Bölgesel olarak hazırlanan ve en üst ölçekli plan olan Çevre Düzeni Planında akaryakıt istasyonlarına verilen azami katlar alanı kat sayısının (emsal), uygulama imar planlarında yapılan düzenlemeler ile Çevre Düzeni Planına aykırı olarak iki kat artırıldığı görülmüştür.

3194 sayılı İmar Kanunu’nun 6’ncı maddesine göre mekansal planlar, mekansal strateji planlarına uygun olarak; çevre düzeni planları ve imar planları (nazım ve uygulama) kademelerinden oluşmaktadır. Çevre düzeni planları 1/100.000 veya 1/50.000 ölçekli olarak hazırlanırken, imar planları sırasıyla 1/5000 (nazım imar planı) ve 1/1000 (uygulama imar planı) olarak hazırlanmaktadır. Her planın bir üstteki plan kademesine uygun olarak hazırlanması gerekmektedir.

Mekansal planların yapılmasına ve uygulanmasına ilişkin usul ve esasların belirlendiği Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği’nin 6’ncı maddesinin (1)’inci fıkrasında; planlama kademelerinin, üst kademeden alt kademeye doğru sırasıyla; mekansal strateji planı, çevre düzeni planı, nazım imar planı ve uygulama imar planından oluştuğu, (2)’nci fıkrasında; mekansal planların, plan kademelenmesine uygun olarak hazırlanacağı ve her planın, planlar arası kademeli birliktelik ilkesi uyarınca yürürlükteki üst kademe planların kararlarına uygun olması gerektiği, plan raporu ile bütün oluşturması ve bir alt kademedeki planı yönlendirmesinin zorunlu olduğu ifade edilmektedir.

Yönetmelik’in 7’nci maddesinde de genel planlama esasları belirlenmekte ve;

“(1) Bu Yönetmeliğe göre hazırlanacak her tür ve ölçekteki mekânsal planlar aşağıda yer alan planlama ilke ve esaslarına, planların hazırlanması ile ilgili standartlara, gösterim tekniklerine ve tanımlara uygun olarak yapılır:

1. Planlar, kamu yararı amacıyla yapılır.

   
   

2. Planlar; pafta, gösterim, plan notları ve plan raporu ile bir bütündür.

   
   

3. Planlar, kademesine ve ölçeğine göre ve yapılış amacının gerektirdiği ayrıntı düzeyinde kalmak koşuluyla alt kademedeki planları yönlendirir.

ç) Üst kademe planlar, alt kademesindeki planlara mekânsal nitelikte hedef koyan, yol gösteren ve ilke belirleyen plandır.

…” hükümlerine yer verilmektedir.

Çevre düzeni planı; kentsel ve kırsal yerleşim, gelişme alanları, sanayi, tarım, turizm, ulaşım, enerji gibi sektörlere ilişkin genel arazi kullanım kararlarını belirleyen, yerleşme ve sektörler arasında ilişkiler ile koruma-kullanma dengesini sağlayan her türlü teknik analiz ve araştırma neticesinde bölge, havza veya il düzeyinde hazırlanan bir plandır. Yukarıda yer alan mevzuat hükümlerinden de anlaşılacağı üzere büyükşehir ve ilçe belediyeleri tarafından hazırlanacak nazım imar planı ve uygulama imar planların üst ölçekli plan olarak hazırlanan çevre düzeni planı ile uyumlu olması ve aykırı plan hükümleri barındırmaması zorunluluktur.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Adıyaman-Şanlıurfa- Diyarbakır bölgelerini kapsayan 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı ile bu bölgelerde hazırlanacak alt ölçekli planların ilkeleri ve uygulama hükümleri belirlenmiştir. Plan hükümlerinde yapılacak bazı yapı ve tesislere ilişkin özel düzenlemeler yapılmıştır. Plan hükümlerinin 5.18.3.5. bölümünde akaryakıt ve LPG satış istasyonlarına yapılmasına ilişkin olarak;

“Karayolları Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğu dışındaki güzergahlarda ve köy yollarında, mevzuata uygun olmak koşulu ile akaryakıt ve LPG İstasyonları yapılabilir. Bu alanlarda yapılacak imar planları ilgili kurum ve kuruluş görevleri doğrultusunda, bu plan değişiklik yapılmaksızın ilgili idaresince onaylanabilir.

Bu alanlarda yapılanma koşulları:

Maks. Emsal=0.20

Yapı Yapılacak Min. Parsel Büyüklüğü: 2.000 m2 olacaktır.” Hükümleri yer almaktadır.

Görüleceği üzere yeni bir imar planı veya değişikliği ile planlama alanı içerisinde akaryakıt ve lpg istasyonu öngörüldüğünde; kendi mevzuatında, imar yönetmeliklerinde ve planın genel hükümleri yanında, çevre düzeni planında yer alan yapılanma koşullarına da uyulması gerekmektedir. Dolayısıyla uygulama imar planıyla; yörenin koşulları, planlama alanının genel özellikleri, yapının kullanım amacı ve ihtiyacı, erişilebilirlik, sürdürülebilirlik ve çevreye etkisi dikkate alınarak, yapılaşmaya ilişkin emsal ve parsel büyüklüğü belirlenirken üst ölçekli plan hükümleri ihlal edilmeyecektir.

Bu doğrultuda Şanlıurfa Büyükşehir Belediye Meclisince onaylanan imar değişiklikleri incelenmiştir; 20.04.2018 tarih ve 192 sayılı karar ile mevcut niteliği gübre depolama alanı olan parselin bir kısmı ifraz edilerek akaryakıt ve lpg satış istasyonu olarak niteliği değiştirilmiş, 11.10.2018 tarih ve 361 sayılı karar ile plansız olan alanın niteliği akaryakıt ve lpg satış istasyonu olarak planlanmıştır. Bu plan ve plan değişikliklerine ait yeni yapılaşma koşullarına bakıldığında her iki planlama alanında da emsalin ”0.40” olarak belirlendiği anlaşılmıştır. Ancak yukarıda da bahsedildiği üzere çevre düzeni planında bu alanlarda verilebilecek azami emsal “0.20” dir.

Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği’nde katlar alanı kat sayısı (KAKS) yani emsal; “Yapının inşa edilen tüm kat alanlarının toplamının imar parseli alanına oranını ifade eder” şeklinde tanımlanmıştır. Yani parsel üzerinde inşa edilebilecek yapı miktarının azami değeri emsal ile belirlenmektedir. Örneğin; 1.000 m2’lik parsel üzerinde 0.20 emsal değerine göre en fazla 200 m2 yapı inşa edebilecekken, emsalin 0.40 olması durumunda inşa edilebilecek yapı alanı 400 m2 olacaktır. Görüldüğü üzere emsalin iki kat fazla olarak belirlenmesi söz konusu parsel lehine avantaj sağlamaktadır.

Yapılan plan değişiklikleri ile alakalı olarak plan değişikliklerinin askı sürecinde ve ilgili kuruluşlardan alınan görüşlerde emsale ilişkin bir itiraz bulunmasa da yapılan plan değişikliklerinin çevre düzeni planına aykırı olduğu ortadadır. İmar planlarının yargısal denetimini yapan Danıştay’ın da üst ölçekli planlara uygun olmayan imar değişikliklerinin iptaline ilişkin birçok emsal kararı bulunmaktadır. Bu planlara itiraz olmaması bunları hukuka uygun hale getirmeyecektir

5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu 7’nci madde (b) bendi ile çevre düzeni planına uygun olmak kaydıyla büyükşehir nazım imar planlarını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak, ilçe belediyelerinin nazım plana uygun olarak hazırlayacakları tatbikat imar planlarını onaylamak ve uygulanmasını denetlemek büyükşehir belediyelerinin görevleri arasında sayılmıştır.

Yukarıda yer alan Kanun hükümlerinden de anlaşılacağı üzere büyükşehir belediye meclisi planların birbiriyle uygun olarak yapılmasından aslen sorumludur. Bunun yanında Şanlıurfa il sınırlarını da kapsayan çevre düzeni plan hükümlerinin 3. bölümünde; çevre düzeni planına aykırı yapılan alt ölçekli planların ve uygulamaların saptanması halinde valiliklerin bu işlemlerin iptalini ve uygun hale getirilmesini ilgili kurum ve kuruluşa bildireceği hüküm altına alınmıştır.

Sonuç olarak uygulamadan sorumlu olan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Valilik ve İlçe Belediyeleri ile gerekli yazışmaların yapılarak planların çevre düzeni planına uygunluğu sağlanmalıdır.

Kamu idaresi cevabında; “Bahsi geçen Büyükşehir Belediye Meclis Kararları ile onaylanan akaryakıt istasyonları 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planları olup; 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları başlıklı madde 7/b’de belirtilen “ ...büyükşehir içindeki belediyelerin nazım plâna uygun olarak hazırlayacakları uygulama imar plânlarını, bu plânlarda yapılacak değişiklikleri, parselasyon plânlarını ve imar ıslah plânlarını aynen veya değiştirerek onaylamak ve uygulanmasını denetlemek... hüküm uyarınca ilçe belediye meclisleri tarafından onaylanarak Büyükşehir Belediye Meclisinin onayına sunulan söz konusu akaryakıt istasyonları içerikli 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planları Büyükşehir Belediye Meclisi tarafından nazım plana uygunluk açısından değerlendirilerek uygun görülmüş olup, onaylanan söz konusu akaryakıt istasyonları içerikli 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planlan, yürürlükteki Nazım İmar Planlarına aykırılık teşkil etmemektedir.

Bunun yanı sıra Şanlıurfa Merkez(Eyyübiye, Haliliye, Karaköprü) İlçeleri sınırlarında yürürlükteki 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planlarında Akaryakıt İstasyonu işlevli alanlar geçmişten günümüze 0.40 emsal olarak planlanmış olup, ilçe belediye meclislerinden 0.40 emsalle onaylı olarak gelen akaryakıt istasyonları içerikli 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planlarının, yürürlükteki Nazım imar planına aykırılık teşkil etmemesi kaydıyla merkez ilçelerde plan bütünlüğünün sağlanması, vatandaşlardan gelen taleplerin eşitlik ve adalet

ilkeleri doğrultusunda sonuçlandırılması kaygısıyla uygun olduğu kanaatine varılmıştır.” denilmektedir.

Sonuç olarak Kamu İdaresi cevabında, yapılan uygulamanın nazım imar planlarına aykırılık teşkil etmediği ve daha önce yapılan uygulamalara paralel bir düzenleme olması maksadıyla yapıldığı ifade edilmiştir.

Ancak bulgumuzda dayanakları ile açıklandığı üzere, her ölçekteki mekansal planın bir üst ölçekli plana aykırı olmaması gerekmektedir. Dolayısıyla uygulama imar planının nazım imar planına aykırı olmaması yeterli olmayıp, aynı zamanda yürürlükteki en üst ölçekli plan olan çevre düzeni plan hükümlerine de riayet edilmesi gerekmektedir.

5216 sayılı Kanun’un Kamu İdaresi cevabına bir kısmı derc edilen ilgili maddesinde

aynen;

“Çevre düzeni plânına uygun olmak kaydıyla, büyükşehir belediye (…)(3) sınırları içinde 1/5.000 ile 1/25.000 arasındaki her ölçekte nazım imar plânını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak; büyükşehir içindeki belediyelerin nazım plâna uygun olarak hazırlayacakları uygulama imar plânlarını, bu plânlarda yapılacak değişiklikleri, parselasyon plânlarını ve imar ıslah plânlarını aynen veya değiştirerek onaylamak ve uygulanmasını denetlemek; nazım imar plânının yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde uygulama imar plânlarını ve parselasyon plânlarını yapmayan ilçe (…)(2) belediyelerinin uygulama imar plânlarını ve parselasyon plânlarını yapmak veya yaptırmak.” ifadeleri yer almaktadır.

Görüleceği üzere, mevzuat hükümleri şüpheye mahal bırakmayacak açıklıkta olup Kamu İdaresi cevabı bulgumuzu karşılar nitelikte değildir. Bulgunun sonuç kısmında belirtilen doğrultuda işlem yapılması gerekmektedir.