İdare tarafından mevzuatta belirtilen şartlar yerine getirilmeden alacağın temliki sözleşmeleri düzenlendiği görülmüştür.

Özel hukuk tüzel kişilerinden farklı olarak kamu kuruluşlarından alacakların devrine, yasal düzenlemeler ve sözleşmelerle bazı kısıtlamalar getirilmiştir. Bu kısıtlamalar özetle şunlardır;

Mahalli İdareler Harcama Belgeleri Yönetmeliğinin “Ödemenin kimlere yapılacağı” başlıklı 7’nci maddesinin (g) bendine göre noterce onaylanmış alacak temliknamesinin varlığı halinde ödemenin alacağı temellük eden kişiye yapılması gerekmektedir.

Kamudan olan alacaklar genellikle mal ve hizmet alımı ile yapım işleri ihalelerinden doğan hakedişlere ilişkin olduğundan söz konusu ihalelere ilişkin sözleşmelerde alacağın temlikini yasaklayan hükümler bulunmaktadır.

Hizmet alımı ile yapım işlerine ilişkin tip sözleşmelerde; “Yüklenici yapılan işe ilişkin hakediş ve alacaklarını idarenin yazılı izni olmaksızın başkalarına devir veya temlik edemez” hükmü bulunmaktadır. Erzurum Büyükşehir Belediyesi’nin de yapım işlerinde kullandığı tip sözleşmelerde “Yüklenici, her türlü hakediş ve alacaklarını İdarenin yazılı izni olmaksızın başkalarına temlik edemez. Temliknamelerin noter tarafından düzenlenmesi ve İdarece istenilen kayıt ve şartları taşıması gerekir” ifadeleri bulunmaktadır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 35’nci ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 93’üncü madde hükümlerine göre, işçilerin aylık ücretleri ile sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık ve ödenekleri, sağlık hizmeti sunucularının genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanması sonucu kurum nezdinde doğan alacakları, devir ve temlik edilemez.

6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un “Amme alacağı ödenmeden yapılmayacak işlemler ile işlem yapanların sorumlulukları” başlıklı 22/A maddesinde; “… Bu madde kapsamında zorunluluk getirilen ödemelere ilişkin olarak işçi ücreti alacakları hariç olmak üzere, yapılacak her türlü devir, temlik ve el değiştirme, Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borcu karşılayacak kısım ayrıldıktan sonra kalan kısım üzerinde hüküm ifade eder” hükmü bulunmaktadır.

Söz konusu kanuna istinaden yayımlanan Tahsilat Genel Tebliği’nde (Seri: A Sıra No:

1. ; “… Diğer taraftan, vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgenin aranılmasını gerektiren ödemelere ilişkin olarak işçi ücreti alacakları hariç olmak üzere, hak sahibi tarafından yapılacak her türlü devir, temlik ve el değiştirme, tahsil dairelerine vadesi geçmiş borcu karşılayacak kısım ayrıldıktan sonra kalan kısım üzerinde hüküm ifade edecektir” denilmektedir.

   İdare 2023 yılında toplam tutarı 972.266.126,74 TL olan 233 adet alacak temliknamesini kabul etmiştir.

   Büyükşehir Belediyesi’nin kabul ettiği temliknamelerin büyük çoğunluğunda yukarıda açıklanan mevzuatta yer alan düzenlenmelerde belirlenen şartların sağlanmadığı görülmüştür. Şöyle ki;

   Kabul edilen 233 adet temliknamenin 219’unda noter onayı ile Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) prim ve vergi borcunun olmadığına ilişkin bir yazı bulunmamaktadır. Alacağın devrinde belediyenin noter onayı aramaması, mükerrer ödemeye yol açabileceğinden kamu zararına sebebiyet verme ihtimali bulunmaktadır.

   Alacaklıların, belediyeden alacaklarının kümülatif toplamı olan alacağı temlike konu edilmiştir. Noter onaylı olmayan temlik sözleşmelerinin 35 adedinde temlik edilen alacağa ilişkin faturaların tarih ve numaraları ile tutarlarına yer verilmemiştir. Oysa temlik sözleşmelerinde fatura tarih ve numaraları ile tutarlarına yer verilmesi, söz konusu alacağın idare nezdinde ve muhasebe kayıtlarında yer alıp almadığının belirlenmesi açısından önem arz etmektedir. Bu durum belediyenin hangi borcunun ödendiği bilgisini belirsiz hale getirmektedir.

   Alacaklı şirketlerin belediyeden alacaklarının kümülatif toplamı üzerinden temlikname düzenlendiği için 320-Bütçe Emanetleri Hesabında kayıtlı borçların ödenme sırası da karışmaktadır. Kamu idarelerinin nakit mevcudunun yeterli olmaması halinde hakedişler faturaların muhasebe kayıtlarına giriş sırasına göre ödendiğinden temlik alan kişinin alacağı ilgili faturaların veya temliknamenin tarihine göre değil, söz konusu faturaların muhasebe kayıtlarına ilk kayıt tarihine göre ödenecektir. Dolayısıyla, alacakların temlik edilmesi alacakların ödeme sırasını değiştiremez. Bütçe emanetlerine alınan tutarların mevzuatta belirtilen sıraya göre ilgililerine ödenmesi gerekmektedir.

   Temlik edilen alacaklardan bir kısmı yapım ve hizmet sözleşmesidir. Sözleşmede alacağın temlik edilebilmesi idarenin yazılı iznine bağlanmıştır.

   Temlik edilen alacaklardan bir tanesi de belediyenin Gençlik ve Spor Kulübü Derneği’ne yaptığı nakdi yardıma ilişkindir. Belediyenin derneklere yaptığı nakdi yardımın dernek tarafından temlik edilmesinin hiçbir hukuki altyapısı bulunmamaktadır.

   Ayrıca belediye şirketlerinin belediyeden alacaklarının birden fazla alacağın temlikine konu edildiği tespit edilmiştir. Bu durum, üçüncü taraf olarak alacağı temellük eden şirketin, belediyeden başkasının borcunun mahsubunu sağlarken, aynı zamanda temlik sözleşmesine konu olan belediye şirketinden alacağını tahsil etme riskini doğurmaktadır.

   Kamu idaresi tarafından verilen cevapta; 2024 yılında düzenlenen alacak temliknamelerinin mevzuat hükümlerine uygun olarak yapıldığı ifade edilmişse de bulgu konusu husus 2023 yılında yapılan temlik işlemlerinin mevzuata aykırılığını konu almaktadır. Dolayısıyla kamu idaresinin cevabı bulguyu karşılamamaktadır. Ayrıca işlemin düzeltildiğine ilişkin herhangi bir kanıtlayıcı evrak sunulmamıştır.

   İdare tarafından yukarıda açıklanan yasal düzenlemelere uygun olan alacak temliknameleri kabul edilmeli, sadece noter onaylı temliknameler ödenmeli ve mükerrer ödemeye yol açmayacak şekilde tedbirler alınmalıdır. Ayrıca, hak sahipleri tarafından söz konusu ödemelere ilişkin olarak devir, temlik ve el değiştirme işlemi yasal çerçevede yapılmış olsa dahi idare tarafından yapılacak ödemelerden alacaklıların SGK ve vergi borçları tutarı kadar kesinti yapılarak ilgili tahsil dairesinin hesabına aktarılmalı ve kalan tutar alacaklıya ödenmelidir.