İdare tarafından “Park ve Bahçelerin Onarımı ve Peyzaj İşleri Yapım İşi”ne ait yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas olan iş miktarları ilgili mevzuatta öngörüldüğü şekilde tespit edilmemiş bunun yerine tahmini olarak belirlenmiştir.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas miktarların tespiti” başlıklı 9’uncu maddesinde;

“(1) Yaklaşık maliyet hesabına esas miktarların tespiti için öncelikle aşağıda yer alan çalışmaların yapılması gereklidir:

1. Arazi ve zemin etüdünün yapılması; uygulama projesi üzerinden anahtar teslimi götürü bedel teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde arazi ve zemin etüt çalışmalarının; ön ve/veya kesin proje üzerinden birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde ise,

   
   

   mümkün olan arazi ve zemin etüt çalışmalarının yapılmış olması zorunludur.

   
   

2. Proje zorunluluğu; bina işlerinde uygulama projesi, diğer işlerin uygulama projesi yapılabilen kısımları için uygulama projesi, yapılamayan kısımları için kesin proje; doğal afetler nedeniyle uygulama projesi yapılması için yeterli süre bulunmayan işler ile ihale konusu işin özgün nitelikte ve karmaşık olması nedeniyle teknik ve malî özelliklerinin gerekli olan netlikte belirlenemediği durumlarda ise ön ve/veya kesin projenin hazırlanması ve yaklaşık maliyetin söz konusu projelere dayanılarak hesaplanması gerekir.

   
   

3. Mahal listesi hazırlanması; ön, kesin veya uygulama projelerine dayalı olarak, işin bünyesindeki imalat kalemlerinin adını ve yapılacağı yerleri gösteren ve yaklaşık maliyetin hazırlanmasına esas teşkil eden mahal listeleri hazırlanır.

   
   

   ç) Metraj listelerinin hazırlanması; ihale konusu işe ait proje ve mahal listelerindeki ölçü ve tariflere göre işin bünyesine giren imalatların hangi kısımda ve ne miktarda yapılacağının belirlenmesi amacıyla; anahtar teslimi götürü bedel teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde iş kalemi ve/veya iş grubu, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde ise iş kalemi şeklinde metraj listeleri düzenlenir.

   
   

4. Birim fiyat ve imalat tariflerinin hazırlanması; Ön ve/veya kesin projeye dayalı olarak birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde, idareler, iş kaleminin adını, yapım şartlarını, ölçü yeri ve şeklini, birimini, birim fiyata dahil ve hariç unsurları ihtilafa meydan vermeyecek biçimde teknik olarak açıklayan birim fiyat tarifleri hazırlar.

   
   

5. Anahtar teslimi götürü bedel işlerde; uygulama projeleri ve mahal listelerine dayalı olarak imalat iş kalemleri veya iş gruplarının teknik tarif ve özellikleri belirlenir.” denilmektedir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinden anlaşılacağı üzere yaklaşık maliyet hesabına esas miktarların tespiti için öncelikle;

• Arazi ve zemin etüdünün yapılması,

  
  

• Söz konusu işin projesinin hazırlanması

  
  

• Mahal listesi hazırlanması

  
  

• Metraj listelerinin hazırlanması

  
  

• Birim fiyat ve imalat tariflerinin hazırlanması

  
  

• Yaklaşık maliyet hesabına esas fiyat ve rayiçlerin tespit edilmesi Gerekmektedir.

Park ve Bahçelerin Onarımı ve Peyzaj İşleri Yapım İşi’ne ait ihale işlem dosyasının incelenmesi sonucunda; söz konusu işin birim fiyat teklif almak sureti ile ihale edildiği anlaşılmış olup birim fiyatlı sözleşmelerde kesin projenin hazırlanması ve yaklaşık maliyetin bu proje üzerinden hesaplanması gerekmektedir. Kesin proje; belli bir yapının onaylanmış ön projesine göre; mümkün olan arazi ve zemin araştırmaları yapılmış olan, yapı elemanlarının ölçülendirilip boyutlandırıldığı, inşaat sistem ve gereçleri ile teknik özelliklerinin belirtildiği projedir.

İhale dokümanları arasında proje olarak sunulan belgelerin bulunduğu ancak söz konusu belgelerin mahiyetinin kesin proje şeklinde olmadığı sadece kabataslak çizimlerden oluştuğu herhangi bir ölçü ve boyutlandırma işlemi yapılmadığı bu nedenle bahse konu belgelerden herhangi bir metraj hesabı yapılamayacağı anlaşılmıştır.

Yine söz konusu işe ait mahal listesinin aynen; “Teklif cetvelindeki imalatlar; Maltepe İlçesi genelindeki park, bahçe, yeşil alanlar ile kamuya ait alanlar, okullar ve mabetlerde yapılacak uygulamaları kapsar.” şeklinde düzenlendiği görülmüştür. Bilindiği üzere mahal listesinin projeye dayalı olarak yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas iş miktarlarının yapılacağı yerleri göstermesi gerektirmektedir. Ancak idare tarafından herhangi bir mahal listesi hazırlanmamış olup genel anlamda bir mahal tarifi yapılmıştır.

Yaklaşık maliyetin sağlıklı bir şekilde tespit edilebilmesi için gerekli olan unsurlardan biri de metraj listelerinin hazırlanmasıdır. Ancak idare tarafından kesin proje ve mahal listesi hazırlanmamış olduğundan söz konusu işe ait metraj listeleri de hazırlanamamıştır.

Sonuç olarak tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde Park ve Bahçelerin Onarımı ve Peyzaj İşleri Yapım İşi’ne ait birim fiyat teklif cetvelinde yer alan iş miktarlarının yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri çerçevesinde belirlenmediği, bir başka deyişle söz konusu işe ait kesin proje, mahal listesi ve metraj listesi hazırlanmadığı için birim fiyat teklif cetvelinde yer alan iş miktarlarının tahmini olarak belirlendiği ve bunun sonucunda da ortaya çıkan yaklaşık maliyetin de sağlıklı tespit edilmediği anlaşılmıştır. Nitekim söz konusu işe ait hakedişler incelendiğinde birçok iş kaleminde iş artışları ve iş eksilişleri yapıldığı görülmüş

olup örnek olarak 15 no.lu hakediş itibari ile iş miktarlarında meydana gelen değişikler aşağıdaki tablolar halinde sunulmuştur:

Tablo 20: 15 no.lu Hakediş İtibari İle İş Miktarlarında Meydana Gelen Değişiklikleri Gösteren Liste-I

Tablo 21: 15 no.lu Hakediş İtibari İle İş Miktarlarında Meydana Gelen Değişikleri Gösteren Liste-II

Yukarıda yer verilen tablolardan görüleceği iş miktarlarında meydana gelen bu yoğun değişikler birim fiyat teklif cetvelinde yer alan işlere ait miktarlarının sağlıklı bir şeklide tespit edilmediğini, tahmini olarak tespit edildiğini ve ihtiyaç oluştuğu için değil ilerde oluşabilecek ihtiyaçlar için ihaleye çıkıldığını göstermektedir.

Bir işin yaklaşık maliyeti hesaplanırken, ilk olarak söz konusu iş kapsamındaki miktarların sağlıklı bir şekilde tespiti gereklidir. Şüphesiz, miktarların sağlıklı bir şekilde tespit edilmemiş olması yaklaşık maliyetin gerçekçi olmamasına yol açacaktır.

Yaklaşık maliyet, tüm ihale sürecinin nasıl yürütüleceğini belirleyen, ihalenin farklı şekillerde yürütülmesi ve sonuçlanmasına sebep olabilen önemli bir ihale bileşenidir.

İhale yetkilisinin ihalenin yapılmasına onay verme kararından ihale usulünün tespitine, ihale ilanından tekliflerin değerlendirilmesine, ödenek planlama ve kontrolünden bazı durumlarda yerli istekliler veya teklif edilen yerli malları lehine ihalelerde fiyat avantajı uygulanmasına, yeterlilik kriteri olarak belirlenecek belgelerden aşırı düşük fiyat teklifi sorgulamasına kadar ihale sürecinin birçok aşamasında önemli bir değerlendirme kriteri olarak belirleyici olan “yaklaşık maliyet” kavramı, kamu alımları sisteminin temel esaslarından birini teşkil etmektedir.

Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılması genel prensibi ile üst

yöneticilerin hesap verme sorumluluğunu da etkileyen bir husus olan yaklaşık maliyet belirleme işlemi, yapılabilecek eksik veya hatalı işlem sonucunda ihale sürecinin yanlış yürütülmesi ve sonuçlandırılmasına neden olabilecektir.

Yukarıda yer verilen denetim tespitine binaen, İdare tarafından; birim fiyatlı sözleşme türünün yapım işlerinde, ön veya kesin projelere ve bunlara ilişkin mahal listeleri ile birim fiyat tariflerine dayalı olarak hazırlanmış sözleşmeler olduğu ve bu nedenle bahse konu sözleşme türünün kesin projenin yanında ön projeye göre de hazırlanabileceği, işin yaygın olarak ihale edilen bir iş olduğu ve iş süresince hangi mahalde ne tür onarımların olabileceğinin bilinebilmesi ve miktarının da kesin olarak hesaplanabilmesinin öngörülememesi sebebiyle daha önceki yıllardan elde edilmiş deneyimlerin de dikkate alındığı, işin yürütülmesi aşamasında idarenin gerekli görerek yapılmasını istediği ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin bedellerinin yüklenici ile tespit edilebileceği, imalat kalemlerinde artış ya da azalış şeklinde meydana gelebilecek değişikliklerin kaçınılmaz olduğu, ancak buna rağmen ihale konusu işin sözleşme bedeli içinde tamamlanarak geçici kabulünün yapıldığı, ihale kapsamında yapılması öngörülen tesis ve binaların ihale sürecinde kesin olarak belirlenememesi ile imar ve iskân durumlarına ilişkin değişkenler nedeniyle mahal tespitinin ayrıntılı olarak yapılamadığı, konu hakkında gereken dikkat ve hassasiyetin gösterileceği ifade edilmiştir.

Bulguda da belirtildiği üzere bina işleri hariç diğer işlerde uygulama projesi yapılabilen kısımları için uygulama projesi, yapılamayan kısımları için kesin projenin hazırlanması gerekmektedir. Ön proje ise istisnai olarak doğal afetler nedeniyle uygulama projesi yapılması için yeterli süre bulunmayan işler ile ihale konusu işin özgün nitelikte ve karmaşık olması nedeniyle teknik ve malî özelliklerinin gerekli olan netlikte belirlenemediği durumlarda hazırlanabilecektir. Ancak ihale konusu park ve bahçelerin onarımı ve peyzaj işlerinin idareler açısından mutat hizmet olması nedeniyle özgün nitelikte ve karmaşık olmadığı açıktır. Bu nedenle söz konusu iş için kesin proje hazırlanması ve buna göre yaklaşık maliyet hesabı yapılması gerekmektedir. İdare de cevabında işin yaygın olarak ihale edilen bir iş olduğunu belirterek, söz konusu işin özgün nitelikte olmadığını zımnen kabul etmiştir.

Bulguda yukarıda yer verilen hususlara bağlı olarak birim fiyat cetvelinde yer alan iş miktarlarının sağlıklı tespit edilmemesi ve iş miktarlarında meydana gelen yoğun değişikler ile ilgili olarak İdare cevabında “Yeni Birim Fiyat” düzenlemesine ilişkin hususlara yer verilmiştir. Ancak yeni birim fiyat ile bulguda yer alan tespitler arasında herhangi bir bağlantı

bulunmamaktadır. Şöyle ki; yeni birim fiyat sözleşmede bulunmayan imalatların fiyatının ihale mevzuatında tarif edilen usullerle tespit edilmesidir. Ancak bulguda eleştiri konusu yapılan husus mevcut iş kalemlerinde öngörülen miktarlar ile gerçekleşen miktarların anormal biçimde farklılaşmasına, kimi kalemlerde çok yüksek artışlar olurken kimi kalemlerde ise aynı şekilde azalışlar olmasına yöneliktir. Söz konusu durumun sebebi ise imalat kalemlerinin gerçekçi tespit edilmemesidir.

Ayrıca İdare cevabında da belirtildiği üzere birim fiyat teklif usulü ihalelerde imalat kalemlerinin miktarında artma veya eksilmesi olabilmekle birlikte söz konusu husus ihale mevzuatı ile belli kurallara bağlanmıştır.

Kamu İhale Genel Tebliği’nin 26’ncı maddesinin üçüncü fıkrasında;

“Birden çok mal kaleminden oluşan mal alımlarında 4735 sayılı Kanunun 24’üncü maddesi çerçevesinde iş artışı ve iş eksilişinde aşağıdaki hususların esas alınması gerekmektedir:

1. İş artışı veya iş eksilişinde temel kural her bir kalemde kalem tutarının %20’si oranına kadar iş eksilişi veya iş artışı yapılmasıdır.

   
   

2. Alıma konu bazı mal kalemi veya kalemlerinde bu kalemlerin her birinin tutarının

%20’sinden çok olmamak üzere iş eksilişi yapılmış olması ve sözleşme tutarının da aşılmaması şartıyla diğer mal kalemi veya kalemlerinde söz konusu kalem tutarının %20’sinden fazla iş artışı yapılabilir.”

Hükümleri yer almaktadır.

Bu hükümlere göre birim fiyatlı mal alımlarında iş artışı ve eksilişinde temel kural, her bir kalemde kalem tutarının %20’si oranına kadar iş eksilişi veya iş artışı yapılmasıdır. Ancak nihai olarak toplam sözleşme tutarının %20 oranını geçmemesi şartı ile kalem bazında %20 oranından fazla iş artışı yapılması mümkündür. Ancak bulguda da yer verildiği üzere bazı kalemlerde % 1621’lere varan artışlar olurken bazı kalemlerde ise yaklaşık % 99 oranında azalışlar meydana gelmiştir.

Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde Park ve Bahçelerin Onarımı ve Peyzaj İşleri Yapım İşi’ne ait kesin proje, mahal listesi ve metraj listesi hazırlanmadığı için birim fiyat

teklif cetvelinde yer alan iş miktarlarının tahmini olarak belirlendiği ve bunun sonucunda da ortaya çıkan yaklaşık maliyetin de sağlıklı tespit edilmediği anlaşılmıştır.

Bu nedenle İdarenin yaklaşık maliyet sürecini doğru, gerçekçi, özenle ve mevzuata uygun şekilde yürütmesi büyük önem arz etmektedir.