Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından ücretsiz seyahat hakkından faydalananlara ilişkin özel ulaşım sağlayıcılarına aktarılmak üzere Belediye’ye gönderilen gelir desteği ödemesinin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından bilet ücretinden bağımsız bir şekilde hizmet alımı usulü ile gerçekleştiren özel ulaşım sağlayıcılarına (Özel Halk Otobüsleri) ödendiği görülmüştür.

4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 1’inci maddesinin 2’nci ve 3’üncü fıkralarında; asgari %40 engelli olanlar, ağır engelliler ile bir kişiyi geçmemek koşuluyla refakatçileri, gaziler, şehit ve gazi yakınları ile 65 yaşını doldurmuş Türk vatandaşlarının toplu taşımalarda ücretsiz seyahat hakkından faydalanabilecekleri düzenlenmiştir.

Aynı Kanun’un 1’inci maddesine 27/3/2015 tarihli ve 6637 sayılı Kanunla eklenen dokuzuncu fıkrasında; “İkinci ve üçüncü fıkra hükümleri kapsamında, belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketlere ait şehiriçi toplu taşıma hizmeti veren her bir ulaşım aracı ile özel deniz ulaşımı aracı için bunların işletmecilerine, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bütçesine bu amaçla konulan ödenekten ilgili belediyeler aracılığıyla her ay gelir desteği ödemesi yapılır. Yapılacak aylık gelir desteği ödemesini yıllık olarak belirlemeye, bu tutarı faaliyette bulunulan yere ve/veya belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketlere ait şehiriçi toplu taşıma hizmeti veren her bir ulaşım aracını taşıma kapasitesine göre farklılaştırmaya ve yapılacak ödemeye ilişkin diğer esas ve usuller Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı tarafından müştereken altı ay içinde belirlenir.” <span>hükmü yer almaktadır.</span>

Yukarıda yer alan mevzuat hükümleri kapsamında; gazi, şehit ve gazi yakınları ile 65 yaş üzerindeki Türk vatandaşlarına toplu taşımalarda ücretsiz seyahat etme hakkı tanınmıştır. Bu kapsamda toplu taşıma hizmeti sunan özel işletmelere söz konusu ücretsiz seyahat eden kişilere ilişkin Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından gelir desteği ödemesi yapılacağı ve bu gelir desteği ödemesine ilişkin düzenlemelerin Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Maliye Bakanlığı tarafından müştereken çıkarılacak yönetmelikle belirleneceği ifade edilmiştir.

Nitekim söz konusu gelir desteğinin ödenmesine ilişkin usul ve esasları düzenleyen Ücretsiz Seyahat Kapsamında Yapılacak Gelir Desteği Ödemesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, 06/01/2016 tarihli ve 29585 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Söz konusu Usul ve Esasların “Belediye aracılığıyla gelir desteği ödemesi yapılacak işletmeciler” başlıklı 4’üncü maddesinde; İşletmecilere belediyeler aracılığıyla, 4736 sayılı Kanun kapsamında sayılan kişileri toplu taşıma hizmetinden herhangi bir ad altında hiçbir ücret talep etmeyerek ücretsiz yararlandırmaları kaydıyla ödeme yapılacağı belirtilmiştir.

Aynı Usul ve Esasların “Başvuru ve ödeme” başlıklı 5’inci maddesinde Belediyelerin, şehir içi toplu taşıma hizmeti için yetki vermiş olduğu işletmecilerin bilgilerini, ilgili ayda aracın fiilen çalışıp çalışmadığı hususlarına dair bilgileri de içeren listeyi İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğüne göndereceği ifade edilmiştir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde; Bakanlık tarafından yapılacak ödemelerin, ücretsiz seyahat hakkından faydalanan kişilerin, özel şahıs ya da şirketlere getirdiği maliyete ilişkin sağlanan bir destek olduğu anlaşılmaktadır. Zira Kanun’un 1’inci maddesinde yer alan “2’inci ve 3’üncü fıkra hükümleri kapsamında” ifadesi, yapılacak gelir desteği ödemesinin ücretsiz seyahat hakkından faydalananların, özel işletmelere getirdiği maliyeti hafifletmek amacıyla olduğunu göstermektedir. Ayrıca Yönetmelik’in 4’üncü maddesinde; İşletmecilere 4736 sayılı Kanun kapsamında sayılan kişileri toplu taşıma hizmetinden herhangi bir ad altında hiçbir ücret talep etmeyerek ücretsiz yararlandırmaları kaydıyla ödeme yapılacağı hükmü, söz konusu desteğin, özel toplu ulaşım sağlayıcılarına yapılan ve ücretsiz taşıma maliyetinin giderilmesine yönelik olduğunu destekler niteliktedir.

Bununla birlikte Kanunun 1’inci maddesinde yer alan, “belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketlere ait” ifadesi sebebiyle kamu kurum ve kuruluşlarının gerçekleştirilecek gelir desteği ödemesinden faydalanamayacağı açıktır. Zira madde metninde gelir desteği ödemesinden faydalanacaklar arasında kamu kurum ve kuruluşları sayılmamıştır.

Yapılan incelemelerde İstanbul Büyükşehir Belediyesinde toplu taşıma hizmetleri, 17.09.2020 tarih ve 906 Sayılı Meclis kararıyla, İstanbul genelinde faaliyet gösteren özel halk otobüslerinin, sunmuş oldukları hizmet karşılığında gelir sağladığı, sabit ve değişken maliyetler gözetilerek kilometre bazlı hesaplama sistemiyle ödenmesine karar verildiği görülmüştür. Bahsi geçen karar öncesinde bilet basım sayısına bağlı ödeme yapılırken, söz konusu karar ile birlikte ödeme sistemi değiştirilerek, mesafe bazlı ödeme yapılması kabul edilmiştir. Dolayısıyla özel halk otobüslerinde yolcular tarafından ödenen bilet ücretlerinin özel ulaşım sağlayıcıları açısından herhangi bir gelir artırıcı veya azaltıcı etkisi bulunmamaktadır. Bu sebeple özel halk otobüslerinin seferlerinden elde edilen bilet ücretleri İstanbul Büyükşehir Belediyesine aittir. Özel halk otobüsleri gerçekleştirdikleri seferlerde bilet ücret veya miktarları dikkate alınmaksızın sefer başı kilometre ile ücretlerini almaktadırlar. Örneğin; özel halk otobüsünün gerçekleştirmiş olduğu seferde hiçbir yolcu olmaması ile tam kapasite çalışması arasında özel ulaşım sağlayıcıları açısından herhangi bir fark bulunmamaktadır.

Dolayısıyla Kanun metninde sayılan ve toplu taşımalardan ücretsiz faydalanacaklara ilişkin maliyetin İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından üstlenildiği ve gerçekleştirilecek gelir desteği ödemesinin bu yönüyle özel ulaşım sağlayıcılarına ödenmemesi gerektiği düşünülmektedir. Ayrıca kamu kurum ve kuruluşlarının Kanun’un madde metninde sayılmaması sebebiyle bu destekten İstanbul Büyükşehir Belediyesinin de faydalanamayacağı açıktır.

Ancak yapılan incelemelerde İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz faydalananlara ilişkin destek ödemelerinin, özel ulaşım sağlayıcılarına ödenmesi konusunda “Ücretsiz Seyahat Kapsamında Yapılacak Gelir Desteği Ödemesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” kapsamında başvuru yaptığı görülmüştür. Söz konusu başvuru kapsamında Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından 108.332.225,00 TL destek ödemesinin Belediye’ye aktarıldığı ve Belediyenin de bu tutarı özel ulaşım sağlayıcılarına ödediği görülmüştür.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine İdare tarafından; Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından ücretsiz seyahat hakkından faydalananlara ilişkin özel ulaşım sağlayıcılarına aktarılmak üzere İdareye gönderilen gelir desteğinin ilgili ulaşım sağlayıcılarının aylık hakedişlerinden mahsup edileceği ve diğer bir ifade ile Bakanlıktan aktarılan tutar kadar ulaşım sağlayıcılarına eksik ödeme yapılacağı belirtilerek bulgu konusu hususa iştirak edilmiştir.

Sonuç olarak; İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından finanse edilen ve özel ulaşım sağlayıcılarına herhangi bir maliyet getirmeyen ücretsiz seyahat hakkı bulunan kişilere ilişkin gerçekleştirilen gelir desteği ödemelerinin özel ulaşım sağlayıcılarına ödenmemesi gerekmektedir.