İdarenin mülkiyeti veya tasarrufu altında bulunan bazı taşınmazlar ile işletme hakları 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi kapsamında ihale yapılmaksızın Belediye şirketlerine devredilmiştir.

5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nun 26’ncı maddesinde;

“… Büyükşehir belediyesi, mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının %50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin %50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir. (Ek cümle: 12/11/2012-6360/10 md.) Ancak, bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabidir.” denilmektedir.

5216 sayılı Kanun’un yukarıda yer verilen maddesinde, sayma suretiyle belirtilerek, büyükşehir belediyesinin mülkiyeti veya hüküm ve tasarrufu altında olan taşınmazlardan ancak hafriyat sahaları, toplu ulaşım hizmetleri, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerinin işletme haklarının ihale yapılmaksızın belediye şirketlerine devredilebileceği açıkça düzenlenmiştir. Madde metninde, “gibi” ifadesine yer verilmeden işletme hakkı devredilebilecek yerler sayıldığından, şirketlere ihalesiz devredilebileceği belirtilen yerlerin dışında kalan herhangi bir taşınmaz üzerindeki işletme hakkının ve taşınmazın kullanımının 2886 sayılı Kanun uyarınca ihale yapılmaksızın belediye şirketlerine veya üçüncü kişilere devri mümkün değildir.

5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi kapsamında belediye şirketlerine devredilen taşınmazların incelenmesi sonucunda; hafriyat sahaları toplu ulaşım hizmetleri, sosyal tesislerin, büfe, otopark ve çay bahçelerinin işletme haklarının devri kapsamında değerlendirilmesi mümkün olmayan taşınmazların ve/veya işletme haklarının mevzuata aykırı olarak ihalesiz bir şekilde anılan madde hükmü kapsamında belediye şirketlerine devirlerinin sağlandığı tespit edilmiştir.

Mevzuata aykırı olarak devredilen işletme haklarına ilişkin bilgilere aşağıdaki tabloda yer verilmiştir;

Tablo 44: Mevzuata Aykırı Olarak Şirketlere Devredilen Taşınmaz ve İşletme Hakları

İSPARK AŞ tarafından yapılan, deniz araçları park yeri işletmeciliği ve akıllı bisiklet kiralama sistemleri işletmeciliği 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesinde düzenlenen, ihale yapılmaksızın devredilebilecek nitelikteki işletme haklarından değildir. Zira deniz araçlarının parklanmasını sağlayan tekne parklarının “otopark” yeri olarak değerlendirilmesi doğru bir yaklaşım değildir. Keza akıllı bisiklet kiralama işletme hakkını da “otopark” yeri işletmeciliği olarak değerlendirmek mümkün değildir.

İstanbul Ulaşım AŞ ve BELBİM’e devredilen muhtelif taşınmazlar da “toplu ulaşım hizmetleri” olarak değerlendirilerek devredilmiştir. Ancak bu taşınmazlardan İstanbul Ulaşım AŞ’ye devredilen taşınmazlar bahsi geçen şirket tarafından kendi otobüslerinin bakım onarımının yapıldığı garaj alanı olarak kullanılmakta, BELBİM’e devredilen taşınmaz ise İstanbul genelinde toplu ulaşım hizmetlerinde kullanılan İstanbul Kart başvuru merkezi olarak kullanılmaktadır. Bahsi geçen şirketlerin, toplu ulaşım faaliyetlerinin ana unsuru dışında yan hizmetlerinde kullanılmakta oldukları bu taşınmazlar, Kanun’un “toplu taşıma hizmetleri” ibaresini aşacak şekilde yorumlanarak ilgili şirketlere devredilmiştir.

BELTUR AŞ tarafından işletilen, etkinlik çadırı olarak adlandırılan ve sosyal tesis

olarak işletilmek üzere tahsis edilen tesisin esasında Dr. Mimar Kadir Topbaş Gösteri ve Sanat Merkezi (Avrasya Gösteri ve Sanat Merkezi) olduğu, yaklaşık 13.300 metrekarelik taşınmazın, ana salon, fuaye alanları, toplantı salonları, özel salonlar ve idari kısımlardan oluştuğu, restoran alanının ise taşınmazın çok küçük bir kısmını teşkil ettiği anlaşılmıştır. Söz konusu restoran alanında İdarenin diğer sosyal tesislerinde olduğu gibi halkın sürekli kullanımına özgülenmiş bir sosyal tesisten bahsedilmesinin mümkün bulunmadığı, taşınmazın tahsis edilmesindeki amaç olan sosyal tesis olarak işletilme vasfını göstermediği, bu haliyle yapılan işletmecilik faaliyetinin toplantı ve fuarcılık hizmeti verilmesini kapsadığı görülmüştür.

13.09.2018 tarihli ve 1387 sayılı Meclis Kararı ile BELTUR AŞ’ye devredilen sosyal tesis niteliğindeki alanın içerisinde Hidiv Kasrı’nın iki adet müştemilatı olduğu bunlardan 808,30 m2 taban alanlı binanın şirket genel müdürlüğü olarak kullanıldığı, 361,10 m2 taban alanlı yapının ise şirket genel müdürlüğü ek hizmet binası olarak kullanıldığı görülmüştür.

Ağaç AŞ’ye devredilen taşınmazlar “sosyal tesis” kapsamında devredilmiştir. Ancak bu taşınmazlar, şirketin ana faaliyet konusunu oluşturan fidan yetiştiriciliği ve satışı amacıyla kullanılmaktadır.

Bu bağlamda, 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesi kapsamında değerlendirilerek belediye şirketlerine devredilen söz konusu işletme haklarının mevzuata aykırı bir şekilde devredildiği anlaşılmaktadır.

Söz konusu yerlerin bizzat belediye eliyle işletilmesi isteniyor ise, bütçe içi işletme kurulması suretiyle İdarenin kendi personeli ve kaynakları ile işletmecilik yapmasında yasal bir engel bulunmamaktadır. Bununla birlikte söz konusu yerlerin işletme hakkının belediyenin kendi şirketleri de dâhil olmak üzere üçüncü kişilere devredilmesi isteniyorsa işletme haklarının 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu uyarınca ihale yapılmak suretiyle kiralanması Kanun’un emredici hükmü gereğidir.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından; 5216 sayılı Kanunun 26'ncı maddesine göre işletme hakları İdare iştiraklerine devredilen taşınmazlardan “Avrasya Gösteri ve Sanat Merkezinin” yürürlük süresinin sona erdiği ve 2886 sayılı Kanun hükümlerine göre ihale edildiği, Beltur AŞ’ye devredilen Hidiv Kasrındaki yapıların da meclis kararı yürürlük süresinin 2023 yılı Eylül ayı içerisinde dolacağından yürürlük süresinin sona ermesinin ardından bulguda belirtilen hususlar dikkate alınarak yeniden işlem tesis edileceği, “Akıllı Bisiklet, Deniz Araçları Park Yeri, Eyüp İlçesindeki Muhtelif Parseller ve İstanbul Geneli Kart

Başvuru Merkezleri” ise 5216 sayılı Kanunun 26'ncı maddesinde bahsedilen “toplu ulaşım hizmetleri” kapsamında veya tamamlayıcı faaliyeti niteliğinde olduğundan ilgili mevzuat ile uyumlu olduğu, “Eyüp İlçesi Muhtelif Taşınmazların Fidanlık Olarak Kullanılması” kapsamında alınan 12.07.2013 tarih ve 1589 sayılı Meclis Kararının bulguda belirtilen hususlar çerçevesinde yeniden değerlendirilmesi için Belediye Meclisine teklifte bulunulacağı ifade edilmiştir.

Ancak, “Avrasya Gösteri ve Sanat Merkezinin” işletmecilik hakkının 2886 sayılı Kanun hükümlerine göre ihale edildiğine ve BELTUR AŞ’ye devredilen Hidiv Kasrındaki yapıların da Eylül ayından sonra ki tasarrufuna ilişkin kamu idaresi cevabında söz konusu hususu ispatlayacak herhangi bir kanıtlayıcı belge sunulmamıştır.

Deniz araçları park yeri işletmeciliği, Eyüp İlçesindeki Muhtelif Parseller, İstanbul Geneli Kart Başvuru Merkezi ile akıllı bisiklet kiralama sistemleri işletme yetkisinin İstanbul genelinde toplu ulaşım hizmetleri kapsamında değerlendirmek ise mümkün değildir. Zira deniz araçlarının park yeri işletmeciliği bir ulaşım hizmeti değil deniz araçlarına park yeri sağlanması hizmetidir. Söz konusu hizmet 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesinde sayılan ve belediye şirketlerine ihalesiz verilebilecek otopark işletmeciliği kapsamında da değerlendirmek doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Akıllı bisiklet kiralama sistemlerinin işletme yetkisinin söz konusu bisikletlerin temini, bakım onarımı ile kiralamaya hazır halde bulundurulmasını içeren, toplu ulaşıma değil bireysel kullanıma sunulan bir hizmet olduğundan İstanbul geneli toplu ulaşım hizmeti olarak değerlendirilmesi mümkün bulunmamaktadır. İstanbul Ulaşım AŞ’ye devredilen taşınmazlar bahsi geçen şirket tarafından kendi otobüslerinin bakım onarımının yapıldığı garaj alanı olarak kullanılmakta, BELBİM’e devredilen taşınmaz ise İstanbul genelinde toplu ulaşım hizmetlerinde kullanılan İstanbul Kart başvuru merkezi olarak kullanılmaktadır.

Sonuç olarak, mezkûr meclis kararlarının iptal edilerek, işletme haklarının ya bütçe içi işletme kurulması yoluyla belediye tarafından kullanılması ya da ihale yoluyla kiraya verilmesi uygun olacaktır.