Belediyenin TÜPRAŞ (Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş)’tan yapmış olduğu Bitüm (asfalt bitümü) alımlarında, teslimat yapılmadan ilgili firmaya kredi açılmak suretiyle ön ödemelerin yapıldığı görülmüştür.

Ön ödeme, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 35’inci maddesinin birinci fıkrasında düzenlenmiş olup burada, “Harcama yetkilisinin uygun görmesi ve karşılığı ödeneğin saklı tutulması kaydıyla, ilgili kanunlarda öngörülen haller ile gerçekleştirme işlemlerinin tamamlanması beklenilemeyecek ivedi veya zorunlu giderler için avans vermek veya kredi açmak suretiyle ön ödeme yapılabilir.” hükmü yer almaktadır. Ön ödemeye ilişkin usul ve esasların ise aynı maddenin devamında, Bakanlar Kurulu Kararıyla çıkarılacak yönetmelik ile düzenleneceği ifade edilmiştir.

Bu amaçla, 21.01.2006 tarih ve 26056 sayılı Resmî Gazete’de “Ön Ödeme Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” yayımlanmış ve söz konusu Yönetmelik'in “Tanımlar” başlıklı 4’üncü maddesinde ise ön ödeme “İlgili mevzuatında öngörülen hallerde kesin ödeme öncesi avans veya kredi seklinde yapılan ödeme” şeklinde tanımlanmıştır.

Yönetmelik’in “Ön ödeme şekilleri ve uygulaması” başlıklı 5’inci maddesinin birinci fıkrasında, 5018 sayılı Kanun'un 35’inci maddesinin birinci fıkrasında yer verilen hükmün tekrarı mahiyetinde olup beşinci fıkrasında ise kredinin, mutemetler adına banka veya aynı idareye hizmet veren muhasebe birimi nezdinde açtırılabileceği hükmü yer almaktadır.

“Açılan kredilerin ilgililere ödenmesi” başlıklı 8’inci maddede ise, nezdinde mutemet adına kredi açılan banka veya muhasebe birimi, mutemedin vereceği kredi ödeme talimatında gösterilen yere veya alacaklıya doğrudan ödeme yapar, hükmü ile kredinin ilgilisine nasıl ödeneceğini düzenlemiştir.

8’inci maddenin üçüncü fıkrasında ise ihale mevzuatı çerçevesinde mal ve hizmet alımı gerçekleştirilecek kamu idarelerinden Bakanlıkça belirlenenlere yapılacak ön ödemelerde kredi tutarının, doğrudan ilgili kamu idaresinin banka hesabına aktarılabileceği hükmüne yer verilmiştir.

08.03.2007 tarih ve 26456 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Ön Ödeme Usul ve Esasları Hakkında Genel Tebliğ’nin “Kredi şeklinde yapılacak ön ödemeler” başlıklı 5’inci bölümünün üçüncü maddesinde “İhale mevzuatı çerçevesinde mal ve hizmet alımı gerçekleştirilecek kamu idarelerinden Ek-3’deki listede gösterilenlere yapılacak ön ödemelerde ise kredi tutarı doğrudan ilgili kamu idaresinin banka hesabına aktarılacaktır.” denilmek suretiyle kamu kurumlarından yapılan alımlar için istisnai bir düzenleme yapılmıştır.

Bahse konu Genel Tebliğ'e ekli “EK-3”te “Satın Almalar İçin Açılan Kredilerde Paranın Doğrudan Banka Hesaplarına Aktarılması Uygun Görülen Kuruluşlar Listesi”ne yer verilmiştir ve bu kuruluşlardan yapılacak mal ve hizmet alımları nedeniyle açtırılacak kredilerde, kredi karşılığı nakdin doğrudan kuruluşun banka hesabına aktarılacağı ifade edilerek, burada yer verilen kuruluşlar veya bağlı müesseselerinden özelleştirilmeleri tamamlananların listeden çıkarılmış sayılacağı belirtilmiştir.

Bu düzenlemeden anlaşılmaktadır ki mal ve hizmet alımları nedeniyle açtırılacak kredilerde, kredi karşılığı nakdin doğrudan kuruluşun banka hesabına aktarılması, yalnızca kamu kuruluşları ve bağlı müesseselerine tanınmış bir ayrıcalıktır. Bu ön ödeme yöntemiyle, bir nevi, mal ve hizmet teslim alınmadan ilgili kuruluşa karşılıksız kredi kullandırılmaktadır.

Yapılan incelemelerde, TÜPRAŞ’tan, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Doğrudan temin” başlıklı 22’nci maddesinin birinci fıkrasının a bendi kapsamında (İhtiyacın sadece gerçek veya tüzel tek kişi tarafından karşılanabileceğinin tespit edilmesi.) yapılan bitüm alımları nedeniyle yapılan ödemelerde, yalnızca kamu kuruluşlarından yapılan alımlara özgü istisnai bir uygulama olan ön ödeme yönteminin kullanıldığı, mal alınmadan ilgili kuruluşa doğrudan nakit göndermek suretiyle kredi açıldığı görülmüştür. Diğer bir ifade ile ilişikli kredi/avans açılmasına ilişkin muhasebe işlem fişlerinin incelenmesinde, bir kamu kuruluşu olmayan ve yukarıda yer verilen Genel Tebliğ eki “EK-3”te yer verilmeyen TÜPRAŞ’a, bitümler teslim alınmadan doğrudan hesabına nakit geçmek suretiyle kredi açıldığı, teslimatların ise kredi açıldıktan sonraki bir aylık süre zarfında peyderpey yapıldığı ve sonrasında da TÜPRAŞ nezdinde açılan kredide yüksek tutarlı bakiyelerin yeni bir alıma kadar uzun süre kaldığı anlaşılmıştır.

Açıklanan nedenlerle Ön Ödeme Usul ve Esasları Hakkında Genel Tebliğ’e ekli listede yer almayan ve 2006 yılında özelleştirilen TÜPRAŞ’a yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerine aykırı bir şekilde kredi açılmak suretiyle ön ödeme yapılması mümkün değildir.