Şehir içi toplu taşıma faaliyetini yürüten otobüs şoförlerinin yıllık 270 saatin üzerinde fazla çalışma yaptıkları görülmüştür.

4857 sayılı İş Kanunu’nun “Fazla Çalışma Ücreti” başlıklı 41’inci maddesinde; ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabileceği, fazla çalışmanın Kanun’da yazılı koşullar çerçevesinde haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalar olduğu, fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerektiği ve fazla çalışma süresinin toplamının bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamayacağı,

Kanun’un “Çalışma Süresi” Başlıklı 61’inci maddesinde ise, tarafların anlaşması ile

haftalık normal çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerinde günlük onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabileceği ancak bu halde iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresinin normal haftalık çalışma süresini aşamayacağı düzenlenmiştir.

4857 sayılı Kanun kapsamında çalışan işçiler için fazla çalışmaya ilişkin genel hükümler bunlar olsa da yük ve yolcu taşımacılığı yapan kişilerin çalışma sürelerine ilişkin özel düzenlemeler 18.07.1997 tarih ve 23053 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Karayolları Trafik Yönetmeliği ile yapılmıştır. Yönetmeliğinin "Araç Kullanma ve Dinlenme Sürelerine Uyma Mecburiyeti ve Denetleme Esasları" başlıklı 98’inci maddesinin (A) bendinde;

Ticari amaçla yük taşımacılığı yapan ve azami ağırlığı 3,5 tonu geçen araçların şoförleri ile ticari amaçla yolcu taşımacılığı yapan ve taşıma kapasitesi şoförü dahil 9 kişiyi geçen araçların şoförlerinin 24 saatlik herhangi bir süre içinde; toplam olarak 9 saatten ve devamlı olarak 4,5 saatten fazla araç sürmelerinin yasak olduğu, bu şoförlerin en fazla 6 günlük araç kullanma süresinden sonra 1 günlük hafta tatilini kullanmak zorunda oldukları belirtilmiştir.

Buna göre 4857 sayılı iş Kanunu ve Trafik Yönetmeliği hükümleri birlikte değerlendirildiğinde, şoförlerin günlük çalışma süreleri 9 saati geçmemeli ve yıllık toplam fazla çalışma süreleri 270 saatten fazla olmamalıdır.

Şirkette yapılan incelemelerde şehir içi toplu taşıma hizmetini yürüten otobüs şoförlerinin hem günlük 9 saatlik çalışma süresini aştıkları hem de yıllık 270 saat fazla çalışma süresinin çok üzerinde fazla çalışma yaptıkları görülmüştür. Şirketten alınan yıllık bordro icmalleri üzerinden yapılan incelemelerde Şirkette, büyük kısmı şoförler olmak üzere yıl içinde en az 518 en fazla da 554 kişinin çalıştığı tespit edilmiştir. Rastgele seçilen ve çalışan sayısısının

%10’u (55 kişi) üzerinden yapılan örneklem çalışmasında 55 kişiden 30’unun yıllık 270 saatin üzerinde fazla çalışma yaptıkları bazı kişilerin günlük çalışma sürelerinin ise günlük 12 saatin üzerine çıktığı görülmüştür. Aşağıdaki tabloda örneklem listesine göre yıllık 270 saatten fazla çalışma yapan kişilerin çalışma sürelerine ilişkin bilgilere yer verilmiştir.

Tablo 3: 270 Saatin Üzerinde Fazla Mesai Yapan Bazı İşçiler

Tablodan da görüleceği gibi bazı çalışanlar yıllık 900 saati aşan sürelerde fazla çalışma yapmaktadır. Seçilen örneklem sayısı ve çıkan sonuç çalışanların tümüne genellendiğinde Şirket çalışanlarının yarısından daha fazla bir kısmının günlük çalışma süreleri ve yıllık azami fazla çalışma sürelerinin üzerinde çalışma yaptıkları sonucuna ulaşılabilecektir. Bu duruma göre, Şirkette mevzuata aykırı fazla çalışma yaptırılmasının istisna değil yerleşik bir uygulama olduğu anlaşılmaktadır.

Yukarıda belirtildiği gibi yasal sınırın üzerinde fazla çalışma yapan kişiler büyük oranda

toplu taşıma hizmeti sunan şoförlerdir. Bu kişilerin sürekli olarak değişken yoğunluktaki trafikte araç kullanmaları hem taşıdıkları yolcular hem de trafikteki diğer kişiler açısından zaten normal mesai saati içinde dahi yüksek riskli bir durumdur. Bu kişilerin belirli aralıklarla dinlendirilmeleri ve dikkatlerini koruyacak çalışma ve dinlenme ortamlarının sağlanması gerekmektedir. Dolayısıyla bu kişilere yasal sınırlar içinde fazla mesai yaptırılması bile oluşabilecek kaza risklerini artıracak bir unsur iken 964 saate varan sürelerle fazla çalışma yaptırılması bu araçların faaliyette olduğu alanlarda can ve mal kaybına sebep olabilecek kaza risklerini de en üst seviyeye çıkarmaktadır. Belirtilen nedenlerle, fazla çalıştırma yaptırılmasında yasal sınırlara dikkat edilmesi özellikle de toplu taşıma faaliyeti yürüten Şirket için hayati öneme sahip bir konudur.

Bulguda belirtilen husularla ilgili olarak Şirket cevabında; tecrübeli şoför temininde güçlük yaşandığı, yeterli sayıda şoför istihdam edilemediği, Türkiye İş Kurumu aracılığıyla sürekli şoför alımı için ilana çıkıldığı ancak istenilen düzeyde başvuru alınamadığı belirtilmiş ve ulaşım hizmetlerinin aksamaması için mevcut şoförlere zorunlu olarak fazla çalışma yaptırıldığı ifade edilmiştir.

Şirket beyanına bakıldığında fazla çalıştırmanın bir zorunluluk hali nedeniyle yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Bu durum belirli bir düzeyde makul karşılanabilir ancak şoförlerin fazla çalışma sürelerine bakıldığında neredeyse yıllık normal çalışma süresinin yarısı kadar fazla çalışma yapan kişilerin olduğu görülmektedir. Bu durum hem şirket hem de çalışanlar açısından sürdürülebilir değildir. Dolayısıyla personel teminide sorun yaşanmasına neden olan etkenlerin tespit edilerek konuya kalıcı bir çözüm bulunması gerekmektedir.