Belediye tarafından ihale edilerek alımı yapılması planlanan mal ve malzeme alımlarında herhangi bir ihtiyaç değişikliği veya teknik bir gerekçe olmadan iş eksilişlerine gidildiği, mevzuatta yer alan her bir kalem için %20’ye kadar iş eksilişi yapılabilmesi kuralına uyulmayarak bazı mal ve malzeme kalemlerine ilişkin alımların kimi zaman tamamından vazgeçildiği görülmüştür.

22.08.2009 tarih ve 27327 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Kamu İhale Genel Tebliği’nin “Mal ve hizmet alımlarında iş artışı ve iş eksilişi” başlıklı 26’ncı maddesinde:

“Birden çok mal kaleminden oluşan mal alımlarında 4735 sayılı Kanunun 24 üncü maddesi çerçevesinde iş artışı ve iş eksilişinde aşağıdaki hususların esas alınması gerekmektedir:

1. İş artışı veya iş eksilişinde temel kural her bir kalemde kalem tutarının %20’si oranına kadar iş eksilişi veya iş artışı yapılmasıdır. …” denilerek mal alımlarında iş eksilişi yapılabileceği ifade edilmiştir.

Yukarıda yer verilen madde hükmünden anlaşılacağı üzere, idareler mal alım ihalelerinde yer alan malzeme kalemlerinin her birinin %20’sine kadar iş eksilişi yapabilecektir. İhalede yer alan kalemlerin herhangi birinin tamamından veya %20’yi aşacak şekilde herhangi bir ihale kaleminin %30, %40’ı gibi vazgeçilmesine imkân verilmemiştir.

Ancak belediye tarafından ihale edilen mal alımlarının bir kısmında; yükleniciler ile sözleşmeler imzalanmış ve işin devamı sırasında idare tarafından herhangi bir gerekçeye dayanmayan ve ilgili daire başkanı ve genel sekreter yardımcılarının imzasıyla, örneğin; “… ihale kayıt numaralı Ağaç ve çalı alımı işi kapsamında …. Ltd. Şti. firması ile imzalanan sözleşmenin ilgili maddesine göre %20 oranına kadar iş eksilişi yapılması” denilerek iş

eksilişine gidildiği ve ihale bedeli üzerinden %20 eksiliş yapılarak bazı ihale kalemlerinin ise

%20’nin üzerinde eksiltildiği, bazı ihale kalemlerinin ise tamamından vazgeçildiği görülmektedir.

Mevzuat hükmünde her bir kalem için %20 iş eksilişi sınırı getirilmesindeki sebep birim fiyat teklif usulü ile ihale edilen işlerde yüklenicinin belli iş kalemlerine düşük fiyat teklif ederek “toplam bedel üzerinden avantajlı duruma gelerek” ihaleyi alması ve ihale sürecinde rayiç bedelinden düşük teklif verilen ihale kalemlerinde iş eksilişlerine gidilerek veya malzemenin alımından tamamen vazgeçilerek İhale Kanun’u ilkelerinin zedelenmesini engellemek ve saydamlık, rekabet ve eşitlik ilkelerini temin etmektir.

Ayrıca mal alımları niteliği itibari ile hizmet alımları ile yapım işlerinden farklılık arz etmektedir. Hizmet alımlarında idare tarafından 100 kişilik bir etkinlik düşünülerek alım yapıldığı halde etkinliğe daha az kişinin katılması ve iş eksilişi gerçekleşmesi mümkün olabilecektir. Yine yapım işlerinde işin projesinde, güzergahında veya teknolojide ortaya çıkan değişikliklere istinaden değişiklik ihtiyacı doğabilecek ve iş eksilişi yaşanabilecektir. Ancak mal alımları niteliği itibari ile idarenin çoğunlukla yıllardır süre gelen, geçmiş yıllarda kullandığı miktar ve çeşitlere göre, yani idarenin ihtiyaç duyduğu mal ve malzemelerin temini için yapılan alım çeşididir. Bu sebeple idareler mal alım ihalelerine çıkmadan önce hangi miktarda ve hangi ürünlere ihtiyaç duyduğunu doğru şekilde belirlemelidir. Zaman zaman çeşitli etkenlerle ihale kalemlerinin miktarlarında değişiklik yaşansa bile alımı planlanan bir ürünün yarısından veya tamamından vazgeçilmesi, idarenin ihale öncesi planlama ve ihtiyaç ve doğru zamanlama yapamamış olmasından kaynaklanacaktır.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri ve uygulamanın doğuracağı sakıncalar birlikte değerlendirildiğinde, belediyenin mal alımlarında ihtiyaç duyduğu malzemeleri doğru tespit ederek ihale sürecinde ortaya çıkabilecek rekabet ve eşitliği engelleyecek faktörleri en aza indirmesi, kurum kaynaklarının etkili ekonomik ve verimli kullanılmasının sağlanması açısından son derece önemlidir.