Şirketin, İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü (İZSU) ile imzaladığı İzmir ili Menderes İlçesi Şaşal Kaynak Suyu ve Şişeleme Tesis Yerinin Kiralanması Tesisin

Yapım ve İşletimi ile İdareye Devir Sözleşmesine ilişkin protokol kapsamında ilgili idareye verdiği kesin teminatın Şirketin yükümlülüklerini yerine getirmemesi dolayısıyla gider kaydedildiği görülmüştür.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun “Tacir olmanın hükümleri” başlıklı 18’inci maddesinin ikinci fıkrasında her tacirin, ticaretine ait bütün faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi hareket etmesi gerektiği ifade edilmiştir.

Şirketin İzmir ili Menderes ilçesi Şaşal mahallesi sınırları içerisindeki 7 litre/saniye debisi bulunan Şaşal kaynak suyunun 4 litre/saniyelik kısmının 30 yıl süre ile kiraya verilmesi, kaynak suyu dolum tesisinin yapılması amacıyla İzmir ili Menderes ilçesinde bulunan 28.744,47 metrekarelik taşınmazın kiralanması, kiralanan parselde kiracı tarafından kaynak suyu dolum tesisi yapılması, tesis ile kaynak arasında iletim hattı yapılması, sözleşme süresince işletilmesi, kiralama süresinin sonunda eksiksiz ve çalışır durumda ekipmanları ile birlikte İZSU’ya devrine ilişkin 01.02.2022 tarihinde İZSU ile protokol imzaladığı görülmüştür.

Söz konusu protokol kapsamında taşınmazın yıllık kira bedeli 238.004,28 TL + KDV olarak, Şaşal kaynak suyunun 4 litre/saniyelik kısmı için yıllık kira bedeli 2.252.931,84 TL

+KDV olarak belirlenmiştir. Protokolün kesin teminata ilişkin hükümleri incelendiğinde kesin teminat miktarının, kaynak suyu kirası ile taşınmaz kira bedelinin 30 yıllık toplamının %10’u olduğu görülmüştür. Söz konusu protokolün 9.4’üncü maddesinde kiracının, işbu kira sözleşmesinde yazılı olan maddelerden herhangi birine aykırı davranır ise sözleşmenin feshedilerek kesin teminatın İZSU tarafından irat kaydedileceği hüküm altına alınmıştır.

İmzalanan protokol sonrası 09.02.2022 tarihinde kaynak suyu teslim tutanağı düzenlenerek yer teslimi yapılmıştır. Şirket tarafından İZSU’ya hitaben 28.07.2022 tarihli ve 7.500.000,00 TL tutarlı süresiz kesin teminat mektubu düzenlenmiştir. Sonraki süreç incelendiğinde, Şirket tarafından İZSU’ya yazılan “Şaşal Tesisi Hakkında Yürürlükte Olan Anlaşmanın Feshi” konulu 08.08.2022 tarihli yazıda özetle, mevcut anlaşma hükümlerinin uygulanması halinde dört alanda sorun ile karşılaşılacağı, bu sorunların mevcut binaların eksikliklerinin tamamlanması ile yeniden işler hale getirilebileceği, yeni bir tesisin/fabrikanın inşasının maliyetlerdeki olağanüstü artışlardan dolayı kamu yararı barındırmadığı, yeni tesisin imalatının planlandığı parsele kadar kaynak suyunun iletiminin maliyeti artıracağı, boru hattının döşeneceği güzergahlar için bazı kurumlardan görüş ve izin alınmasının gerekeceği, iletim hattının bir kısmının özel mülkiyet arazilerden geçecek olması nedeniyle kamulaştırma bedellerinin ödenmesinin gerekeceği, kaynak ile dolum tesisi/fabrikası arasındaki mesafenin su iletim hattının uzunluğu, debisi, basıncı ve kaynak-kaptaj kontrolleri bakımından önemli iş yükü getireceği ve son olarak kaynak suyunun tüketime hazır hale getirileceği belirtilmiştir. Söz konusu yazıda ayrıca tesisin işletmeye alınamayacağına dair sorunlar ifade edilerek mevcut protokolün bu haliyle işlevsiz kalacağından bahisle, protokolün fesih edilerek sürecin yeni bir protokol ile yürütülmesi konusunda talepte bulunulmuştur.

Bu talep sonrasında İZSU ile 18.10.2022 tarihinde İzmir ili Menderes ilçesi Bulgurca kadastro mahallesi sınırları içerisindeki 7 litre/saniye debisi bulunan Şaşal kaynak suyunun 4 litre/saniyelik kısmının 25 yıl süre ile kiraya verilmesi, Şaşal kaynak suyu dolum tesisi olarak kullanılacak İzmir ili Menderes ilçesinde bulunan 4.848,40 metrekarelik taşınmazın ve taşınmaz üzerinde bulunan mevcut binaların kiralanmasına ilişkin sözleşme imzalanmıştır.

Belediye şirketleri 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulan sermaye şirketi niteliğine haiz olup bu şirketlerin ilgili Kanun’un 18’inci maddesi uyarınca basiretli bir iş adamı gibi hareket etme zorunluluğu bulunmaktadır. Basiretli bir iş adamı gibi hareket etme deyimi ile kastedilen; tacirin, ticari işletmesi ile ilgili bir faaliyetinde, tedbirli ve öngörülü bir tacirin aynı durumda göstereceği özeni göstermesidir. Basiretli iş adamı gibi davranma yükümü, tacirlerin, sağduyu sahibi olma, işlemlerini ileriyi düşünerek organize etme, sözleşmeyi yaparken her türlü ihtimali düşünme, borcun yerine getirilebilmesini engelleyecek hareketleri önceden nazara alma gibi kabiliyetleri haiz olmalarını gerektirir.

Dolayısıyla Şirket tarafından 08.08.2022 tarihinde İZSU’ya gönderilen fesih talebinde belirtilen nedenlerin İZSU ile imzalanan 01.02.2022 tarihli protokolden önce hesap edilerek protokolün buna göre şekillendirilmesi gerekmektedir. Fesih talebinde yer alan nedenlere bakıldığında mevcut binaların eksikliklerinin tamamlanabilmesi, böylece ek yeni maliyetine katlanılmaktan kaçınılabilmesi, boru hattının uzunluğunun ve maliyetinin hesaplanabilmesi, güzergahlarda ortaya çıkabilecek engeller, kamulaştırma işlemlerine gerek duyulabileceği, arazi koşullarının yaratacağı iş yükü gibi hususların önceden hesap edilebilecek konular olduğu düşünülmektedir. Ancak bu tür hususlar protokol imzalanmadan önce hesap edilmeyerek sağlıklı bir fizibilite çalışması yapılmadığı sonucunu ortaya çıkarmaktadır.

Protokol imzalanmadan önce bahsedilen hususlarla ilgili fizibilite çalışması yapılmadığı için, Şirket’in İZSU’ya vermiş olduğu 7.500.000,00 TL’lik kesin teminat ve ayrıca söz konusu teminatın güncellenmesi sonucu 4.595.589,72 TL’lik teminat güncelleme bedeli olmak üzere toplam 12.095.589,72 TL teminat İZSU tarafından irat, Şirket tarafından zarar olarak yevmiye kaydına alınmıştır.

Şirketin imzaladığı protokol öncesi sağlıklı bir fizibilite çalışması yapmadığı, protokol imzalandıktan sonra ise önceden tespit edilebilecek sorunları gerekçe göstererek protokolün feshi talebinde bulunduğu, buna bağlı olarak İZSU’ya vermiş olduğu 12.095.589,72 TL teminatın gider kaydedildiği, dolayısıyla basiretli bir iş adamı gibi hareket etmediği kanaatine varılmıştır.

Şirket cevabında özetle, Şirketin 01.02.2022 tarihli protokol ile başlayan süreçte Şaşal Su markasını canlandırarak orta ve uzun vadede karlılık hedeflediğini, sözleşmeye konu arazinin özel mülkiyete tabi olması nedeniyle fabrikanın inşa edileceği yerde gerekli plan ve proje çalışmalarının gerçekleştirilmesinin ancak 01.02.2022 tarihli sözleşme imzalandıktan sonra mümkün olduğunu, Şubat 2022 tarihli sözleşmenin imzalanmasından Ekim 2022 tarihli sözleşmeye kadar olan süreçte döviz kurunun olağanüstü oranda artmasından dolayı yapı maliyetlerinin öngörülemeyecek şekilde arttığını, günümüze kadar olan süreçte maliyetlere doğrudan etki eden döviz kurunun Şubat 2022’den bu yana %200 artış gösterdiğini, artan inşaat maliyetlerinin sözleşmenin feshine ilişkin kararda daha etkili olduğunu, 01.02.2022 tarihli protokolün feshi ile inşaat maliyetleri kısılarak kurum zararının en aza indirilmeye çalışıldığı, 01.02.2022 tarihli protokol ile devam edilmesi halinde daha fazla harcama yapılacağı, ilgili protokolün feshi ile yalnızca kesin teminatın ödenerek israftan kaçınıldığı, söz konusu fesih işleminde kasıt, kusur, ihmal ve sebepsiz zenginleşen bir taraf tespit edilememesi nedeniyle şirket sorumlularından tazmininin hakkaniyete uygun düşmediği ifade edilmiştir.

Şirket cevabı değerlendirildiğinde, protokolün feshine ilişkin olarak temel gerekçenin artan döviz kurlarının inşaat maliyetlerini artırması olduğu görülmektedir. Bu bağlamda protokolün feshedilmemesi sonucu daha fazla maliyete katlanılacağı, sadece kesin teminatın gider kaydedildiği durumun Şirket açısından daha karlı olduğu ifade edilmek istenmiştir. Ancak bulguya ilişkin sunulan cevap incelendiğinde protokolün feshedilmesi ile feshedilmemesi sonucu oluşacak maliyetlerin kıyaslanması gibi bir çalışmaya yer verilmediği dolayısıyla Şirketin cevabında belirttiği hususları tevsik edici bir belgesinin bulunmadığı görülmüştür.

Sonuç olarak, belediye şirketlerinin kamu kaynaklarını kullandıkları, İZDOĞA A.Ş.’nin 2023 yılında tüm faaliyetlerinden 208.429.507,43 TL dönem net zararı elde ettiği, 2023 yılında meydana gelen zarar nedeniyle yönetim kurulu kararı ile 295.565.251,00 TL sermaye artış kararı alındığı, bu sermaye artışının İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından karşılanacağı dikkate alındığında, Şirket tarafından gider yazılan 12.095.589,72 TL tutarın sorumlularından tahsili gerekmektedir.