Karar Künyesi
Şirket tarafından gerçekleştirilen mal ve hizmet alımlarının incelenmesi sonucunda; bazı yüklenicilerin teslim sürelerine riayet etmemesine rağmen bu kişiler aleyhine gecikme cezası uygulanmadığı, gecikme cezası uygulanan bazı durumlarda hatalı hesaplama yapıldığı, bir
kısım alımlarda ise Şirket tarafından cezai müeyyide yerine süre uzatımı verildiği veya tümüyle alımdan vazgeçildiği tespit edilmiştir. Söz konusu hususlara ilişkin ihale bazında detaylı bilgilere aşağıda bentler halinde yer verilmiştir.
6 Kalem Yazlık Mevsimlik Çiçek Alımı ve Dikim İşinde Süre Uzatımı Verilmesi ve Alımın Bir Kısmından Vazgeçilmesi
18.03.2020 tarihinde 2020/146746 ihale kayıt numaralı “6 Kalem Yazlık Mevsimlik Çiçek Alımı ve Dikim İşi” ihalesi yapılmış, bu kapsamda 3 değişik türde çiçek alımı ve bu çiçeklerin dikim işi 4.825.000,00 TL bedelle yükleniciye tevdi edilmiştir.
İhaleye ilişkin dokümanda çiçekler için tek bir alım tarihi belirlenmemiş, bunun yerine her çiçeğin özelliğine, mevsimsel koşullarına göre tarih aralığı belirlemeleri yapılmıştır. Bu kapsamda; “Petunia Hyb” çiçeği için teslim tarih aralığı 01.04.2020-30.04.2020, “Begonia Hyb” çiçeği için teslim tarih aralığı 01.05.2020-20.06.2020, Tagates Erecta çiçeği için teslim tarih aralığı 01.04.2020-15.07.2020 olarak belirlenmiştir.
Görüldüğü üzere, çiçeklerin özelliklerine ve mezkûr çiçeklerin Ankara halkının istifadesine planlanan sürelerde sunulma isteğine göre Şirket tarafından bir irade ortaya konulmuş ve buna göre detaylı bir şekilde tarihler belirlenmiştir.
Ne var ki, yüklenici tarafından söz konusu tarihlerde belirtilen yükümlülükler yerine getirilmemiş ve ciddi sürelerde gecikmeler yaşanmıştır.
Taraflar arasında imzalanan sözleşmenin 25’inci maddesinde süre uzatımı verilebilecek haller detaylı bir şekilde belirtilmiş, mücbir sebep ve idareden kaynaklanan nedenlerle verilen süre uzatımı dışında yüklenici kaynaklı verilecek süre uzatımında cezalı ek süre verileceği, gecikilen her gün için de sözleşme bedelinin 0,005 (binde beş)’i oranında ceza uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.
Yapılan incelemelerde; yüklenicinin edimini ifa etmemesi üzerine konunun mücbir sebep olarak değerlendirilerek yükleniciye 31.08.2020 tarihine kadar süre uzatımı verildiği, bu tarihe kadar da teslimatın tamamen karşılanmaması üzerine getirilmeyen çiçeklerin alımından 01.09.2020 tarihli tutanakla vazgeçildiği ve tüm bu süreçler ve gecikmeler için ilgili Firmaya herhangi bir cezai müeyyide uygulanmadığı görülmüştür.
Kamu İdaresi cevabında mevsim şartlarından dolayı kalan miktarlara ihtiyaç duyulmadığı gerekçesi ile alımdan vazgeçildiği belirtilmişse de söz konusu gecikmenin
sebebinin de yine yüklenicinin edimini sözleşmede belirtilen tarihlerde yerine getirmemesi olduğu unutulmamalıdır.
Ayrıca şunu belirtmek gerekir ki, her ne kadar 2020 yılında ülke genelinde salgın hastalık yaşanmışsa da gerek ihalenin yapıldığı 18.03.2020 tarihinde gerekse de sözleşmenin imzalandığı 02.04.2020 tarihinde salgın hastalık zaten ülke geneline yayılmaya başlamış ve birçok kısıtlama yürürlüğe girmişti. İhaleye giren veya girme ihtimali olan tüm firmalar söz konusu hususun farkında olarak ihale konusu işi teslim edip edemeyeceklerini ve teslim edememe durumlarında uygulanacak cezai müeyyide tutarını nazara alarak tekliflerini oluşturmuş veya teklif vermekten imtina etmişlerdir. Bu nedenle “eşit muamele” ilkesi gereği sözleşme aşamasında her şeyin farkında olan ve basiretli tacir olarak kabul edilen yükleniciye sözleşme sonrası mücbir sebep kaynaklı süre uzatımı verilmesi, gecikmeye ilişkin ceza kesilmemesi, hele ki teslim edemediği çiçekler için son teslim tarihi bittikten sonra tutanakla çiçeklerin alımından tümüyle vazgeçilmesi doğru bir uygulama değildir.
13 Kalem Bitki Alım İşinde Sözleşme Miktarının Tamamlanmaması ve Herhangi Bir Cezai Yaptırım Uygulanmaması
16.03.2020 tarihinde gerçekleştirilen 2020/146666 ihale kayıt numaralı “13 Kalem Bitki Alımı” ihalesine ilişkin dokümanda, değişik türlerde bitki alımları ve miktarları belirlenmiş, söz konusu teslimlerin en geç 31.12.2020 tarihine kadar gerçekleştirilmesi gerektiği açıkça belirtilmiştir.
Yapılan incelemelerde, ihaleyi kazanan firma ile 1.570.000,00 TL tutarında sözleşme imzalandığı, ancak 24.07.2020 ve 25.12.2020 tarihli iki adet fatura ile yüklenici tarafından yapılan teslimlerde sadece 1.014.899,32 TL’lik bitki teslim edildiği görülmüştür. Bir başka deyişle toplam sözleşme bedeli olan 1.570.000,00 TL’lik alımın sadece 1.014.899,32 TL’lik kısmı gerçekleşmiş, teslim edilmeyen kısım için ise herhangi bir gecikme cezası uygulanmamıştır.
Kamu İdaresi cevabında mevsim şartlarından dolayı kalan miktarların alımından vazgeçildiği belirtilmişse de, sözleşmede son tarih olarak 31.12.2020 tarihi verilen alımlar için hangi mevsimsel koşullardan ötürü teslimden vazgeçildiği anlaşılamamıştır.
Sıvı Humik Asit, Amonyum Sülfat ve Kompoze NP Gübre Tedarikinde Gecikme Yaşanmasına Rağmen Cezai Müeyyide Uygulanmaması
12.05.2020 tarihinde ihalesi gerçekleştirilen 2020/229335 ihale kayıt numaralı “Sıvı Humik Asit, Amonyum Sülfat ve Kompoze NP Gübre Tedariki” işine ilişkin sözleşme 02.06.2020 tarihinde imzalanmış ve ihale dokümanında mal teslimi için sözleşmenin imzalanmasından itibaren 7 günlük süre öngörülmüştür.
Yapılan incelemelerde, söz konusu ihalede üç kısım bulunduğu, bu kısımlardan “Sıvı Humik asit” ve “Kompoze NP Gübre” kısımlarının sözleşmede belirtilen süre içinde teslimatının yapılmadığı, sıvı humik asidin 29.06.2020, kompoze NP gübrenin ise 24.06.2020 tarihinde teslim edildiği görülmüştür.
Söz konusu gecikmeye rağmen sözleşmenin 34’üncü maddesinde belirtilen sözleşme bedelinin 0,005 (binde beş)’i oranındaki cezai hüküm uygulanmamış, bahsi geçen mallar gecikme cezası olmadan teslim alınarak ödemesi gerçekleştirilmiştir.
Her ne kadar Kamu İdaresi cevabında covid-19 sebebiyle ülke genelinde alınan yasaklama ve kısıtlamaların gecikmeye sebep olduğu ve bunun makul görülerek cezai müeyyide uygulanmadığı belirtilmişse de söz konusu ihalenin 2020 yılı Mayıs ayında sözleşmenin ise aynı yılın Haziran ayında imzalandığı göz önünde bulundurulduğunda teklif veren bütün firmaların salgın hastalığın ülke genelinde yaygın olduğunu bilmekte ve buna göre tekliflerini oluşturmakta olduğu rahatlıkla anlaşılmaktadır. Dolayısıyla sözleşme sonrasında söz konusu sebeplere dayanılarak süre uzatımı istenilmesi veya gecikmelerde cezai müeyyidenin uygulanmaması makul bir gerekçe değildir.
Araç Kiralama (Şoförsüz-Yakıtsız) İşinde Teslimde Geciken Yüklenicilere Süre Uzatımı Verilmesi
05.08.2020 tarihinde gerçekleştirilen 2020/393549 ihale kayıt numaralı “Araç Kiralama (Şoförsüz-Yakıtsız)” ihalesi beş kısımdan oluşmuş, bu beş kısmı toplamda üç ayrı firma kazanmıştır. İşe ait ihale dokümanında araçların teslim tarihleri düzenlenmiş ve sözleşmenin imzalanmasından itibaren 45 gün içinde araçların teslim edilmesi gerektiği, aksi halde teslim edilmeyen her araç için, ilgili araç bedelinin binde 5’i oranında ceza kesileceği hüküm altına alınmıştır.
Yapılan incelemelerde, ihaleye ilişkin beş kısmın tamamında gecikmelerin yaşandığı, söz konusu gecikmelerden dolayı yüklenici firmaların süre uzatım talebinde bulunduğu, bu talebin Şirket tarafından kabul edilerek süre uzatımı verildiği tespit edilmiştir.
Gerek Kamu İdaresi cevabında gerekse de firmalar tarafından yapılan başvurularda genel olarak salgın hastalık dolayısıyla gecikmelerin yaşandığı belirtilmiş ve buna dayanarak süre uzatımı istenmişse de, ihale yapıldığı ve sözleşme imzalandığı tarih ile araçların teslim edileceği tarih arasında özel bir olay yaşanmamış, 2020 yılı Mart ayında başlayan salgın hastalık benzer seviyelerde varlığını devam ettirmiştir. Bir başka deyişle yükleniciler tarafından ihaleye teklif verilirken de salgın hastalık bilinmekte, bu nedenle üretim ve sevkiyat süreçlerinde aksamanın yaşanabileceği tahmin edilebilmekteydi. Hatta belki de bu sebepten bazı firmalar ihaleye katılamadı ve teklif veremediler. Bu nedenle ihalesi ve sözleşmesi de salgın hastalık zamanında yapılan bir iş için salt salgın hastalık sebebiyle süre uzatımı verilmesinde makul gerekçe görülmemiştir.
36 Ay Süre ile Araç Kiralama Hizmet Alımı İşinde Sözleşmenin İmzalanmasından Sonra Araçların Tesliminden Vazgeçilmesi
27.07.2018 tarihinde 2018/376768 ihale kayıt numaralı “36 ay süreli araç kiralama” ihalesi gerçekleştirilmiş ve 59 tanesi binek araç olmak üzere toplam 70 adet araç alımı için 01.08.2018 tarihinde 7.428.240,00 TL bedelle yüklenici ile sözleşme imzalanmıştır.
Sözleşme imzalandıktan sonra 02.08.2018 tarihinde 5 adet, 15.08.2018 tarihinde 2 adet olmak üzere toplamda sadece 7 adet araç Şirkete teslim edilmiştir. 31.10.2018 tarihine gelindiğinde yüklenici tarafından; dövizin beklenmedik oranda yükselmesi ve bu hususun ticari faiz, araç bakım onarım, kasko, zorunlu sigorta, lastik gibi işletme masraflarını arttırdığı sebep gösterilerek araçlardan 63 tanesinin getirilemeyeceği belirtilmiş, sözleşmenin bu kısmı için kendisinin muafiyeti istenmiştir.
Firma tarafından yapılan başvuru 2018 yılında ANFA yetkilileri tarafından yerinde görülerek yüklenicinin ibrasına karar verilmiştir.
Merkez Bankası tarafından gösterge niteliğinde yayımlanan döviz kurlarına bakıldığında, her ne kadar ihale tarihi olan 27.07.2018 tarihinden sonra kurlar yükselişe geçmiş ise de daha sonra tekrar düşme meyli gösterdikleri anlaşılmaktadır. Yüklenici tarafından dilekçe ile başvurunun yapıldığı 31.10.2018 tarihindeki döviz kuru, ihale tarihindeki döviz kuruna oranla sadece yaklaşık %10’luk bir artış göstermiştir. Dolayısıyla sadece %10 oranındaki bir
artıştan dolayı tümüyle alımdan vazgeçilmesi, yüklenicinin ibra edilmesi ve herhangi cezai bir işlemin uygulanmaması Şirket menfaatleri açısından doğru bir yaklaşım değildir.
12 Ay Süre ile Araç Kiralama (Şoförsüz-Yakıtsız) İşinde Geciken Araçlar için Hatalı Bedel Üzerinden Gecikme Cezası Uygulanması
19.11.2019 tarihinde Şirket tarafından 2019/595525 ihale kayıt numaralı “12 Ay Süre ile Araç Kiralama (Şoförsüz-Yakıtsız)” ihalesi 7.323.720,00 TL bedelle gerçekleştirilmiştir. Söz konusu ihale kapsamında çeşitli tiplerde araçlar kiralanmış, ancak yüklenici tarafından bazı araçların tesliminde gecikmeler yaşanmıştır.
Söz konusu ihaleye ilişkin Şartnamenin “Ceza ile İlgili Hükümler” başlıklı 9’uncu maddesinin ikinci fıkrasında aynen; “Araçların işe başlama tarihinde teslim edilmemesi ya da eksik teslim edilmesi durumunda; eksik olan her araç için günlük, sözleşme bedelinin 0,0001 (on binde bir)’i oranında ceza kesilecektir” denilmesine rağmen, gecikmelere ilişkin hesaplamalar yapılırken sözleşme bedelinin on binde biri yerine her aracın toplam sözleşme bedelinin on binde biri şeklinde cezalar hesaplanmış ve hatalı işlem tesis edilmiştir. Bu nedenle yapılan hesaplamalarda yaklaşık 800.000,00 TL’lik eksik ceza kesildiği görülmüştür.
Teftiş Kurulu Raporunda Belirtilen Gecikmelere İlişkin Herhangi Bir İşlem Yapılmaması
Ankara Büyükşehir Belediyesi Teftiş Kurulu Başkanlığı tarafından yapılan incelemeler sonucunda bazı mal ve hizmet alımlarının tesliminde gecikme yaşandığı tespit edilmesine ve Şirkete bildirilmesine rağmen Şirket tarafından ilgili firmalar aleyhine herhangi cezai bir işlem uygulanmadığı görülmüştür.
Söz konusu Raporda;
2018/161517 ihale kayıt numaralı “36 ay süreyle araç kiralama hizmeti alımı” işine ilişkin Sözleşmenin 6’ncı maddesinde, araçların 20.06.2018 tarihine kadar teslim edilmesi gerektiği belirtilmiş olmasına rağmen 9 adet aracın 03.07. 2018, 1 adet aracın ise 10.08. 2018 tarihinde teslim edildiği, buna karşın toplam gecikilen süre için cezai şartın uygulanmadığı,
2018/270943 ihale kayıt numaralı “211 Kalem Kent Mobilyaları Oyun Grupları ve Parçaları temini” işine ilişkin sözleşmede, işin bitim tarihi 31.12.2018 olmasına rağmen bu tarihten 10 gün sonra bazı malzemelerin kullanımına gerek
kalmadığı gerekçesiyle tutanak tutulduğu, bir başka deyişle söz konusu malzemelerin tutanak gününe kadar henüz teslim edilmediği,
2018/638848 ihale kayıt numaralı “12 Kalem Kent Mobilyaları ve Oyun Grupları Parçalarının Temini ve Tamir Tadilatı” işine ilişkin sözleşmede işin bitim tarihi olarak 31.12.2018 belirlenmesine rağmen yine yukarıda belirtildiği gibi 10 gün sonrasında bazı malzemeler teslim edilmemiş olmasına rağmen söz konusu malzemelere gerek kalmadığı gerekçesiyle tutanak tutulduğu, 10 günlük gecikme için herhangi bir cezai şartın uygulanmadığı belirtilmiştir.
Bulgunun bu bendinde yer alan tespitler Ankara Büyükşehir Belediyesi Teftiş Kurulu Başkanlığı tarafından hazırlanan Raporda detayları ve bilirkişi incelemesi ile birlikte yer almasına rağmen Şirket tarafından Rapor sonrası geçen yaklaşık bir buçuk yıllık süre zarfında her üç ihale için de herhangi bir işlem gerçekleştirilmemiş, ilgili firmalar ve sorumlular aleyhine hukuki işlemler başlatılmamıştır.
Sonuç olarak; Şirket, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na tabi limited bir şirkettir. Türk Ticaret Kanunu’nun 16 ve 18’inci maddesinde belirtildiği üzere belediye tarafından ticari şekilde işletilmek üzere kurulan kuruluşlar da tacirdir ve her tacirin, ticaretine ait bütün faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi hareket etmesi gerekmektedir. Bu nedenle; sözleşme hükümlerine uyulmamasından kaynaklı uğranılan zararlarda gerekli işlemlerin gecikmeksizin yerine getirilerek Şirket zararının tamamen bertaraf edilmesi veya azaltılması önem arz etmektedir.
Ayrıca, Şirket tarafından gerçekleştirilen ihalelere katılan veya katılma ihtimali olan tüm firmalar sözleşmelerde belirtilen teslim süresi ve cezai hükümleri nazara alarak fiyat tekliflerini oluşturmaktadırlar. Hatta belki de sözleşmede yazılı süreleri karşılayamayacağını düşünen bazı firmalar ihalelere katılmamakta, teklif vermemektedirler. Bu nedenle, sözleşme hükümlerine sözleşme imzalandıktan sonra riayet edilmesi “eşit muamele” ilkesi açısından oldukça önemlidir.
Yukarıda açıklanan sebepler doğrultusunda; Şirket tarafından basiretli bir tacir olarak hareket edilmeli, sermayesinin tamamının dolaylı olarak kamuya ait olduğunun bilinciyle rekabetin oluştuğu bir alımda tüm firmalara aynı muamelenin gösterilerek ihaleyi kazanan firmanın sözleşme ve teknik şartnameye uyumu sağlanmalı, sözleşmeye aykırı durumlarda ise sözleşmede belirtilen cezai hükümlerin uygulanmasına özen gösterilmelidir.
Kamu İdaresi cevabında yüklenicilerin teslim sürelerine riayet etmemesi konusunda geçmişte sistemsel sıkıntılar yaşandığı, söz konusu sıkıntılar için gerekli ikazların yapılıp sistemin revizyonunun sağlandığı, bundan sonraki uygulamalarda daha dikkatli davranılacağı belirtildiğinden bulgu konusu hususun izlenmesine gelecek denetim dönemlerinde devam edilecektir.