Manisa Büyükşehir Belediyesi 2018 yılı denetiminde, belediye sınırları içinde ulaşım hizmetlerinin ihale yapılmaksızın halk otobüslerine verildiği görülmüştür.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Belediyenin Yetkileri ve İmtiyazları” başlıklı 15’inci maddesinde;

“…

f) Toplu taşıma yapmak; bu amaçla otobüs, deniz ve su ulaşım araçları, tünel, raylı sistem dâhil her türlü toplu taşıma sistemlerini kurmak, kurdurmak, işletmek ve işlettirmek.

…

p) Kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek.”

…

Belediye, … (f) … bentlerinde belirtilen hizmetleri Danıştay’ın görüşü ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının kararıyla süresi kırk dokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebilir; toplu taşıma hizmetlerini imtiyaz veya tekel oluşturmayacak şekilde ruhsat vermek suretiyle yerine getirebileceği gibi toplu taşıma hatlarını kiraya verme veya 67’nci maddedeki esaslara göre hizmet satın alma yoluyla yerine getirebilir.”

Denilmektedir.

5393 sayılı Belediye Kanunu ve yürürlükten kaldırılan 1580 sayılı Belediye Kanunu’na

göre toplu taşımaya ilişkin haklar belediyeye aittir. Belediye bu hakkını kiraya vermek, ruhsat vermek, imtiyaz veya hizmet satın alma yoluyla üçüncü kişilere gördürülebilir. Üçüncü kişilere gördürülecek bu hizmetin, yasal çerçevede, ihale yoluyla rekabete ve saydamlığı sağlayacak ve veriliş süresini de içerecek şekilde verilmesi gerekmektedir. Belediyenin toplu taşımaya ilişkin haklarını nasıl kullanacağını yasal çerçevede belirleme yetkisi, belediye meclisine aittir. Belediye meclisinin kararı ve Meclis kararı ile verilen yetkiye dayanılarak, belediye encümenin ihale kararı alması ve işlemleri yürütmesinde yasal düzenlemelere aykırılık bulunmamaktadır. Toplu taşıma hizmetlerinde temel olan açıklık ve rekabeti sağlayacak şekilde bu hakkın devredilmesidir. Nitekim Danıştay 13’üncü Dairesinin Esas No: 2015/985, Karar No: 2015/ 3164 numaralı kararı da bu hususa açıklık getirmektedir. Anılan yargı kararında, toplu ulaşım hizmetlerinin Belediye Kanunu'nda belirlenen usuller çerçevesinde, yetkili organın kararıyla rekabeti ve saydamlığı sağlayacak ve veriliş süresini de içerecek şekilde, ihale yoluyla gördürülmesi gerektiği belirtilmektedir. Aynı kararda kiraya verme süresinin, en fazla 10 yılla sınırlı olduğu ve ruhsat verme yönteminin seçilmesi durumunda da verilen ruhsatın süresiz olamayacağı belirtilmiştir.

Yukarıda yapılan açıklamalar neticesinde, Manisa Büyükşehir Belediyesi toplu taşıma hizmetlerinin tam rekabeti, açıklık ve şeffaflığı sağlayacak şekilde ihale edilmediği yalnızca “Güzergâh İzin Belgesi” verilmek suretiyle belirli süreliğine gördürüldüğü tespit edilmiştir.

Toplu taşımaya ilişkin hakların, Belediye Kanununda öngörülen imtiyaz, kiralama, ruhsat verme ve hizmet satın alma usullerinden biri seçilerek, ihale yoluyla kullandırılması uygun olacaktır.

Kamu idaresi cevabında; Aynen; “Manisa Belediyesine ait toplu taşıma otobüslerinin özelleştirilmesi sonrasında uzun süre yolcu taşıma hizmeti yürüten özel halk minibüslerinin, yine Manisa Belediyesi döneminde yapılan toplu taşıma otobüslerine dönüşümü esnasında kazanılmış hakların korunması amacıyla sisteme dâhil edilerek D plaka tahsislerinin yapıldığı, mevcut tahsisler sonrasında sisteme dâhil edilen toplu taşıma otobüslerinin ise piyasa şartlarına uygun, rekabet ve açıklık ilkelerini sağlamak suretiyle ihaleyle yoluyla yapıldığı, Manisa Merkezde hali hazırda faaliyet gösteren ve Büyükşehir Belediyesi Denetiminde bulunan 168 adet halk otobüsünün Manisa Belediyesi döneminden gelen haklarının aynı şekliyle korunduğu, İlimizin 01.04.2014 tarihi itibariyle Büyükşehir’e dönüşmesi sonrasında İlçelerden devir alınan halk otobüslerinin ise ilçelerin düzenlemeleri ve yaptıkları ihale sonrasında elde edilen müktesep haklarının korunması şeklinde kayıt altına alınarak Büyükşehir Belediye

Başkanlığımızca yaptırılan Ulaşım Master Planı çerçevesinde dönüşümlerinin sağlandığı, Manisa Büyükşehir Belediye sınırları içerisinde özel halk otobüsü iş ve işlemlerinin Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME) tarafından çıkartılan (D) plaka Tahsisli Özel Halk Otobüsleri Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönerge hükümlerine göre yürütüldüğü, Yönergede "Manisa Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde İl merkezi ve bağlı İlçe şehir merkezlerinde 5216 sayılı kanun kapsamında şehir içi toplu taşıma hizmeti vermesinin esas olduğu, ayrıca toplu taşıma hizmetlerini imtiyaz veya tekel oluşturmayacak şekilde 2886 sayılı kanununa göre ihale usulü ile özel kişilere çalışma ruhsatı vermek suretiyle yerine getirebileceği gibi, hizmet satın alma yoluyla belirli sürelerde kiraya vermek suretiyle yürütülecek iş ve işlemler Manisa Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Dairesi Başkanlığınca yerine getirileceğinin" belirtildiği, Yine aynı Yönergede "İşletmecinin (2) iki yılda bir yenilemesi zorunlu olan çalışma ruhsatını yenilememesi ve buna bağlı iş sözleşmesini yapmaması durumunda yazılı bildirimde bulunularak azami (90) doksan takvim günü süre verilir, belirtilen sürede sözleşme yapmaması ve çalışma ruhsatını almaması halinde çalışma ruhsatı UKOME Kararı ile iptal edilerek tahsisli plaka belediye uhdesine alınır." hükmünün yer aldığı, buna göre Manisa Büyükşehir Belediye sınırları içerisinde şehir merkezlerinde toplu taşıma hizmeti yürüten ve D plaka tahsisi yapılan Özel Halk Otobüslerinin (2) yılda bir çalışma ruhsatlarını yenilemeleri ve sözleşme yapmalarının zorunlu olduğunu içermektedir.” Denilmektedir.

Sonuç olarak Özel halk otobüslerinin ihale yapılmaksızın şehir içi toplu taşımacılık yaptığı ve bazı otobüslerin taşıma işini yıllardır yapmaları nedeniyle ilgililer yönünden kazanılmış hak olarak kabul edildiği görülmüştür. Kazanılmış hakkın varlığından söz edebilmek için, bu hakkın yürürlükteki hukuk kurallarına uygun olarak tesis edilen bir işlemle elde edilmiş olması gerekmektedir. Belediyenin görev alanına giren bir hizmetin üçüncü kişilere hizmet alımı yoluyla gördürülmesi için mevzuatta belirtilen usullere uyulması ve toplu taşıma hizmetlerine ilişkin hakların tekel oluşturmayacak, açıklık ve rekabeti sağlayacak şekilde ihale yoluyla devredilmesi gerekmektedir.