aykırı olarak,

1. Toptancı haline bildirilmeden toptancı hali dışında toptan alınıp satılan ya da toptancı halinde satılmak üzere bildirimde bulunulup toptancı hali dışında toptan satılan,
2. Sınaî üretimde kullanılmak veya ihraç edilmek üzere satın alınıp bu maddenin ikinci fıkrasına aykırı olarak iç piyasada satışa sunulan,
3. Toptancı halinden satın alınmadan veya toptancı haline bildirilmeden perakende satılan,

   ç) Miktarına, değerine, üretim şekline veya künyesinde belirtilen diğer hususlara ilişkin gerçeğe aykırı beyanda bulunulan,

   mallar için hal rüsumu, tespitin yapıldığı yerdeki toptancı halinde bir önceki gün o mallar için oluşan birim fiyatların en yükseği esas alınarak belirlenen toptan satış bedelinin yüzde yirmi beşi oranında cezalı olarak alınır. Hal rüsumunun cezalı olarak alınmasına belediye encümenince karar verilir. Cezalı hal rüsumu tahsil edilen mallar için önceden ödenen hal rüsumu varsa cezalı tahsil edilecek hal rüsumundan mahsup edilir.” hükmü yer almaktadır.

   Bu maddenin devamında ise cezalı tahsil edilen hal rüsumları tutarlarının belediyece ayrı bir hesapta tutulacağı, bu hesapta toplanan tutarın yarısı her ayın sonunda tespit ve/veya yakalama eylemine bizzat ve fiilen katılan kamu görevlilerine ikramiye olarak ödeneceği, ancak, kamu görevlisine ödenen ikramiyenin tutarının olay başına (2.000) ve yılda (90.000) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucunda bulunacak tutarı geçemeyeceği ve hesapta kalan kısmının ise belediyeye gelir olarak kaydedileceği belirtilmiştir.

   Aynı Kanun’un “Cezalar” başlıklı 14’üncü maddesinde; diğer kanunlara göre daha ağır bir ceza gerektirmediği takdirde, toptancı halinden satın alınmayan veya toptancı haline bildirilmeyen malları taşıyanlara veya bunları depolayanlara, 5 inci maddenin on üçüncü fıkrası uyarınca Bakanlıkça belirlenen asgarî şartları ve bilgileri sözleşmelerde bulundurmayanlara iki bin Türk Lirası, idari para cezası uygulanacağı; bu maddede öngörülen idarî para cezalarının verilmesini gerektiren fiillerin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, idarî para cezaları her tekrar için iki katı olarak uygulanacağı; bu maddenin birinci fıkrasının (g) bendinde ise öngörülen idari para cezalarını Bakanlık, (ğ) bendinde öngörülen idari para cezalarını Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, diğer idari para cezalarını ise doğrudan veya Bakanlığın talebi üzerine belediyeler uygulamaya yetkili olduğu; idari para cezası uygulama yetkisi ise Bakanlıkta ilgili genel müdürlük, belediyelerde ise belediye encümenince kullanılacağı; bu maddede öngörülen idarî para cezalarının uygulanmasının, bu Kanunda öngörülen diğer müeyyidelerin uygulanmasına engel teşkil etmediği hükme bağlanmıştır.

   5957 sayılı Kanun’un 8’inci maddesinde hal rüsumun nasıl alınacağı düzenlenmiştir. Maddede hal rüsumunun toptancı halinde satılan mallardan yüzde bir, toptancı hali dışında satılan mallardan yüzde iki oranında tahsil edileceği, toptancı halinden satın alınmadan veya toptancı haline bildirilmeden perakende satılan mallar için hal rüsumunun, tespitin yapıldığı yerdeki toptancı halinde bir önceki gün o mallar için oluşan birim fiyatların en yükseği esas alınarak belirlenen toptan satış bedelinin yüzde yirmi beşi oranında cezalı olarak alınacağı ve hal rüsumunun cezalı olarak alınmasına belediye encümenince karar verileceği belirtilmiştir.

   5957 sayılı Kanun’un 14’üncü maddesinde ise idari para cezaları düzenlenmiştir. 14’üncü maddenin birinci fıkrasının (ç) bendinde toptancı halinden satın alınmayan veya toptancı haline bildirilmeyen malları taşıyanlara veya bunları depolayanlara ikibin TL'nin 2021 yılı güncel tutarı olan 5.115,00 TL idari para cezası verileceği, idarî para cezalarının verilmesini gerektiren fiillerin bir takvim yılı içinde tekrarı hâlinde, idarî para cezalarının her tekrar için iki katı olarak uygulanacağı ve bunun belediye encümenince kullanılacağı belirtilmiştir.

   Cezalı hal rüsumu alınması ile idari para cezası niteliği itibariyle farklı olduğu için Kanun’un iki farklı maddesinde düzenlenmiştir. Kanun’un 14’üncü maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendinde idari para cezası malları taşıyanlara veya bunları depolayanlara verilirken, 8’inci maddedeki cezalı hal rüsumu ise mal sahibinden alınmakta, ancak malları taşıyan nakliyeciler ya da depolayanlarda mal sahibiyle birlikte müteselsilen sorumlu olmaktadır. Görüldüğü üzere cezalı hal rüsumunun asıl muhatabı mal sahibi iken idari para cezasının muhatabı ise malları taşıyanlar veya bunları depolayanlardır. Mal sahibi aynı zamanda taşıyan veya depolayan ise bu takdirde idari para cezasına muhatap olacaktır. Dolayısıyla cezalı hal rüsumu uygulanması idari para cezasının uygulanmasına engel değildir.

   Yapılan incelemelerde; il girişlerinde bulunan kontrol noktalarında yapılan denetimlerde hal kayıt sistemine bildirim yapılmayan mallarla ilgili zabıta tarafından tutanaklar tutulduğu, bu kapsamda 2016-2021 yılları arasında 158 adet cezalı hal rüsumu uygulandığı, ancak tutanaklara istinaden Encümence cezalı hal rüsumu tahakkuk ettirilmesine karşın idari para cezasının verilmediği tespit edilmiştir.

   Sonuç olarak 5957 sayılı Kanun’un 8’inci maddesine göre cezalı hal rüsumu uygulanan kişilere Kanun’un 14’üncü maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendine göre de idari para cezası işleminin tesis edilmesi gerekmektedir.