Karar Künyesi
İhalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılmadığı; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyatların dikkate alındığı; yaklaşık maliyetlerin çok yüksek belirlenerek işlevsiz hale getirildiği tespit edilmiştir.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 3' üncü maddesinin (ğ) bendindeki yaklaşık maliyet tanımında "İhale onay belgesi düzenlenmeden önce idarece her türlü fiyat araştırması yapılarak, Katma Değer Vergisi (KDV) hariç olmak üzere hesaplanan ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilen, ihale konusu alımın öngörülen bedelini" ifade ettiği belirtilmiştir.
Kanun'un 9'uncu maddesinde ise, mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde yaklaşık maliyetin her türlü fiyat araştırması yapılarak belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Kanun'un bu maddeye ilişkin gerekçesinde ise, " ... piyasa fiyatlarını gerçekçi bir şekilde yansıtmadığı görülen tahmini bedel esasına dayalı ihale sisteminden vazgeçilerek, ... idarelerce yaklaşık maliyetin ayrıntılı fiyat araştırmaları yapılmak suretiyle gerçekçi olarak belirlenmesi öngörülmüştür." ifadelerine yer verilmiştir.
Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin 8'inci maddesinde ise, yaklaşık maliyetin hesaplanmasında; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimleri ve proforma faturaların değerlendirmeye alınmayacağı; alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle, (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentleri çerçevesinde elde edilen fiyatların birinin, birkaçının veya tamamının kullanılması suretiyle yaklaşık maliyetin hesaplanabileceğine ilişkin hükümler yer almakta olup, benzeri hükümler Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ile Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nde de bulunmaktadır. Bu hükümlere göre idareler, alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurarak elde ettiği fiyatların birini, birkaçını veya tamamını kullanmak suretiyle yaklaşık maliyeti hesaplayabilir. Ancak burada önemli olan yaklaşık maliyetin mevzuata uygun olarak hesaplanması ve gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmasıdır.
Yönetmeliklerde yaklaşık maliyetin hesaplanmasında kullanılacak yöntemleri seçme ve fiyatların kaçının kullanılacağına karar verme idarelerin takdirine bırakılmışsa da, bu yetki sınırsız değildir. Zira 4734 sayılı Kanun’un 9'uncu maddesinde, mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde yaklaşık maliyetin her türlü fiyat araştırması yapılarak belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Kanun'daki " her türlü fiyat araştırması " ifadesinin anlamı yaklaşık maliyetin gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmasını sağlayacak ölçüde fiyat araştırması yapılmasıdır. Yani gerektiğinde alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle, Yönetmelik’in 8'inci maddesinin (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentleri çerçevesinde elde edilebilecek fiyatların tamamının kullanılması suretiyle yaklaşık maliyetin hesaplanması gerekmektedir.
Konu ile ilgili yapılan incelemede, örneklem yöntemi ile seçilen ihalelere ait yaklaşık maliyet ve sözleşme bedellerine ait tutarlara aşağıdaki tabloda yer verilmiştir.
Tablo 10: Yaklaşık Maliyet ve Sözleşme Bedelleri Örneklemleri
İhale Kayıt Numarası | İhalenin Adı | İhale Türü | Yaklaşık Maliyet (TL) (a) | Sözleşme Bedeli (TL) (b) | (b) / (a) % |
2023/1243051 | Prefabrik Betonarme İçme Suyu Deposu | Mal Alımı | 4.656.250 | 3.460.000 | 74,3 |
2023/929926 | Bozburun İçme Suyu Projesi Kapsamında Debimetre | Mal Alımı | 2.540.091,49 | 1.602.895 | 63,1 |
2023/870101 | 10 Kalem Çatı Malzemesi | Mal Alımı | 2.352.573 | 1.649.399,72 | 70,1 |
2023/730662 | Araç ve İş Makinesi Yedek Parçaları | Mal Alımı | 3.027.461,78 | 1.297.334 | 42,8 |
2023/497646 | Muğla İli Atıksu Şebeke Hatlarının ve Yağmursuyu Hatlarının Temizliği ve Temizliği Yapılan Atıksu Şebeke Hatlarının Görüntülenmesi, Sayısal İşletme Planlarının Hazırlanması | Hizmet Alımı | 7.770.905 | 5.492.500 | 70,6 |
2023/578960 | SUKAP Kapsamında Yapılan Altyapı Çalışması Sonrası Yol Tamiratları | Yapım İşi | 10.080.142,84 | 8.054.292,6 | 79,9 |
2023/271511 | Yağmur Suların Uzaklaştırılması İçin Sondaj Marifetiyle Yapay Düden Oluşturulması | Yapım İşi | 1.100.000 | 532.000 | 48,3 |
2023/190213 | Soğuk Su Sayacı Ek Parçaları | Mal Alımı | 1.313.800 | 145.600 | 11,0 |
2022/1496033 | Atıksu Arıtma Tesislerinden Çıkan Arıtma Çamurlarının Bertarafı | Hizmet Alımı | 14.012.500 | 6.235.000 | 44,4 |
2022/1396678 | Katyonik Polielektrolit | Mal Alımı | 10.500.000 | 4.977.000 | 47,4 |
2022/1207220 | Akaryakıt | Mal Alımı | 58.944.325 | 45.701.000 | 77,5 |
2022/952536 | Menteşe İlçesi Düğerek Mahallesi Kanalizasyon Şebekesi | Yapım İşi | 27.472.210 | 14.988.530 | 54,5 |
Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere, yüklenicilerle imzalanan sözleşme bedelleri ile yaklaşık maliyet tutarları arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Bu durum, ihalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılmadığını, gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyat bildirimlerinin dikkate alındığını göstermektedir.
Yaklaşık maliyet tutarının gerçekçi belirlenmemesi, ihale mevzuatına göre yaklaşık maliyet üzerinden yapılan ve ihale karar süreçlerine etkide bulunabilecek birçok hesaplamanın (4734 Sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinin (g) fıkrasındaki istisna uygulaması, 8’inci maddesindeki eşik değerler, 13’üncü maddesindeki ihale ilan süreleri, 20’nci maddesindeki belli istekliler arasında ihale usulü uygulaması, 21’inci maddesindeki pazarlık usulü uygulaması, 38’inci maddesindeki aşırı düşük teklif sorgulaması) doğruluğunu riske atmaktadır. MUSKİ 2019 ve 2020 yılları Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporları içerisinde de yer alan konu ile ilgili Kamu İdaresi cevabında gerekli hassasiyetin gösterileceği ifade edilmiş olup, bundan sonraki süreçte yaklaşık maliyet tutarlarının piyasa koşullarına en uygun olacak şekilde belirlenmesi gerektiği değerlendirilmektedir.