Şirket tarafından yapılan “24 Aylık Şoförsüz Araç Kiralama Hizmeti Alım İşi” ihalesi kapsamında teslim alınan bazı araçların teknik şartnamede yazılı asgari şartları taşımadığı, buna rağmen sözleşmede yer alan yaptırımların uygulanmadığı görülmüştür.

Şirketin yapmış olduğu ihalelerin incelenmesi neticesinde “24 Aylık Şoförsüz Araç Kiralama Hizmeti Alım İşinin” 18.12.2020 tarihinde ihale edildiği, ihalede en uygun teklifi veren firma ile 29.01.2021 tarihinde sözleşme imzalandığı, sözleşme uyarınca işin 01.02.2021 tarihinde başlayarak 31.01.2023 tarihinde sona ereceği anlaşılmıştır.

İşin teknik şartnamesinin “Kiralık Araçlar ve Özellikleri” başlıklı kısmında 4 farklı grup binek aracın sahip olması gereken asgari özelliklerin sayıldığı ve teslim alınacak her bir aracın en az 2020 model sıfır kilometre olması şartı getirildiği görülmüştür.

Şartnamenin “Araçlarla İlgili Hükümler” başlıklı kısmında ise “n) İdare’nin Yüklenici ile sözleşmeyi imzalamasına müteakip 2 gün içinde araçların siparişi verilecektir. Araçların teslim tarihi; işin başlama tarihinden itibaren 3 ayı geçmesi durumunda (pandemi nedeni ile fabrikadan kaynaklı gecikmeler dışında) gecikilen her gün için Yükleniciye sözleşme tutarının

% 1 (bir) kadar ceza kesilecektir. Siparişi verilen araçlar gelene kadar Yüklenici aynı standartlarda ve İdarenin kabul edeceği ikame araç temin edecektir.” hükmü yer almaktadır.

İşe ilişkin sözleşmenin “Cezalar ve sözleşmenin feshi” başlıklı kısmında ise; “e) Teslim edilen araçlardan şartnamede öngörülen şartları taşımayan (Fenni muayene ve araç üstü evrak, araç üstü avadanlık ve malzeme vb. eksik) araçlar için; şartlar yerine getirilene kadar, her takvim günü için araç başına, toplam sözleşme bedelinin % 0,01 (onbindebiri) oranında ceza kesilecektir.” denilmektedir.

Yukarıda yer verilen sözleşme ve teknik şartname hükümlerinden anlaşılacağı üzere, söz konusu ihale kapsamında Şirkete teslim edilecek araçların en az 2020 model ve sıfır kilometre olması gerekmektedir. Pandemi koşulları sebebiyle araçların üretiminde fabrika kaynaklı gecikmeler olması halinde yüklenici firmaya ceza kesilmeyeceği, ancak siparişi verilen araçlar teslim edilene kadar Yüklenicinin aynı standartlarda ve Şirketin kabul edeceği niteliklerde ikame araçları temin etmesinin zorunlu olduğu anlaşılmaktadır.

Şirketin söz konusu ihale kapsamında teslim aldığı araçların incelenmesi neticesinde; bazı araç gruplarındaki binek araçların pandemi koşulları sebebiyle üretiminde sıkıntılar yaşandığı, bu sebeple yüklenicinin bu araçların temininde zorluk çektiği, temin edilemeyen araçlar için ise İdarenin kabul ettiği bazı araçların ihale kapsamında Şirkete teslim edildiği görülmüştür. Ancak, söz konusu araçların gerek model yılı gerekse kilometre bakımından şartnamede yazan araçlarla aynı standarda sahip olmadığı ve buna rağmen Şirketin bu araçları ikame araç olarak kabul ettiği tespit edilmiştir.

Tablo 5: İkame Olarak Teslim Alınan Araçlar

Yukarı yer alan tablodan da görüleceği üzere, en az 2020 model ve sıfır kilometre olması gereken araçlar temin edilemediğinden bahisle aynı standartlara sahip başka araçlar temin edilmesi gerekirken, daha eski model yılına sahip ve sıfır kilometre olma özelliği taşımayan

araçların teslim alındığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, teslim alınan araçların bazılarının araç teslim tutanağında aracın kaç kilometrede olduğuna dair herhangi bir bilgi de bulunmamaktadır.

Yüklenici, yüklenmiş olduğu edimini ifa ederken sözleşme ve eki belgelere uygun olarak hareket etmeli, teknik şartnameye aykırılık teşkil edecek hususlardan kaçınmalıdır. Şirket ise, yüklenicinin ifa ettiği edimin sözleşme ve eki belgelere uygun olup olmadığını kontrol etmek, uygun olmayanları tespit ettirerek uygun hale getirtmek ile yükümlüdür. Bu bakımdan Şirket tarafından yapılacak muayene ve kontroller, işin şartnamesinde yazıldığı şekilde yapılmasının sağlanması açısından önem arz etmektedir.

Şirket, sözleşmeye bağlanan işin sözleşme ve eki belgelere uygun olarak yapılıp yapılmadığını denetlemek, uygun olarak ifa edilmeyeni yükleniciye düzelttirmek, bu da mümkün değilse sözleşmede yer alan cezai müeyyideleri uygulamakla mükelleftir.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, Şirket tarafından;

• İhale süreci ile araç temin sürecinin pandemi sürecine denk geldiği,

• Teknik şartnamede tanımlanan 1. 2. ve 4. Grup araçlardan 7 adet temin edilebildiği,

  3. Grup araçların temininin pandemi sırasında fabrika kaynaklı olarak mümkün olmadığı,

• Şirketin ise bu araçlar yerine daha üst segment olan, ancak sıfır olmayan “C” segmenti 2. Grup araç standartlarında otomobil teslim aldığı, ihalede verilen teklife göre iki segment arasında fiyat açısından %25 fark bulunduğu,

• Model yılı eski olsa da teslim alınan araçların üst segment olması sebebiyle bu araçların ikame araç olarak kabul edildiği ve sıfır araçlar teslim edilene kadar ceza kesilmediği,

• Araçların üretime girmesine müteakip bu durumun yükleniciye yazılı olarak bildirilerek, yüklenicinin 3. Grup araçlar için sipariş vermesinin sağlandığı, bu suretle 2022 model “0” kilometre araçların temin edildiği,

ifade edilmiştir.

İşin teknik şartnamesinde;

“b) 2. GRUP BİNEK ARAÇ

Asgari 2020 model, “0” km, Binek Sedan, Dizel, Motor Hacmi Asgari 1461 cc, Motor

Gücü Asgari 120 ps , Tork Değeri Asgari 300, Otomatik Vites, Immobilizer, Tam Otomatik Dijital Klima, Yol Bilgisayarı, Fabrika çıkışlı Ön ve Arka Park Sensörü, Anti Blokaj Fren Sistemi (ABS), Elektrikli Isıtmalı ve Otomatik Katlanabilen Yan Aynalar, Otomatik Kararan İç Dikiz Aynası, açık renk özelliklerine sahip olacaktır.

İdare gerekli görmesi durumunda bu grupdaki araçlardan 1 tanesini Station Wagon olarak talep edebilir.

c) 3. GRUP BİNEK ARAÇ

Asgari 2020 model, “0” km, Hatchback (5 kapı), Dizel, Motor Hacmi Asgari 1598 cc, Motor Gücü Asgari 120 ps , Tork Değeri Asgari 320, Otomatik Vites, Yol Bilgisayarı, Arka Park Sensörü, Anti Blokaj Fren Sistemi (ABS), Otomatik Kararan İç Dikiz Aynası, özelliklerine sahip olacaktır.” düzenlemeleri yer almaktadır.

Yukarıda yer alan tariflerden bu gruplar arasında segment farkı bulunduğuna yönelik bir çıkarımda bulunmak mümkün değildir. Zira, yukarıda yer alan araç nitelikleri özellikli tariflere yer verilmeksizin, birçok markanın birçok modelinin sahip olabileceği netlike düzenlenmiştir. Şirketin bu araç grupları arasında segment farkı bulunduğuna yönelik çıkarımı nasıl yaptığı anlaşılamamaktadır.

Pandemi koşulları altında zaman zaman araç tedarik edilmesinde sıkıntılar yaşandığı bir gerçektir. Ancak, Türkiye’de otomobil satışlarında 2012-2022 yılları arasındaki ortalama satış miktarının 609.547 adet olduğu görülmektedir. Pandemi koşullarının etkin olduğu 2021 yılında 561.853 adet, 2022 yılında ise 592.660 adet otomobil satışının gerçekleştiği görülmektedir. Verilen satış adetlerinden de görüleceği üzere pandemi koşulları altında dahi 10 yıllık ortalamalardan büyük sapmalar yaşanmamış, satış hacminde bir miktar daralma yaşanmış olsa da otomobil satışları 10 yıllık ortalamaya yakın seyretmiştir.

Bu sebeple, Şirketin temin etmek istediği bazı araçların pandemi koşulları sebebiyle üretiminin durduğu ve bu araçlar yerine teknik şartname gereği ikame araçların kabul edilmesi gerektiği gerçeği yadsınamaz. Ancak, tablodan da görüleceği üzere ikame olarak alınan araçların büyük bir kısmı 1 yıldan da uzun süre Şirket hizmetlerinde kullanılmaya devam edilmiştir. Örneğin, 16 BIN 90 plakalı 2017 model ve 92.095 kilometredeki araç 1.02.2021 tarihinde Şirkete teslim edilmiş ve 23.06.2022 tarihine kadar yaklaşık 17 ay boyunca kirada kalmıştır. 17 ay boyunca teknik şartnamede belirtilen özelliklerde araç temin edilememiş olması çok gerçekçi olmamaktadır. Zira yukarıda yer alan araç satış istatistiklerinden hareketle bu süre

zarfında istenilen aracın piyasa koşullarında sağlanmasının önünde engel olmadığı da görülecektir.

İkame olarak kabul edilecek araçların teknik şartname gereği siparişi verilen araçlarla aynı standartlarda olması gerekmektedir. Bu standartlardan en önemlileri ve kira bedeli üzerinde de belirleyici olanı araçların en az 2020 model ve sıfır kilometre olmasıdır. İkame araçlar, bu şartları –pandemi koşulları nedeniyle- sağlayamasa dahi “en azından” bu şartlara yakın niteliklere sahip olmalıdır. Yukarıdaki tabloda 34 DBJ 535 plakalı aracın 2020 model ve yalnızca 6.683 kilometre olması nedeniyle belirlenen şartlara yakın niteliklerde olduğu değerlendirilebilir. Ancak, tablodan da görüleceği ikame araç olarak alınan diğer araçların model yılının 2015, 2017 ve 2019 olduğu, kilometrelerinin 86.000 ve 92.095 (diğer araçların teslim tutanağında kilometre bilgisi bulunmamaktadır) olduğu göz önüne alındığında bu araçların teknik şartnamede belirtilen araçlara yakın özelliklerde olduğunu kabul etmek mümkün olmayacaktır.

Model yılı eski, kilometresi yüksek olan araçların ikame araç olarak kabul edilmesi ve karşılığında teknik şartnamede tarifi yapılan sıfır kilometre araçlar için belirlenmiş birim fiyatın ödenmesi şirketin maddi anlamda zararına da sebebiyet verdiği değerlendirilmektedir. Bu araçların uzun süreler boyunca kirada kalması da bu külfeti artırmıştır.

İşin sözleşme süresi içerisinde teslim edilen araçlardan bazıları şartname hükümlerine uygun olmadığından, sözleşme ve şartnameye uygun olarak ifa edilmeyen bu hizmetler için sözleşmesinde yazılı olan yaptırımların tatbik edilmesi uygun olacaktır.