Kurumun dönem sonu mali tabloları incelendiğinde maddi duran varlıklara ilişkin amortisman hesaplarının yıllar arası değişimlerinin söz konusu hesapların temel işleyiş prensipleriyle uyumsuz olduğu görülmüştür.

Amortisman ayırma usulleri, süresi, nispeti ve buna ilişkin diğer yasal düzenlemeler 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 312-321’inci maddelerinde düzenlenmiştir. Kanun’un amortisman ayırma süreleriyle ilgili 320’nci maddesinin beşinci ve altıncı fıkralarında; her yılın amortismanının ancak o yıla ait değerlemede nazara alınabileceği, amortismanın herhangi bir yıl yapılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir hadle yapılmasından dolayı amortisman süresinin uzatılamayacağı düzenlenmiştir.

Amortisman süre ve oranları Vergi Usul Kanunu’nun verdiği yetki ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından, ayrılan amortisman tutarlarının belediyeler tarafından nasıl muhasebeleştirileceği ise Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Buna göre 257 Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-) ile ilgili olarak Yönetmelik’in 202 ve 203’üncü maddelerinde, bu hesabın maddi duran varlık bedellerinin ekonomik ömrü içerisinde

giderleştirilmesinin ve hesaben yok edilmesinin izlenmesinde kullanılacağı, maddi duran varlıklar hesapları için ayrılan amortisman tutarlarının yıl sonunda 257 numaralı hesaba alacak ve 630 Giderler Hesabına borç kaydedileceği, amortismana tabi tutulduktan sonra her ne suretle olursa olsun kayıtlardan çıkarılan maddi duran varlık tutarlarının ayrılan amortisman tutarının da 257 numaralı hesaba borç ve ilgili hesaplara alacak kaydedileceği düzenlenmiştir.

Ayrıca tahsis konusu olan taşınmazlarla ilgili olarak da yine aynı maddelerde, tahsis edilen kamu idaresi tarafından taşınmazın kayıtlı değeri üzerinden 500 Net Değer Hesabı’na alacak ve ilgili maddi duran varlık hesabına borç kaydedilip varlığa ilişkin ayrılmış amortisman tutarının 257 numaralı hesaba alacak ve 500 Net Değer Hesabına borç kaydedileceği, tahsis eden kamu idaresi tarafından ise kayıtlı değeri üzerinden 500 Net Değer Hesabına borç ve ilgili maddi duran varlık hesabına alacak kaydedilip varlığa ilişkin ayrılmış amortisman tutarının 257 numaralı hesaba borç ve 500 Net Değer Hesabına alacak kaydedileceği de belirtilmiştir.

Buna göre maddi duran varlığın türüne göre Kanun’da belirtilen usullere göre ayrılan amortisman tutarları 257 numaralı hesaba alacak, 630 Giderler Hesabına ise borç kaydedilecek, tahsise konu olan taşınmazlar için ise amortisman ayırma işlemini taşınmazın tahsis edildiği kurum gerçekleştirecektir. Ayrıca İlgili olduğu yıla ait amortisman tutarı sadece o yıl için ayrılabilecek, zamanında ayrılmamış amortismanlar için sonraki yıllarda amortisman ayrılamayacaktır.

Kurumun 2021 yılına ilişkin amortisman işlemleri ve mali tablolara yapılan kayıtlar ile 2020 yılı kayıtlarına göre değişimleri incelendiğinde amortisman işlemlerinin belirtilen kurallar çerçevesinde gerçekleştirilmediğini gösteren bir tablo ortaya çıkmaktadır.

Kurumun amortisman ayırmasını gerektirecek maddi duran varlıklarının değerleri ve bunlara ilişkin ayrılmış toplam amortisman tutarları aşağıdaki tabloda özet olarak gösterilmiştir.

Tablo 8: Maddi Duran Varlık Değerleri ve Amortisman Tutarları

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından maddi duran varlıklar için belirlenen süreler ile amortisman oranlarının alt ve üst sınırları özet olarak aşağıdaki gibidir.

Tablo 9: Maddi Duran Varlıklar Amortisman Süre ve Oranları

İlk tablo incelendiğinde 251, 252, 253, 254 ve 255 hesap alanlarının bakiyeleri 2021 yılında bir önceki yıla göre %8,16 oranında 121.046.074,51 TL azalarak 1.361.486.056,62 TL’ye gerilemiştir. Ancak 257 numaralı hesaptaki değişime bakıldığında birikmiş amortisman tutarı 2021 yılında bir önceki yıla göre %40,11 oranında 73.054.493,28 TL artarak 255.182.118,23 TL’ye yükselmiştir. Yani maddi duran varlığın değeri azalırken o varlığa ilişkin amortisman tutarı artmıştır. (Maddi duran varlık değerlerindeki azalma 2021 yılı içinde taşınmazların değerleme işlemlerinin tamamlanması ve taşınmazların güncel değerleriyle mali tablolara yansıtılmasından kaynaklanmaktadır.)

Detay hesap kodları bazında varlık değerleri ve amortisman tutarları karşılaştırılacak

olursa;

• Yeraltı ve Yerüstü Düzenleri: Varlıkların değeri %4,87 artarken amortisman tutarı %94,75 oranında artış göstermiş,

• Binalar: Varlıkların değeri %17,16 azalırken amortisman tutarı %84,19 oranında artış göstermiş,

• Tesis Makine ve Cihazlar: Varlıkları değeri %28,04 artarken amortisman tutarı

  %13,35 oranında artış göstermiş,

• Taşıtlar: Varlıkların değeri %4,85 artarken amortisman tutarı %15,78 oranında artış göstermiş,

• Demirbaşlar: Varlıkların değeri %7,47 artarken amortisman tutarı %1,96 oranında azalmıştır.

İkinci tabloda yer alan amortisman süre ve oranlarına ilişkin alt ve üst sınırlar ile Kurumun 2021 yılı amortisman kayıtlarındaki değişimler birlikte değerlendirildiğinde, taşıtlar ile tesis makine ve cihazlara ilişkin amortisman artışları, varlıklar için belirlenmiş amortisman ayırma oran aralığında kaldığından normal olarak değerlendirilebilmektedir. Ancak yeraltı ve yerüstü düzenleri ile binalardaki amortisman tutarı normalin çok üzerinde artmış, demirbaşların amortismanı ise azalmıştır.

Kurumda 2021 yılında taşınmaz envanter ve değerlemesi yapılmış ve varlık değerleri güncellenmiştir. Ancak varlıklar için yapılan değerleme işlemi varlık amortismanları için yapılmamıştır. Ortaya çıkan uyumsuzlukta, bu durumun payı olduğu varsayılsa bile, bu durum amortisman tutarlarındaki aşırı değişimi açıklamaya tek başına yeterli olmayacaktır. Bununla birlikte, hiç amortisman ayrılmayan varlıklar için bir seferde amortisman ayrılması, amortisman ayırma oranlarının dikkate alınmaması ve/veya amortisman oranının hatalı belirlenmesi, mali tablolara kayıt yapılırken hatalı kayıt yapılması gibi nedenlerin de bu çelişik görünüme neden olabileceği düşünülmektedir.

Kamu idaresi bulguda belirtilen hatanın, taşınmaz envanterinin güncellenmesinden kaynaklandığını ve 2022 yılı içinde, kullanılan yazılımın da değiştirilmesinden sonra hatalı kayıtların düzeltileceğini belirtmiştir.

Ancak amortisman değerleri ile ile taşınmaz değerlerindeki değişimlere bakıldığında taşınmaz envanterine yönelik güncellemelerin tek başına varlık değerleri ile amortisman tutarları arasındaki uyumsuzluğa neden olması mümkün görünmemektedir. Sonuçta varlık hesapları ile bunlara ilişkin amortisman kayıtlarındaki uyumsuzluk devam etmekte olup bir

sonraki kesin hesap döneminde bu uyumsuzluğun giderilmesi için gerekli çalışmaların yapılması gerektiği değerlendirilmektedir.