Kurumun mali durumunun son yıllarda giderek bozulduğu görülmektedir.

Tablo 8: 2020-22 Yılları Bütçe Dengesi

Bütçe gelirlerinin bütçe giderlerine oranı 2020 yılında %114, 2021 yılında %107 iken 2022 yılında %93 olmuştur. Daha önce bütçe fazlası vermekte olan kurum 2022 yılında bütçe açığı vermiştir. Buna paralel olarak kurumun iç borç stoku 2021 yılı sonunda 307 milyon TL iken 2022 yılı sonunda 447 milyon TL’ye yükselmiştir.

Bütçe giderleri içinde 2022 yılı içinde en önemli artış gösteren harcama kalemlerinin

03.01.06 Kimyevi Ürün Alımları, 03.02.03.03 Elektrik Alımları ve 06 Sermaye Giderleri olduğu görülmektedir.

Tablo 9: Önemli Harcama Kalemleri (2021-22)

Elektrik alımları 2022 yılında %182 artarak 43,5 milyon TL’den 122,8 milyon TL’ye çıkmıştır. Kurumun su temini ve dağıtım şebekelerinde kullanılmakta olan sanayi elektriği fiyatlarında yükselme kaçınılmaz olarak maliyetleri artırmaktadır.

Kimyevi ürün alımlarında da benzer bir maliyet artışı gözlenmektedir. 2021 yılındaki 13,4 milyon TL harcama %181 artışla 37,6 milyon TL’ye ulaşmıştır. Kimyevi ürün fiyatlarındaki artış yanında su kaynağındaki kirlilik seviyesi de kullanılan ürünün miktarını etkileyerek maliyetleri yükseltmektedir.

Kurumun yatırım harcamalarında artış daha belirgindir. 2021 yılında 06 Sermaye Giderleri kaleminden yapılan harcama 51 milyon lira iken 2022 yılında %250 artışla 180 milyon liraya ulaşmıştır.

Kurumun giderlerini ana hizmet sunumu olan su temininden elde ettiği gelirlerle karşılaması beklenmektedir.

Tablo 10: Önemli Gelir Kalemleri (2021-22)

2021 yılında 348 milyon TL olan toplam bütçe giderleri 2022 yılında %105 artışla 711 milyon TL’ye çıkarken 03.01.02.58 Su Hizmetlerine İlişkin Gelirlerde artış oranı %72 olmuştur. Kurumun mal ve hizmet satış gelirlerinin bütçe giderlerini karşılama oranı ise 2021 yılında %73 iken 2022 yılında %61’e düşmüştür. Kurumun diğer önemli gelir kalemleri 05.02.02.51 Merkezi İdare Vergi Gelirlerinden Alınan Paylar (145 milyon TL), 05.02.04.51

Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı (33 milyon TL) ve 05.02.04.52 Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı (9 milyon TL) olmuştur.

Mal ve hizmet satışlarından elde edilen gelirlerin yetersizliği dış kaynak ihtiyacını artırarak yatırım harcamalarının kısılmasına yönelik baskı oluşturmakta ve bu şekilde kurum hizmetlerinin uzun vadede sürdürülebilirliği konusunda risk oluşturmaktadır.

Kurumun mali dengesinin iyileştirilmesi giderlerin azaltılması ve gelirlerin artırılması ile mümkündür. Önemli gider kalemleri olan elektrik alımları ile kimyevi madde alımlarının önümüzdeki dönemlerde bütçe üzerindeki yükünü azaltmak için çalışmalar yapılması yararlı görülmektedir. Kurumun ana hizmeti olan su ve atıksu hizmetlerinden elde edilen gelirlerin ise maliyetleri karşılayacak ve gerekli yatırımları sağlayacak düzeyde olması gerekmektedir. Bu amaçla, kurumun tabi olduğu 2560 sayılı Kanun’un “Tarife Tespit Esasları” başlıklı 23’üncü maddesinde; “Su satışı, kanalizasyon tesisi bulunan yerlerdeki kullanılmış suların uzaklaştırılması, septik çukurların boşaltılması giderleri için ayrı tarifeler yapılır. Bu tarifelerin tespitinde, yönetim ve işletme giderleri ile, amortismanları doğrudan gider yazılan (aktifleştirilmeyen) yenileme, ıslah ve tevsi masrafları ve bir kar oranı esas alınır.” denilmektedir.

Kurum tarafından 2022 yılında uygulanan tarifeler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Tablo 11: 2022 Yılında Uygulanan Tarifeler

Yılın başından itibaren uygulanan tarife 2560 sayılı Kanun hükümlerine uygun bir şekilde belirlenmemiş, tarifenin belirlenmesinde esas alınan maliyet önceki yıl maliyetinin yeniden değerleme oranı kullanılarak güncellenmesi suretiyle oluşturulmuştur.

29.7.2022 tarihinden itibaren uygulanan tarifede ise maliyet belirlemesi hesabında Merkezi İdare Vergi Gelirlerinden Alınan Payların düşüldüğü görülmektedir. Toplam 168 milyon TL olan maliyetten düşülen kısım 59 milyon TL olup toplam maliyetin %32’sine denk gelmektedir. Bu şekilde yapılan hesaplama sonucunda tarifeler olması gerekenden daha düşük belirlenmiş olmaktadır.

Aralık ayından itibaren geçerli olmak üzere yapılan üçüncü tarife değişikliğinde maliyet hesabı yapılırken Merkezi İdare Vergi Gelirlerinden Alınan Payların düşülmediği görülmüştür. Özkaynak getirisi dahil edilmeden yapılan hesaplamalarda maliyetlerin son 10 ayda 11,59 TL/m3, son 4 ayda ise 13,66 TL/m3 olduğu tespiti yapılmıştır. Bu öngörüler üzerine belirlenen tarife konutlar için 13,50 TL/m3’tür.

Her ne kadar konut su ve atıksu tarifesi 2021 yılında 4,72 TL/m3 iken 2022 yılına ilişkin yapılan üç ayrı tarife düzenlemesi sonucunda %186 artış göstererek 13,50 TL/m3’e çıkmışsa da tarifelerde yapılan bu iyileştirme gelirlere aynı ölçüde yansımamış, kurumun mal ve hizmet satışlarından elde ettiği gelirde artış %72 düzeyinde olmuştur. Tarife artışlarının gelire yansımamasının sebepleri arasında bu artışların yılın son kısmında yapılması, ön ödemeli sayaç kullanımı nedeniyle yeni tarifelerin uygulamaya girmesinden önce tüketicilerin yüklü alım yapmaları hususları yer almaktadır. Yine bu peşin ödemeler gelir ve gider dönemlerini farklılaştırarak maliyet hesaplarını şaşırtabilmektedir.

Sonuç olarak kurumun gelir-gider dengesinin son yıllarda önemli ölçüde bozulduğu, 2022 yılı içinde tarifelerin güncellenmesi yoluyla alınan tedbirlerin bu durumu düzeltmek için yeterli olmadığı görülmektedir.