İhalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılmadığı; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyatların dikkate alındığı; yaklaşık maliyetlerin çok yüksek belirlenerek işlevsiz hale getirildiği tespit edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 3' üncü maddesinin (ğ) bendindeki yaklaşık maliyet tanımında " İhale onay belgesi düzenlenmeden önce idarece her türlü fiyat araştırması yapılarak, Katma Değer Vergisi (KDV) hariç olmak üzere hesaplanan ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilen, ihale konusu alımın öngörülen bedelini " ifade ettiği belirtilmiştir. Kanun'un 9'uncu maddesinde ise, mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde yaklaşık maliyetin her türlü fiyat araştırması yapılarak belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Kanun'un bu maddeye ilişkin gerekçesinde ise, " ... piyasa fiyatlarını gerçekçi bir şekilde yansıtmadığı görülen tahmini bedel esasına dayalı ihale sisteminden vazgeçilerek, ... idarelerce yaklaşık maliyetin ayrıntılı fiyat araştırmaları yapılmak suretiyle gerçekçi olarak belirlenmesi öngörülmüştür." ifadelerine yer verilmiştir.

Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin 8'inci maddesinde ise, yaklaşık maliyetin hesaplanmasında; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimleri ve proforma faturaların değerlendirmeye alınmayacağı; alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle, (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentleri çerçevesinde elde edilen fiyatların birinin, birkaçının veya tamamının kullanılması suretiyle yaklaşık maliyetin hesaplanabileceğine ilişkin hükümler yer almakta olup, benzeri hükümler Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ile Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nde de bulunmaktadır.

Bu hükümlere göre idareler, alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurarak elde ettiği fiyatların birini, birkaçını veya tamamını kullanmak suretiyle yaklaşık maliyeti hesaplayabilir. Ancak burada önemli olan yaklaşık maliyetin mevzuata uygun olarak hesaplanması ve gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmasıdır.

Yönetmeliklerde yaklaşık maliyetin hesaplanmasında kullanılacak yöntemleri seçme ve fiyatların kaçının kullanılacağına karar verme idarelerin takdirine bırakılmışsa da, bu yetki sınırsız değildir. Zira 4734 sayılı Kanun’un 9'uncu maddesinde, mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde yaklaşık maliyetin her türlü fiyat araştırması yapılarak belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Kanun'daki " her türlü fiyat araştırması " ifadesinin anlamı yaklaşık maliyetin gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmasını sağlayacak ölçüde fiyat araştırması yapılmasıdır. Yani gerektiğinde alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle, Yönetmelik’in 8'inci maddesinin (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentleri çerçevesinde elde edilebilecek fiyatların tamamının kullanılması suretiyle yaklaşık maliyet hesaplanacaktır.

İhalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılma olup, gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyat bildirimleri dikkate alınmaktadır. Örneğin; kırtasiye malzemesi alımında; "yedek iç" için üç fiyat bildiriminin (0,90 TL, 1,90 TL ve 5,50 TL) ortalaması alınarak yaklaşık maliyet birim fiyatı 2,77 TL hesaplanmıştır. Aşırı yüksek fiyat çıkarıldığında yaklaşık maliyet birim fiyatı 1,40 TL olmaktadır. İhalede gerçekleşen alım birim fiyatı ise, 2,30 TL'dir.

Temizlik malzemesi alımında ise; bulaşık makinesi deterjanı için üç birim fiyat bildiriminin (20 TL, 22 TL, 40 TL) ortalaması alınarak yaklaşık maliyet birim fiyatı 27 TL olarak belirlenmiş olup, aşırı yüksek fiyat (40 TL) çıkarıldığında yaklaşık maliyet birim fiyatı 21 TL olmaktadır. İhalede gerçekleşen alım birim fiyatı ise 35 TL'dir.

Yaklaşık maliyet hesabı için fiyat teklifi alınan firmalar yaklaşık maliyeti yüksek tutmak için gerçek piyasa rayiçlerine göre aşırı yüksek olan fiyatlar bildirmektedirler. Firmaların yaklaşık maliyet için bildirdiği fiyatlar ile ihalede teklif ettikleri fiyatlar arasında 2.000 katına varan farklar bulunması, yaklaşık maliyetin gerçek piyasa rayiçlerine uygun olarak hesaplanmadığını göstermektedir.

Bu durumda idarelerin yapması gereken firmaların tekliflerine müdahale etmek değil; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyat bildirimlerini dikkate almamaktır. Ayrıca aşırı yüksek fiyatların dikkate alınmaması sonucunda, gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmaya yetecek sayıda fiyat teklifi kalmaması halinde yeniden fiyat araştırması yapılması gerekmektedir.

1.060.167 TL yaklaşık maliyetli "Muğla İli Muhtelif İlçe Ve Mahallelerinde Kanalizasyon Şebeke Hattı Kesin Projelerinin Hazırlanması" hizmeti alımında, yaklaşık maliyet aşırı yüksek fiyat bildirimleri dikkate alınarak hesaplanmıştır. "Projelerin Coğrafi Bilgi Sistemine İşlenmesi" hizmeti için ihaleyi kazanan firma yaklaşık maliyet hesabında 50.000 TL fiyat bildirmişken, ihaledeki teklifi 1.000 TL'dir. Üstelik bu hizmet için başka bir firmanın

90.000 TL fiyat bildirimi de yaklaşık maliyet hesabında ortalamaya dahil edilmiştir. Bu hizmetin yaklaşık maliyet tutarı 51.666 TL iken, ihaledeki alım tutarı 1.000 TL'dir.

Öte yandan, yaklaşık maliyet tutarı 85.002 TL olarak hesaplanan "Araştırma Çukuru Açılarak Zemin Etüt Çalışması Yapılması" hizmeti için ihaleyi kazanan firma yaklaşık maliyet hesabında 120.000 TL fiyat bildirmişken, ihaledeki teklifi 600 TL'dir. Bu durumda İdarenin yapması gereken firmaların tekliflerine müdahale etmek değil; 600 adet zemin etüdü

çalışmasının 600 TL bedel üzerinden mevzuata uygun olarak nasıl gerçekleştirilebileceğini sorgulamak olmalıdır.

Yaklaşık maliyetler piyasa rayiçlerinin çok üstünde belirlenmesi suretiyle işlevsiz hale getirilmektedir. Yaklaşık maliyetlerin ihalelerdeki en yüksek tekliflerin bile üstünde olduğu görülmektedir.

Kurum cevabında, yaklaşık maliyet hesabı ile ihalenin kısmi teklife açık olması arasında bağ kuruluyorsa da, ihalenin kısmi teklife açık olup olmamasının yaklaşık maliyet hesabı ile ilgisi bulunmamaktadır.

Tablo 7: Yaklaşık Maliyet Karşılaştırma

İhalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılması; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimlerinin dikkate alınmaması gerekmektedir.