Birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen yapım işlerine ilişkin ihalelerde metraj listelerinin gerçekçi hazırlanmadığı, sözleşmenin uygulama aşamalarında idare açısından risk oluşturabilecek durumların ortaya çıktığı ve idarece kamu kaynaklarının ekonomik ve verimli kullanılmasına hizmet edecek tedbirlerin alınmadığı tespiti yapılmıştır.

22/1/2002 tarih 24648 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun “Sözleşme türleri” başlıklı 6’ ncı maddesi;

“Kamu İhale Kanununa göre yapılan ihaleler sonucunda;

…

c) Yapım işlerinde; ön veya kesin projelere ve bunlara ilişkin mahal listeleri ile birim fiyat tariflerine, mal veya hizmet alımı işlerinde ise işin ayrıntılı özelliklerine dayalı olarak; idarece hazırlanmış cetvelde yer alan her bir iş kaleminin miktarı ile bu iş kalemleri için istekli tarafından teklif edilen birim fiyatların çarpımı sonucu bulunan toplam bedel üzerinden birim fiyat sözleşme,” hükmüne göre birim fiyat sözleşme, idarece hazırlanmış cetvelde yer alan her bir iş kaleminin miktarı ile bu iş kalemleri için istekliler tarafından teklif edilen birim fiyatların çarpımı sonucu bulunacak ihaleleri ifade etmektedir.

Teklif birim fiyat usulü ile ihale edilen yapım ihalelerinde, idarece hazırlanmış birim fiyat cetvelinde iş kalemi, birimi ve miktarı idare tarafından hazırlanır. Teklif edilen birim fiyat ve tutar istekli tarafından doldurulur.

Aynı Kanunun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesi;

“İdareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.

…” hükmü,

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 9’uncu maddesi; “Yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas miktarların tespitinin; Arazi ve zemin etütlerinin, Projelerinin, Mahal listelerinin, Metraj listelerinin, Birim fiyat ve imalat tariflerinin hazırlanması gerektiği,” hükmü,

11’inci maddesi; “Yaklaşık maliyetin hesaplanması ve güncellenmesinin; İş kalemi ve/veya iş grubu şeklinde tespit edilen imalat miktarlarının, Yönetmeliğin 9 uncu maddesine göre belirlenen ve yüklenici karı ve genel gider ihtiva etmeyen fiyatlarla çarpımı sonucu bulunan tutar KDV hariç olarak hesaplanır ve bulunan bu tutara % 25 oranında yüklenici kar ve genel gider karşılığı eklenmek suretiyle yaklaşık maliyet tespit edilir. Yaklaşık maliyetin, hesaplandığı tarihten ihalenin ilk ilan veya davet tarihine kadar güncelliğini kaybettiği durumlarda yaklaşık maliyeti oluşturan unsurlar, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından aylık yayımlanan ilgili endeksler üzerinden güncellenir.”

Hükümleri gereğince idarelerin kamu kaynaklarını ekonomik ve verimli kullanması başlıca amaçtır. Nitekim anılan mevzuat hükümleri uyarınca ihaleler istekliler arasından

ekonomik açıdan en avantajlı teklifi veren üzerine bırakılır.

İdare tarafından ilgili metrajların doğru hesap edilmemesi kaynakların verimli kullanılmamasının yanı sıra idare içinde bazı riskli durumları da beraberinde getirecektir. Nitekim bu husus daha çok birim teklif alınmak suretiyle gerçekleştirilen su, kanalizasyon, baraj vb. yapım işlerinde karşımıza çıkmaktadır. Özellikle bu tür işlerde bazı kalemler; kazı, dolgu gibi imalatların karlılığı yüksektir ve uygulama aşamasında iş artışının en çok beklendiği pozlardır. Yine metrajların doğru hesap edilemediği durumlarda istekliler ihale kapsamında yaptırılacağı öngörülen ve metrajı belirlenen işlerden iş eksilişi yapılması muhtemel kalemleri ihale güzergahında yapacakları çalışmalar ile tespit edebilecektir.

Bu husus ihale sürecinde isteklilerin tekliflerini hazırlarken bazı iş kalemleri için yaklaşık maliyetin çok üzerinde teklif vermeleri ve eksiliş olması muhtemel kalemler için ise çok düşük teklif vermelerinde kendini göstermektedir. Bu sebeple teklif birim fiyatlı yapım işlerine ilişkin sözleşmelerde imalat miktarlarının cinsi ve miktarı idarelerce son derece sağlıklı bir şekilde tespit edilmelidir. Zira teklif birim fiyat sözleşme usulünde, yüklenici, birim fiyat teklif cetvelinde imalat miktarı fazla (fiiliyatta miktarı az) olan iş kalemlerine düşük fiyat, imalat miktarı az (fiiliyatta miktarı çok) olan iş kalemlerine de yüksek fiyat vererek toplamda düşük teklif vererek ekonomik açıdan en avantajlı teklif vermiş olacaktır. Nihayetinde, idarelerce sağlıklı metraj hazırlanmadan yatırım projelerinin ihale edilmesi proje maliyetlerinin gereksiz artmasına ve kamu kaynaklarının israf edilmesine sebep olur.

Firmalar bazı iş kalemleri için çok yüksek teklif (özellikle işin devamı aşamasında büyük değişkenlik gösterebilecek pozlar dolgu, kazı gibi), bazı kalemler için de çok düşük teklif vermişlerdir. Sözleşmenin uygulama aşamasında sözleşme bedelinin büyük bir kısmını da bu karlı kalemlerden almışlardır. Ayrıca karlı kalemlerde ilave iş artışına giderek sözleşme bedelini diğer kalemler gerçekleştirilmeden kısmen tamamlamışlardır. Bu durumda idare, kalan işlerin tamamlanması için ikmal ihalesine ihtiyaç duyacaktır. Eğer idare yüklenicinin gerçekleştirmediği kalemlere ihtiyacının olmadığı kanaatindeyse işin miktarını gösteren metraj listesini de doğru hazırlamadığını peşinen kabul etmiş olacaktır.

Kurum ihalelerinde belirtilen metraj hazırlama hatalarının yaygın olduğu görülmüştür. Bu durum aşağıda yer verilen tablodan görüleceği üzere bazı iş kalemlerinin 100.000 birim yapılacağı öngörülmesine rağmen hiç yapılmamasına, bazı iş kalemlerinde ise ihalede yer alan metrajının % 1300 fazlasının yapılmasına sebebiyet vermiştir.

T.C. Sayıştay Başkanlığı

Tablo 9: Metraj listesi

Sonuç olarak idarenin birim fiyat teklif alınmak suretiyle gerçekleştirdiği yapım işlerine ilişkin ihalelerde, işin bünyesine giren imalatların hangi kısımda ve ne miktarda yapılacağını gösteren metraj listelerini, projelerini, arazi ve zemin etütlerini sağlıklı hazırlamadıkları, isteklilerin mevzuatta yer alan boşluktan yararlanmak suretiyle karlı olabilecek kalemlere yüksek teklif vererek ekonomik açıdan en uygun istekli oldukları, ayrıca bu kalemlerin miktarlarının proje uygulama aşamasında afaki arttığı, bazı iş kalemlerinin tamamlanmadan geçici kabullerinin de yapılması sonucu sınırlı olan kamu kaynaklarının, ekonomik ve verimli kullanılmadığı değerlendirilmektedir.

Kamu idaresi cevabında; “Birim fiyat teklif alınmak suretiyle gerçekleştirilen yapım işlerine ilişkin ihalelerde metraj listeleri, proje, arazi ile zemin etütleri bulguda yer verilen mevzuat doğrultusunda, ayrıca kamu kaynaklarının ekonomik ve verimli kullanılmasına uygun olarak hazırlanmasına dikkat edilecektir.” Denilmektedir.

Sonuç olarak Kamu idaresi cevabından anlaşılacağı üzere bulguya iştirak edilmiştir. Bulgu konusuna ilişkin gerekli özenin gösterileceği belirtilmiş olup husus kamu idaresinin yatırımcı bir kurum olması ve kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılması gerekliliği de göz önünde bulundurularak müteakip denetim döneminde yapılacak incelemelerde izlenecektir.