Su kayıplarının önlenmesine ilişkin İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği ile İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su

Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği’nde yer alan hususların tam olarak yerine getirilmediği görülmüştür.

08.05.2014 tarihli ve 28994 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği’nin amacı, su kaynaklarının korunması ve verimliliğin arttırılması doğrultusunda, içme-kullanma suyunun etkin kullanılması ve israfının önlenmesi için içme-kullanma suyu temin ve dağıtım sistemlerindeki su kayıplarının kontrolüne ilişkin usul ve esasları düzenlemek olarak belirlenmiştir.

İlgili Yönetmelik’in “Su kayıplarının azaltılması” başlıklı 9’uncu maddesinde; “Büyükşehir ve il belediyeleri su kayıplarını 2023 yılına kadar en fazla %30, 2028 yılına kadar ise en fazla %25 düzeyine; diğer belediyeler su kayıplarını 2023 yılına kadar en fazla %35, 2028 yılına kadar en fazla %30, 2033 yılına kadar ise en fazla %25 düzeyine indirmekle yükümlüdürler. Bu kapsamda, bu Yönetmelik uyarınca çıkarılacak Teknik Usuller Tebliğinde yer alan hususlar ve 12/10/2017 tarihli ve 30208 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İçme ve Kullanma Suyu Temini ve Dağıtım Sistemleri Hakkında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde gerekli faaliyetler yürütülür.” hükmüne yer verilmiştir.

Aynı Yönetmelik’in “Sorumluluk” başlıklı 11’inci maddesinde ise Yönetmelik’te belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyenlerin, 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ve ilgili diğer mevzuata göre sorumlu olacağı ifade edilmiştir.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun “Üst Yöneticiler” başlıklı 11’inci maddesinde, üst yöneticinin kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesinden meclise karşı sorumlu olduğu ifade edilmiştir.

16.07.2015 tarihli ve 29418 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği’nin “Genel hükümler” başlıklı 5’inci maddesinde; su ve kanalizasyon idaresinin, idari ve fiziki su kayıplarının ölçüme dayalı olarak belirlenmesini, şebekenin ve sistemin şartnamelere ve uygulama projelerine uygun yapılmasını, kullanılan malzemelerin standartlara uygun olarak temin edilmesini, sistemde ana basınç bölgesi ve alt bölgelerin oluşturulmasını, şebekede etkili bir basınç ve debi yönetimi ile optimum işletme şartlarının sağlanmasını, sistemin izlenmesi ve kayıt altına alınmasını ve etkili bir su yönetim sisteminin tesis edilmesini sağlamakla yükümlü olduğu hüküm altına alınmıştır.

Aynı Tebliğ’in 6’ncı ve devamı maddelerinde ise su kayıplarının önlenmesi, kullanılacak malzemeler, abonelik hizmetleri ve izinsiz su kullanımı konularında idarenin yapması gereken işler hakkında ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir.

İdarenin söz konusu Tebliğ’de yer alan gereklilikleri yerine getirip getirmediği konusunda yapılan incelemede aşağıda sıralanan hususlar tespit edilmiştir:

• Abone bilgi sisteminin iki ilçede Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT) ile entegrasyonu yapıldığı diğer ilçelerde ise entegrasyon çalışmalarının başlatılacağı,

• Adana Seyhan/Yüreğir D-400 Karayolu güneyinde toplam 40 adet Su Dağıtım Sistemlerinde Alt Ölçüm Bölgeleri (DMA) oluşturulduğu, 28 Adet DMA’nın Hidrolik Modelleme çalışmaları tamamlandığı, bu yapılan çalışmalar kapsamında 28 adet DMA’nın kalibrasyon çalışmaları yapıldığı, diğer 12 DMA bölgesi için çalışmaların devam ettiği,

• İl genelinde depoların fiziki özelliklerine göre en hassas ve kesintisiz ölçüm alınabilecek 28 adet DMA lokasyona 28 adet debimetre konumlandırıldığı ve 28 Adet DMA’da kesintisiz olarak debi ölçümü alındığı, diğerlerinde ise çalışmalara başlanılacağı,

• Seyhan ve Yüreğir D400 güney bölgesi yaklaşık 1300 km hat doğrulaması yapılarak diğer enstrümanlarla birlikte Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ortamına işlendiği, tüm Adana genelinde yaklaşık 4.000 km hat Altyapı Bilgi Sisteminde mevcut olduğu, kalan alanların sisteme entegrasyon çalışmalarına başlanılacağı,

• Depo ile içme suyu kaynak tabloları arasında bölgesel anlamda ilişki mevcut olmadığı, bu ilişkinin bölge ekiplerince kontrolünün sağlandığı,

• Veri Kontrol ve İzleme Sisteminin (SCADA) ilk olarak 2003 yılında Çatalan Arıtma Tesisinde kurulduğu, İdare bünyesinde 2 adet lokal bazda, 1 adet lokal Veri Tabanlı İzleme ve Kontrol Sistemi (SCADA) ve 1 adet Çatalan içme suyu arıtma tesisi SCADA’sı mevcut olduğu ancak SCADA sistemi bulunmayan bölgelerin bulunduğu, merkezi SCADA kontrol merkezinin yapım aşamasında olduğu,

• Hem ölçüm hem de kontrol gerektiren istasyonlarda; seviye, basınç, debi, pompa bilgileri ve enerji gibi ölçülen değerleri merkeze taşıyan ve merkezden gönderilen komutları cihazlara iletebilen istasyonlar şeklinde planlanan Çatalan içme suyu sistemi,

  Karataş Bahçe ve Kozan Ziyaret Grubu SCADA sisteminde mevcut olduğu ancak diğer bölgelerde bu sistemin bulunmadığı,

• 2014 yılında 6360 sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Adana ASKİ Genel Müdürlüğüne devri gerçekleştirilirken, ilçe belediyeleri tarafından listeler halinde abonelik işlemleri yapıldığı, ancak yapılan incelemelerde bu devirden kaynaklı eksiklikler olduğu ve bu kapsamda T.C. Kimlik numarası bulunmayan toplam 138.296 abone bulunduğu,

• Terfi merkezlerinin sayısına ilişkin net bir çalışma bulunmadığı ve su temin miktarlarının hesaplanması maksadıyla terfi merkezleri çıkışı ve alt bölge giriş boru hattı üzerine debi ölçer cihazların takılmadığı,

• İçme-kullanma suyu sistemindeki 28 adet DMA oluşturulan bölgelerde su basıncının sürekli ölçülüp izlenmediği,

• Önceden yapılan su depolarında, giriş ve çıkış boru hattı üzerinde, debi ölçer cihazı bulunmadığı,

• CBS veri tabanının, abone bilgi sistemi, coğrafi adres bilgi sistemi ve ulusal adres veri tabanı ile entegre çalışmadığı,

• CBS veri tabanı, hidrolik modelleme, veri tabanlı izleme ve kontrol sistemi (SCADA), tahakkuk-tahsilat (Sadece 28 adet DMA oluşturulan bölgelerde mevcut), halkla ilişkiler gibi yazılım ve verilerin birbiriyle entegre olmadığı, CBS sisteminin kalibrasyonunun tam olarak yapılmadığı,

• Yüksek tüketimli abonelerin su kullanım miktarlarını uzaktan izleme sisteminin mevcut olmadığı,

• İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği’nin 12’nci maddesinde yer alan su temin ve dağıtım sistemlerinin entegre yönetimi için belirtilen hususların uygulamasında eksikliklerin olduğu,

• 586 su deposundan 22 adedinde giriş ve çıkış boru hattı üzerinde debi ölçer cihaz bulunduğu, diğerlerinde ise giriş ve çıkış boru hattı üzerinde debi ölçer cihaz bulunmadığı,

• 6 adet atık su arıtma, 1 adet paket arıtma, 1 adet doğal ve 1 adet içme suyu tesisinde debi ölçer bulunmadığı, 10’unda debi ölçer olmasına rağmen kaydı alınmadığı,

• 113 su kaynağının tamamında debi ölçer bulunmadığı,

• İdarede su kayıp oranının 2023 yılında 34,65 olduğu, Yönetmelik hükümlerinde belirtilen orana yaklaşıldığı, hususları tespit edilmiştir.

Adana ASKİ Genel Müdürlüğü bünyesinde merkez SCADA sistemi bulunmadığından içme suyu ve kanalizasyon sistemlerini (içme suyu/atık su arıtma tesisi, içme suyu deposu, içme suyu/atık su terfi merkezi, vb.) uzaktan gözlemlemek ve kontrol etmek amacı ile ilçelerde kurulan SCADA sistemine ait veri tabanı ve sahada bulunan sensörlerden gelen anlık veriler, CBS veri tabanı ile entegre edilememiştir. Bundan dolayı şematik olarak sunulan ve kontrol edilen SCADA sistemi konumsal bir yapıya kavuşturulmamış ve konumsal sorgulama ve analizlerin birlikte yapılabildiği SCADA ve CBS entegrasyonu sağlanamamıştır.

Söz konusu tespitler önceki yıllarda da düzenlenen Sayıştay Denetim Raporu’nda da yer almış olup çalışmalar devam etmektedir.

Sonuç olarak, su kayıp ve kaçakları azaltılması, bu suretle kamu kaynaklarının daha verimli kullanılmasını teminen anılan Yönetmelik ve Tebliğ’de öngörülen işlerin yapılması için yukarıda yer alan denetim tespiti uyarınca devam etmekte olduğu bildirilen çalışmaların tamamlanması gerekmektedir.