Şirketin, ortaya çıkan benzer nitelikteki binek araç ihtiyacı için mevcut ihale dokümanı çerçevesinde iş artışı yapmak suretiyle binek araç temin etmesi mümkün iken, bu araçlar için ayrıca ihale ve doğrudan temin yöntemleri kullanılması suretiyle daha yüksek maliyetle araç temin ettiği görülmüştür.

4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun “Sözleşme kapsamında yaptırılabilecek ilave işler, iş eksilişi ve işin tasfiyesi” başlıklı 24’üncü maddesi gereği, öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması halinde, artışa konu olan iş; Sözleşmeye esas proje içinde kalması, İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik

veya ekonomik olarak mümkün olmaması şartlarıyla, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen hizmet alım sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin % 20 'sine kadar iş artışı yapılması mümkündür.

Şirketin ihale işlem dosyaları ile hakedişlerinin incelenmesi neticesinde; ihtiyaç duyulan binek araçların temini için 2020/719853 ihale kayıt numaralı “24 Aylık Şoförsüz Araç Kiralama Hizmeti Alım İşi” ihalesinin 13.01.2021 tarihinde yapıldığı ve İş'e ilişkin sözleşmenin 29.01.2021 tarihinde imzalandığı görülmüştür.

Yapılan ihaleye ilişkin sözleşme yürürlüğünü sürdürmekteyken, söz konusu iş kapsamında bulunan bazı araç grupları için ilave araca ihtiyaç hasıl olmuş, benzer nitelikteki binek araç ihtiyacı için mevcut ihale dokümanı çerçevesinde iş artışı yapmak suretiyle binek araç temin edilmesi mümkün iken, bu araçlar için ayrıca ihale ve doğrudan temin yöntemleri kullanılması suretiyle daha yüksek maliyetle araç temin ettiği tespit edilmiştir.

Tablo 6: Aynı Dönemde Kiralama Hizmet Alımı Yapılan Araçların Teknik Özellikleri

Doğrudan temin usulü ile temin edilen binek aracın Şirketin, İstanbul Büyükşehir Belediyesine olan taahhüdü çerçevesinde kiralanarak Belediyeye teslim edildiği görülmüştür. Söz konusu taahhüt dosyası incelendiğinde ise işin teknik şartnamesinde saha çalışmalarında kullanılacak araç için düz vites olması gibi bir şartın bulunmadığı aracın 2020/719853 ihale kayıt numaralı 24 Aylık Şoförsüz Araç Kiralama Hizmeti Alım İşi kapsamındaki otomatik vites olarak alınan araçlardan temin edilmesi önünde bir engelin bulunmadığı anlaşılmıştır.

Yukarıda yer verilen açıklamalara göre; Şirketin pazarlık usulü ile araç başına aylık 12.500,00 TL, doğrudan temin usulü ile araç başına aylık 7.750,00 TL kira bedeli ödemek suretiyle temin ettiği araçlar için istenen asgari şartların açık ihale kapsamında araç başına aylık 4.500,00 TL bedel ödemek suretiyle temin ettiği araçlar ile benzer nitelikler taşıdığı görülmektedir.

Aşağıda yer alan tabloda, ihaleler ve doğrudan temin dosyaları kapsamında kiralanan araçların sözleşme dönemlerine de yer verilmiştir. Tablodan da görüleceği üzere açık ihale sonucunda imzalanan araç kiralama sözleşmesi yürürlüğünü sürdürürken, aynı sözleşme dönemi içerisinde iş artışı yapılması suretiyle araç temin edilmesi mevzuat anlamında mümkün iken, bu yol izlenmeyerek biri pazarlık bir diğeri doğrudan temin olmak üzere iki farklı dosya ile araç kiralama hizmeti alındığı görülmektedir.

Tablo 7: Kiralanan Araçların Sözleşme Dönemine İlişkin Bilgiler

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından;

• 24 aylık Araç Kiralama sözleşmenin yapıldığı süreçte tüm dünya ile birlikte ülkemizde de pandemi etkisinin en baskın şekilde görüldüğü,

• Sözleşme imzalanmasından sonra ortaya çıkan 4 adet “C” segmenti araç ihtiyacının temini için mevcut yüklenici ile iletişime geçildiği,

• Yüklenicinin, pandemi sürecinde araç tedarik edilmesinin çok zor olduğunu, araç fiyatlarının sözleşme imzalanmasından sonra geçen süreçte öngörülemez düzeyde arttığını, söz konusu araçların aynı fiyattan tedarikinin mümkün olmadığını, istenilen araçların temin edilemeyeceğini bildirdiğini,

• Yüklenicinin iş artışını kabul etmemesi üzerine sözleşmenin Şirket tarafından fesh edilmesinin gündeme geldiği, sözleşmenin feshi durumunda ise sözleşmede yer alan cezai şart hükümlerinin işletilerek tüm araçların iade edilmesi gerekeceği, açılacak yeni ihalede oluşacak muhtemel araç fiyatlarının feshedilmesi düşünülen sözleşmedeki araç fiyatları ile karşılaştırıldığında çok yüksek kiralama bedeli ortaya çıkacağı gibi nedenlerle yeni ihale açılmasının şirket mali menfaatlerine uygun olmadığı hususlarının basiretli tacir gibi davranma ilkesi doğrultusunda değerlendirildiği,

• Şirketin sözleşme fesh etmeyerek toplamda 18 adet araç için yüksek bedel ödemek yerine yalnızca 4 adet araç için ilave alım yaparak mali ve hukuki yük oluşmasının önüne geçtiği,

ifade edilmiştir.

Öncelikle belirtmek gerekir ki, iş artışı yapılması yönünde yüklenici ile iletişime geçildiği yönündeki Şirket cevabına ilişkin gerek yerinde denetim çalışmaları sırasında gerekse bulguya gönderilen cevap ekinde herhangi bir kanıtlayıcı belge sunulmamıştır. İş artışı yapılması hususunda yüklenici ile irtibaya geçilmişse bile, Şirketin, bu talebin yüklenici tarafından kabul görmediği yönündeki cevabı hukuk düzeni ile bağdaşmamaktadır.

Zira, yukarıda da yer aldığı üzere ihale mevzuatımızda iş artışı konusunda açık ve net düzenlemeler bulunmaktadır. Bu açıdan hizmet alımı sözleşmesi kapsamında iş artışı yapılması konusunda yetki tamamen idarede olup, işin yüklenicisinin iş artış talebini kabul etme ya da reddetme yönünde bir inisiyatifi yoktur. Yüklenicinin iş artışını kabul etmemesi halinde sözleşmedeki cezai şartların uygulanması ve bunun nihayetinde gerekirse sözleşmenin fesh edilerek kesin teminatın gelir kaydedilmesi yine yasal zorunluluktur.

Pandemi döneminde araç tedarikinde küresel bir takım sıkıntılar yaşandığı doğrudur. Ancak, şirketin araç kiralamak için şartnamede yer verdiği araçların sahip olması gereken niteliker birçok araç firması tarafından karşılanabilecek durumdadır. Nitekim, gerek yeni ihale

sonucunda imzalanan sözleşme kapsamında gerekse doğrudan temin yöntemi sonucunda imzalanan sözleşme kapsamında istenilen araçlar sözleşme süresi içerisinde tedarik edilmiş ve yüklenicilerine herhangi bir cezai yaptırım uygulanmamıştır. İş artışı yapılmamasındaki sorunun tedarik sürecindeki zorluklardan ziyade, yüklenicinin mevcut fiyatlar ile bu işi yapmak istememesi olduğu görülmektedir.

Mevcut sözleşmenin feshedilmesi halinde yeni sözleşme kapsamında kiralanacak araçlar için daha yüksek bedel ödenecek olmasından kaynaklı olarak Şirketin maddi külfetten kurtarıldığı yönündeki ifadeler de tamamen varsayımlara dayanmaktadır. Zira, iş artışı yapılması ve bu artış nedeniyle teslim edilmesi gereken araçların yüklenici tarafından temin edilmemesi halinde; Şirket, getirilmeyen araç sayısına göre, araçların gelmediği gün sayısı kadar ceza kesecek ve kestiği ceza bedeli kadar gelir sağlayacaktır. Bu durumun devamlılık göstermesi halinde ise yüklenicinin sözleşmesi feshedilerek ihalelere katılmaktan yasaklanacak ve kesin teminatı gelir kaydedilecektir. Bu durumda şirketin elde edeceği gelirler hesaba katılmadan, yalnızca karşı karşıya kalabileceği muhtemel maliyet artış riski sebebiyle böyle bir yol izlendiği yönündeki varsayımları dayanaksızdır.

Gerçek veya tüzel her kişinin kanun koyucu tarafından konulmaş kanunlara uyması hukuk devleti olmanın bir gereğidir. Ek maddi külfet yaratacağı iddiası, mevzuat hükümlerine uyulmamasının bir gerekçesi olamaz. Bir başka ifadeyle, mevzuat hükümlerinin uygulanması şirketin ek maddi külfete katlanmasını gerektirse bile bu hükümlerin uygulanmasından vazgeçilemez.

Sonuç olarak, Şirket pazarlık usulü ve doğrudan temin yöntemi ile temin ettiği toplam 4 adet aracı iş artışı yapmak suretiyle aylık 4.500,00 TL bedel ile kiralayabilecek durumdayken, iş artışı yapılması yöntemini seçmemiştir. Bunun yerine pazarlık usulü ile araç başına 12.500,00 TL ödemek suretiyle 3 adet, doğrudan temin yöntemi ile araç başına 7.750,00 TL ödemek suretiyle 1 adet olmak üzere toplamda 4 adet araç kiralanması tercih edilerek daha yüksek maliyetlere katlanılmasına sebebiyet verilmiştir.