Organize Sanayi Bölgesi endüstriyel atıksularının herhangi bir arıtma tesisinde arıtılmadan MARSU Genel Müdürlüğü Kızıltepe Atıksu Arıtma Tesisi ana kollektör hattına doğrudan deşarj edildiği görülmüştür.

31.12.2004 tarih 25687 sayısı Resmî Gazete’de yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Atıksu Bağlantı İzni ve Belgesi başlığı altındaki 44’üncü maddesinde: “Bir şehir ve/veya sanayi bölgesinde parsellerin, kurum, kuruluş ve işletmelerin atıksularını atıksu altyapı tesislerine bağlayabilmeleri, atıksu altyapı tesisleri yönetimince verilecek olan atıksu bağlantı iznine tabidir. Atıksu bağlantı izni, evsel atıksuların yazılı bir belge karşılığında; endüstriyel ve karışık atıksuların ise düzenlenecek bağlantı kalite kontrol izin belgesindeki koşulları sağlaması halinde, atıksu altyapı tesisleri yönetimi tarafından verilen izindir. Bağlantı kalite kontrol izni; atıksu altyapı tesisleri yönetimi tarafından, endüstriyel atıksuların kanalizasyon sistemine bağlantı şartlarını belirleyen bağlantı kalite kontrol izin belgesi ile verilir. Bu izin ve belgeler 45, 46, 47 ve 48 inci maddelerde açıklanan hususlara uyulması şartıyla verilir.” <span>hükmü bulunmaktadır.</span>

Aynı Yönetmeliğin 45’inci maddesinin (h) ve (ı) bentlerinde yönetmelik eki Tablo 22’de verilen standart değerleri sağlayarak bağlanıp bağlanamayacağına toplam kirlilik yükleri ve alıcı ortam özellikleri dikkate alınarak, Mahalli Çevre Kurulu tarafından karar verebileceği, Atıksu Toplama Sistemine Verilemeyecek Maddeler başlığı altıdaki 46’ıncı maddesinde Arıtma tesisinin arıtma verimini, çamur tesislerinin işletilmesini, çamur bertarafını veya çamur değerlendirilmesini olumsuz yönde etkileyen maddelerin neler olduğu ve bu maddelerin altyapı tesislerine verilmesinin yasak olduğu belirtilmiştir.

Atıksu Altyapı Tesislerine Bağlanabilecek Atıksuların Özellikleri başlığı altındaki 47’nci maddede Önemli kirletici atıksu kaynağı tanımına giren endüstri atık sularının atıksu altyapı tesislerine kabul edilmesi için yönetmenlik eki Tablo 22’de verilen standart değerlere uyum göstermesinin şart olduğu ifade edilmiştir.

Ön Arıtma Tesisleri başlığı altındaki 48’inci maddesinde; “Atıksularının özellikleri nedeni ile, atıksu altyapı tesisine doğrudan bağlantıları, atıksu altyapı tesisleri yönetimleri tarafından uygun görülmeyen endüstriler; kuruluş, işletme, bakım, kontrol ve belgeleme harcamaları kendilerine ait olmak üzere, bu Yönetmelikte tanımı yapılmış olan bir ön arıtma sistemini kurmak ve işletmek yükümlülüğündedirler.” hükmü bulunmaktadır.

“Kanalizasyon Sistemine Bağlantı ve Boşaltımların Kontrol Düzeni” başlığı altındaki 49’uncu maddesinde; Atıksu üreten kurum, kuruluş ve işletmelerin kanalizasyon sistemine atıksu bağlantısının yapıldığı yerde veya ön arıtma tesisi çıkışında kolayca ulaşılabilen ve çalışmaya müsait bir kontrol bacası inşa etmesi gerektiği ifade edilmiştir.

“Kompozit Numunelerin Alınma ve Değerlendirilme Esasları” başlığı altındaki 29’uncu maddede; “(Değişik birinci fıkra:RG-13/2/2008-26786) Atıksuların alıcı ortamlara doğrudan deşarjı ile ilgili olarak bu Yönetmelikte getirilmiş olan standart değerler, alınan kompozit atıksu numunelerinde aşılmaması gereken sınır değerleri ifade etmektedir.

Atıksu kaynakları gerekli deşarj standartlarını sağlamak için arıtma tesislerinin çıkış sularını deşarj izin belgesinde belirtilen aralıklarla numune almak, ölçüm ve analiz yapmak suretiyle kontrol etmek, atık suların özellikleri ve miktarlarına ilişkin bilgileri belirlemek, belgelemek ve denetimlerde beyan etmekle yükümlüdürler. İdare, bu yükümlülüğün yerine getirilip getirilmediğini, gerekiyorsa kendi ölçümleriyle denetler. İdare tarafından yapılan bu ölçümlerin masrafı kirleten tarafından karşılanır.

…

Atık su debisi 500 m3/gün üzerinde olan işletmelerin atıksu arıtma tesisi çıkış noktasında (Ek ibare:RG-17/12/2022-32046) veya kanalizasyon sistemine atıksu bağlantısının yapıldığı yerde numune alma bacası, otomatik numune alma ve debi ölçme cihazı bulundurması zorunludur….” hükmü yer almaktadır.

Kanalizasyon Sistemlerine Boşaltım başlığı altıdaki 25’inci maddesinde Bir endüstriyel atıksuyun kanalizasyon sistemine doğrudan bağlanabilmesi, ya da vidanjör veya benzeri bir taşıma aracı ile taşınarak boşaltılabilmesi için; Kanalizasyon sisteminin yapısına ve çalışmasına zarar verip engel olmaması, Çalışan personel ve civar halkı için sağlık sakıncası yaratmaması, Kanalizasyon sisteminin bağlandığı arıtma tesisinin çalışmasını ve verimini olumsuz yönde etkilememesi, Biyolojik arıtma tesisinde arıtılamayacak maddeler içermemesi, Atıksu arıtma tesisinde oluşacak çamur ve benzeri artıkların uzaklaştırılmasını, kullanılmasını zorlaştırmaması ve çevre kirlenmesine yol açacak nitelik kazanmalarına neden olmaması gerektiği ifade edilmiştir.

Yaptırım başlığı altıdaki 55’inci maddede; “(Değişik:RG-13/2/2008-26786) Bu Yönetmelikteki yasaklara aykırı hareket edenler ve belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyenlere; ek süre verilmesi ve bu süre sonunda da yerine getirmediği takdirde faaliyetlerinin kısmen veya tamamen durdurulması Çevre Kanununun 15 inci maddesinde belirtilen makamlar tarafından, aynı Kanunun 20 nci ve 23 üncü maddelerinde belirtilen idari nitelikteki cezalar ise yine aynı Kanunun 24 üncü maddesinde belirtilen yetkili merciler tarafından verilir.” hükmüne yer verilmiştir.

Yapılan incelemede:

-Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Atıksu Bağlantı İzni ve Belgesi başlığı altındaki 44’üncü maddede belirtilen usullere uygun “Atıksu Bağlantı İzni ve Belgesi” alınmadığı,

-Kompozit Numunelerin Alınma ve Değerlendirilme Esasları başlığı altındaki 29’uncu maddeye uygun otomatik numune alma ve debi ölçme cihazı bulundurulduğu numune alma bacasının yapılmadığı,

-Organize Sanayi Bölgesi endüstriyel atıksularının Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve MARSU Atıksuların Kanalizasyon Şebekesine Bağlantı Yönetmeliğine uygun olmayacak şekilde iki tarafın 10.08.2022 tarihinde imzaladığı protokol gereği Kızıltepe Arıtma Tesisi kolektör hattına bağlantısının yapıldığı,

-İmzalanan protokolün 9’uncu maddesinde aylık atıksu miktarının 56.740,74 m3/ay, 680.888 m3/yıl olarak belirlenip bunun protokolün bağlayıcı süresince sabit kalacağı, oysa 15.05.2023 tarihindeki laboratuvar analiz sonucu raporunda atık su debisinin 3.793,13 m3/gün olarak ölçüldüğü buna göre atıksu miktarının 113.793,13 m3/ay, 1.365.526,8 m3/yıl olması gerekirken protokol değerlerinin neye göre belirlendiği,

-Kızıltepe Arıtma Tesisi prosesi evsel nitelikli atıksulara göre tasarlandığından dolayı endüstriyel atıksu üreten işletmelerin atıksuları (OSBM atıksuları, katı atık tesisi çöp sızıntı suları vb.) kirlilik yükünü artırdığından tesise zarar vermekte olup arıtmada kullanılan kimyasalların, oksijen miktarının ve enerji tüketiminin fazla kullanılmasına neden olup arıtma birim maliyetinin yanında tesis bakım maliyetlerinin de artmasına sebep olduğu,

-Mardin organize sanayi bölge müdürlüğünde bulunan fabrikaların büyük çoğunluğunu un fabrikaları oluşturmaktadır. Un fabrikalarında buğdayların yıkanması sonucunda kollektör hattına normalin üzerinde buğday ve yan ürünlerin gelmesi tesis ızgara sistemindeki ekipmanlara zarar verdiği, Tesisin işletilmesinde yeterli teknik elemanın olmadığından tesiste bakım onarım işlerinin aksamasına neden olduğu,

-Arıtma tesisinde haftanın 2 günü giriş ve çıkış suyunda atıksu analizleri yapıldığı, bunların günlük ve aylık proses raporlarına dönüştürülüp saklandığı, analiz değerlerine göre atıksu kirlilik miktarını belirleyen Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ), değerinin her geçen gün arttığı ve bu değerlerin tesis dizayn değerlerinin çok üzerinde olduğunun aşağıdaki tabloda gösterildiği,

‌Tablo 10: Kimyasal Oksijen İhtiyacı Değerlerinin Yıllara Göre Değişim Tablosu

Tabloda görüldüğü gibi 2022 yılında OSB ile yapılan protokol ile sisteme deşarj izni verilen endüstriyel atıkların kirlilik oranının %13,15 ile %61,30 artırdığı, bundan dolayı kirli suyun arıtılmasında kullanılan oksijen üretimini sağlayan ekipmanların (blower) yetersiz kaldığı, ekipmanların değiştirilmesinin idareye ekonomik olarak ilave yük getirdiği ve atıksu arıtma birim maliyetini artırdığı,

Organize Sanayi Bölge (OSB) Müdürlüğü ile 10.08.2022 tarihinde imzalanan protokole istinaden organize sanayi endüstriyel atıksularının doğrudan Kızıltepe Arıtma Tesisi kolektör hattına deşarj edilmesi sonucu kirliliğin ana parametresi olan Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) analiz değerlerinin olması gereken standart değerlerden (2022-2023) %48,33 ile %61,30 oranda daha fazla olduğu ve bu artışın OSB kirli suyunun kolektör hattına doğrudan deşarj edilmesinden kaynaklandığı,

‌Tablo 11: Organize Sanayi Atıksuyu Numune Analiz Sonuçları Tablosu

OSB Müdürlüğü bölgesinde oluşan endüstriyel atıksuların Kızıltepe Arıtma Tesisi ana kollektörüne deşarj edildiği noktadan akredite laboratuvar çalışanları tarafından farklı tarihlerde alınan atıksu numunelerinin analiz sonuçları tabloda gösterilmiş olup, söz konusu tabloda görüldüğü gibi Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği ve Atıksuların Kanalizasyon Şebekesine Bağlantı Yönetmeliğinde belirtilen deşarj standartları değerlerinin üzerinde olduğu,

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Atıksu Bağlantı İzni ve Belgesi başlığı altındaki 44’üncü maddede belirtilen usullere uygun “Atıksu Bağlantı İzni ve Belgesi” alınmadan Organize Sanayi Bölge (OSB) Müdürlüğü ile 10.08.2022 tarihinde imzalanan protokole istinaden yapılan bu işlemin “Atıksu Bağlantı İzni ve Belgesi” yerine geçemeyeceği,

Tespit edilmiştir.

Kirlilik yükü artan atıksuyun evsel atıksular için projelendirilen tesiste arıtılması arıtma tesisinin verimliliğini düşürmüş ve işletme birim maliyetlerinin artmasına sebep olmuştur.

Kentsel arıtma olarak tasarlanan Kızıltepe Atıksu Arıtma Tesisi prosesi endüstriyel atıksuların arıtımı için uygun olmadığından endüstriyel üretimlerle oluşan ağır metaller arıtma tesisinde kirlilik yükünü gideren bakteriler üzerinde de toksit etki yarattığı ve bununda Bakanlığın koymuş olduğu deşarj standartlarının sağlanmasında engel teşkil ettiği görülmüştür.

Kamu idaresi bulgu konusu hususa iştirak etmiş olup tenkit ve tavsiyeler doğrultusunda bir kısım işlem tesis etmiş bir kısım işlemin tesis edilmesi için ise çalışmaların devam ettiğini belirtmiştir.

Tesisin ekonomik verimli ve dizayn değerlerine uygun arıtma yapabilmesi için su “Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” ile MARSU Genel Müdürlüğü “Atıksuların Kanalizasyon Şebekesine Bağlantı Yönetmeliği” ilgili hükümlerine uygun iş ve işlemler yapıldıktan sonra OSB’de oluşan endüstriyel atıksuyun Kızıltepe Atıksu Arıtma Tesisi ana kolektör hattına deşarj edilmesi gerekmektedir.