4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında yapılan ihalelere yönelik yapılan incelemelerde tespit edilen hususlara aşağıda yer verilmiştir.

1. İş Deneyim Belgesinin Hatalı Güncellenmesi Nedeniyle Değerlendirme Dışı Kalması Gereken İstekli ile Sözleşme İmzalanması

   
   

   Yapım işi ihalesinde iş deneyim belgesinin hatalı güncellenmesi nedeniyle değerlendirme dışı kalması gereken istekli ile sözleşme imzalandığı görülmüştür.

   4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “İhaleye Katılımda Yeterlik Kuralları” başlıklı 10’uncu maddesinde; ihaleye katılacak isteklilerden, mesleki ve teknik yeterliğin belirlenmesi için istekli tarafından kamu veya özel sektöre bedel içeren bir sözleşme kapsamında taahhüt edilen ihale konusu iş veya benzer işlere ilişkin olarak; son on beş yıl içinde geçici kabulü yapılan yapım işleri ile kabul işlemleri tamamlanan yapımla ilgili hizmet işleriyle ilgili deneyimi gösteren belgelerin istenebileceği hüküm altına alınmıştır.

   04.03.2009 tarih ve 27159 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Tanımlar” başlıklı 3’üncü maddesinde iş deneyim belgesi; adayın veya isteklinin ihale konusu iş veya benzer işlerdeki deneyimini gösteren iş bitirme belgesini, iş durum belgesi, iş denetleme belgesi ve iş yönetme belgesini; Endeks ise, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanan Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksini (Yİ-ÜFE) ifade ettiği belirtilmiştir.

   Aynı Yönetmelik’in “İş Deneyim Belgelerinin Verilmesi” başlıklı 47’nci maddesinin üçüncü fıkrasında; iş deneyim belgesi düzenlemeye yetkili kurum ve kuruluşlara doğrudan tek sözleşme ile taahhüt edilmiş işlerin bir bölümünü yapan alt yüklenicilere; sözleşmesinin tamamını bir bütün olarak gerçekleştirip bitirmeleri ve kısmi kabul öngörülen işlerde idare tarafından kısmi kabulü yapılmak veya asıl sözleşmeye ilişkin işin geçici kabulü yapılmak şartıyla, “alt yüklenici iş bitirme belgesi” verileceği düzenlenmektedir.

   Mezkûr Yönetmelik’in “İş Deneyim Tutarının Güncellenmesi” başlıklı 49’uncu

   
   

   maddesinde ise;

   
   

   “(Değişik madde: RG-13/8/2018-30508) (1) İş deneyimini gösteren belgelerde yazılı tutarlar aşağıdaki şekilde güncellenir:

   …

   
   

   b) 4734 sayılı Kanun kapsamında ihale edilmiş işlere ilişkin iş deneyimini gösteren belgeler, belgeye konu işin ihale tarihinin içinde bulunduğu aydan bir önceki aya ait endeksin, ilk ilan veya davet tarihinin içinde bulunduğu aydan bir önceki aya ait endekse oranlanması suretiyle bulunan katsayı üzerinden güncellenir.

   …

   
   

   1. Alt yüklenici iş bitirme belgeleri, yüklenici ile alt yüklenici arasında imzalanan sözleşmenin tarihi esas alınarak güncellenir. …”

   düzenlemesine yer verilmiştir.

   
   

   Yukarıda yer alan mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde, mesleki ve teknik yeterliğin belirlenmesi için isteklilerden iş deneyimi belgeleri istenebileceği, alt yüklenici iş bitirme belgelerinde yazılı tutarların sözleşme tarihinin içinde bulunduğu aydan bir önceki aya ait endeksin, ilk ilan tarihinin içinde bulunduğu aydan bir önceki aya ait endekse oranlanması suretiyle bulunan katsayı üzerinden güncelleneceği ifade edilmektedir.

   Yapılan incelemede, yapım işi ihalesinde isteklinin teklif tutarının 6.499.000 TL olduğu, idari şartnamede isteklinin sağlaması gereken asgari iş deneyim tutarının teklif edilen bedelin

   %80’i olarak belirlendiği, bu bilgiler doğrultusunda isteklinin en az 5.199.200 TL iş deneyim belgesi sunması gerektiğinin anlaşıldığı; buna karşılık idare tarafından iş deneyim belgesinin güncellenmesinde esas yüklenici ile alt yüklenici arasında yapılan sözleşme tarihi olan 27.09.2018 tarihinin esas alınmayıp isteklinin alt yüklenici olarak çalıştığı işte esas yüklenici gibi kabul edilerek işin ihale tarihi olan 13.08.2018 tarihinin esas alınarak iş deneyim belgesinin olması gerekenden yüksek hesaplandığı, bunun sonucunda değerlendirme dışı kalması gereken istekli ile sözleşme imzalandığı tespit edilmiştir.

   İdare tarafından yapılacak ihalelerin mevzuata uygun olarak tamamlanabilmesi için iş deneyimi yetersiz olan isteklilerin değerlendirme dışı bırakılarak sözleşme imzalanmaması gerekmektedir.

   
   

   Tablo 8: İş Deneyim Tutarının Güncellenmesi

   
   

   İdare Tarafından Güncellenen İş Deneyim Tutarı
   Belge Tutarı (A)	İhale Tarihi	İhale Tarihinden Bir Önceki Aya Ait ÜFE Endeksi (B)	İlk İlan Tarihi	İlan Tarihinden Bir Önceki Aya Ait ÜFE Endeksi (C)	Güncelleme Katsayısı D=(C/B)	İdare Tarafından Güncellenen İş Deneyim Belgesi Tutarı (AxD)
   1.369.528 TL	13.08.2018	372,06	24.05.2022	1423,27	3,8254	5.238.961,77 TL
   Yönetmeliğe Göre Güncellenmesi Gereken İş Deneyim Belgesi Tutarı
   	Yüklenici ile	Sözleşme Tarihinden Bir Önceki Aya Ait ÜFE Endeksi (B)		İlan Tarihinden Bir Önceki Aya Ait ÜFE Endeksi (C)	Güncelleme Katsayısı D=(C/B)	Yönetmeliğe
   	Alt Yüklenici		Göre
   Belge Tutarı	Arasında	İlk İlan	Güncellenmesi
   (A)	İmzalanan	Tarihi	Gereken İş
   	Sözleşme		Deneyim Belgesi
   	Tarihi		Tutarı (AxD)
   1.369.528 TL	27.09.2018	396,62	24.05.2022	1423,27	3,5885	4.914.548,22 TL

   
   

2. Birim Fiyat Teklif Almak Suretiyle İhale Edilen Yapım İşinde Yaklaşık Maliyetin Gerçekçi Tespit Edilmemesi

   Birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen yapım işinde, yaklaşık maliyet icmal tablosunda yer alan miktar ile piyasa araştırması için firmalardan alınan teklif mektuplarındaki miktarın farklı olduğu görülmüştür.

   Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Yaklaşık Maliyete İlişkin İlkeler” başlıklı 8’inci maddesinin birinci fıkrasında; yaklaşık maliyetin, ihale onay belgesi düzenlenmeden önce Yönetmelik’te belirlenen esas ve usullere göre miktarlar tespit edilerek ve fiyat araştırması yapılarak hesaplanacağı ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterileceği düzenlenmiştir. Buna göre yaklaşık maliyet hesaplanırken miktarların ve rayiçlerin tespiti olmak üzere iki husus öne çıkmaktadır.

   Söz konusu Yönetmelik’in 9’uncu maddesinde, yaklaşık maliyet hesabına esas miktarların tespiti için; arazi ve zemin etüdünün yapılması, projenin hazırlanması, mahal listesi oluşturulması, metrajların çıkarılması ve birim fiyat ve imalat tariflerinin hazırlanması gerekmektedir.

   Aynı Yönetmeliğin “Yaklaşık Maliyet Hesabına Esas Fiyat ve Rayiçlerin Tespiti” başlıklı 10’uncu maddesinde ise; idarelerce, ihale konusu işin yaklaşık maliyetine ilişkin fiyat ve rayiçlerin tespitinde idarenin piyasa araştırmasına dayalı rayiç ve fiyat tespitlerin esas alınabileceği; fiyat araştırması için yapılan çalışmalarda fiyat sorulacak kişi ve kuruluşlara yazılan yazıda fiyatı tespit edilecek iş grubu, iş kalemi veya malzemenin ayrıntılı özellikleri ve

   
   

   standardına yer verileceği, fiyat istenecek kişi ve kuruluşlara aynı koşulları taşıyan yazılarla başvurulacağı ve fiyatların Katma Değer Vergisi hariç isteneceği; istenen özellikleri taşımayan fiyat bildirimleri ve proforma faturaların dikkate alınmayacağı hükmüne yer verilmiştir.

   Buna göre, yaklaşık maliyetin hesaplanmasında imalat miktarları (metrajlar) oluşturulup, yaklaşık maliyete esas piyasa rayiçleri tespit edildikten sonra sıra yaklaşık maliyetin hesaplanmasına gelmektedir. Bu aşamada Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin 11’inci maddesinde belirtildiği üzere, tespit edilen miktarlarla fiyatların çarpılması sonucunda ulaşılan tutara % 25 oranında yüklenici kar ve genel gider karşılığı eklenmek suretiyle yaklaşık maliyet tespit edilmektedir.

   Yapılan incelemede, yapım işinde idarenin piyasa araştırmasına dayalı rayiç ve fiyat tespiti için alınan proforma fatura/teklif mektuplarında 300.000 m² üzerinden birim fiyat alınarak yaklaşık maliyetin hesaplandığı, buna karşılık birim fiyatlı ihalenin 100.000 m² üzerinden sonuçlandırıldığı tespit edilmiştir.

   Yaklaşık maliyetin tespiti Kamu İhale Kanunu’nun en önemli müesseselerinden biri olup, yapım işinin en uygun fiyatla gerçekleştirilmesi, yaklaşık maliyetin rasyonel hesaplanmış olmasıyla doğrudan ilgilidir. Yaklaşık maliyetin gerçekçi bir şekilde tespit edilmeyip, piyasa rayiçlerinin çok altında hesaplandığı durumlarda, teklif fiyatlarının yaklaşık maliyetin üzerinde kalma ihtimali doğacak, bu da ihalenin iptaline sebep olabilecektir. Aksi durumda, yani yaklaşık maliyetin piyasa rayicinin çok üzerinde belirlendiği durumda ise, aşırı düşük tekliflerin tespitinde yaklaşık maliyet önemli bir etken olduğundan, ekonomik açıdan düşük teklif veren isteklilerin elenmesine neden olacaktır.

   Yaklaşık maliyetin Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğine uygun olarak hesaplanması için yaklaşık maliyete esas miktarın doğru tespit edilmesi ve bu miktar üzerinden piyasa fiyat araştırması yapılması gerekmektedir.

3. Yaklaşık Maliyetin Üzerindeki Tekliflerinin Değerlendirme Dışı Bırakılması

   
   

   Bazı ihalelerde yaklaşık maliyetin üzerinde verilen tekliflerin değerlendirme dışı bırakıldığı görülmüştür.

   Kamu İhale Genel Tebliği’nin “Yaklaşık maliyetin üzerindeki teklifler” başlıklı 16.3 maddesinde; ihale komisyonunun, yaklaşık maliyet hesaplanırken değerlendirilmeyen herhangi bir husus olup olmadığını, yaklaşık maliyet güncellemesinin doğru yapılıp yapılmadığını,

   
   

   verilen teklif fiyatlarının piyasa rayiç fiyatını yansıtıp yansıtmadığını yeniden değerlendirerek verilen teklifleri yaklaşık maliyete göre mukayese edeceği ve bütçe ödeneklerini de göz önünde bulundurarak teklif fiyatlarını uygun bulması halinde ekonomik açıdan en avantajlı teklifi ve varsa ikinci teklifi belirlemek veya verilen teklif fiyatlarını uygun bulmaması halinde ihalenin iptaline karar verme hususunda takdir yetkisine sahip olduğu hükme bağlanmıştır.

   Yukarıda belirtilen mevzuat hükmünden de anlaşılacağı üzere, yaklaşık maliyetin üzerindeki bir teklifin kabul edilip edilmeyeceği konusunda idarelere belli koşullar çerçevesinde takdir yetkisi tanınmıştır. Ancak bu takdir yetkisi madde metninde belirtilen değerlendirmelerin de yapılması koşuluyla ya teklifleri kabul etme ya da ihaleyi iptal etme hakkı ile sınırlıdır. Bir teklifi, sadece yaklaşık maliyetin üzerinde olması gerekçesiyle değerlendirme dışı bırakmak hukuken mümkün değildir.

   Yapılan incelemede, İdare tarafından 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na göre yapılan bazı ihalelerde yaklaşık maliyetin üzerinde olan tekliflerin sadece bu gerekçe ile değerlendirme dışı bırakıldığı tespit edilmiştir.

   İdare tarafından yapılan ihalelerde yaklaşık maliyetin üzerinde teklif verilmesi halinde Kamu İhale Genel Tebliği’nde belirtilen değerlendirmelerin yapılması ve bunun sonucunda yaklaşık maliyetin üzerindeki tekliflerin kabul edilmesi veya ihalenin iptal edilmesi gerekmektedir.

4. İstisna Kapsamında Değerlendirilemeyecek Mal Alımlarının İstisnalara İlişkin Hükümler Çerçevesinde Gerçekleştirilmesi

İstisna kapsamında olmayan bazı mal alımlarının istisna kapsamında değerlendirilerek ihalesiz olarak gerçekleştirildiği görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun “İstisnalar” başlıklı 3’üncü maddesinin (a) bendinde; kanun kapsamına giren kuruluşlarca, kuruluş amacı veya mevzuatı gereği işlemek, değerlendirmek, iyileştirmek veya satmak üzere doğrudan üreticilerden veya ortaklarından yapılan tarım ve hayvancılıkla ilgili ürün alımlarının istisna kapsamında olduğu belirtilmiştir.

Yukarıda yer alan mevzuat hükmü uyarınca, tarım ve hayvancılıkla ilgili ürünlerin doğrudan üreticilerden veya ortaklıklarından ihalesiz olarak satın alınabilmesi için, alımı yapacak kuruluşun, kuruluş amacı veya mevzuatı gereği söz konusu ürünleri işlemek, değerlendirmek, iyileştirmek veya satmak üzere kurulmuş olması veya bu ürünleri işleme,

değerlendirme, iyileştirme veya satma işlemlerini yapmakla yasal olarak görevlendirilmiş olması gerekmektedir.

Yapılan incelemelerde; İdare tarafından İhale Kanunu’ndan istisna olmadığı halde yeşil alanlara, orta refüjlere, parklara ve ağaçlandırma sahalarına dikilmek üzere tarımsal kalkınma kooperatiflerinden çiçek, gübre, fide, ağaç, tohum alındığı tespit edilmiştir.

İhaleden istisna edilmemiş söz konusu mal alımlarının, rekabeti sağlayacak şekilde 4734 sayılı Kanun’da yer alan alım usullerine uygun şekilde yapılması gerekmektedir.