Bazı yapım işlerine ilişkin ödemelerde, çalışanların ücretlerinin ödenip ödenmediğine ilişkin yapılması gereken ilan ve bu ilana ilişkin tutanaklar bulunmamakta, bazı yapım işlerinde ise mevcut tutanaklar, mevzuatında belirtilen şartları taşımamaktadır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun “Kamu makamlarının ve asıl işverenlerin hakedişlerinden ücreti kesme yükümlülüğü” başlıklı 36’ncı maddesinde;

“Genel ve katma bütçeli dairelerle mahalli idareler veya kamu iktisadi teşebbüsleri yahut özel kanuna veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesine dayanılarak kurulan banka ve kuruluşlar; asıl işverenler müteahhide verdikleri her türlü bina, köprü, hat ve yol inşası gibi yapım ve onarım işlerinde çalışan işçilerden müteahhit veya taşeronlarca ücretleri ödenmeyenlerin bulunup bulunmadığının kontrolü, ya da ücreti ödenmeyen işçinin başvurusu üzerine, ücretleri ödenmeyen varsa müteahhitten veya taşeronlardan istenecek bordrolara göre bu ücretleri bunların hakedişlerinden öderler.

Bunun için hakediş ödeneceği ilgili idare tarafından işyerinde şantiye şefliği işyeri ilân tahtası veya işçilerin toplu bulunduğu yerler gibi işçilerin görebileceği yerlere yazılı ilân asılmak suretiyle duyurulur. Ücret alacağı olan işçilerin her hakediş dönemi için olan ücret alacaklarının üç aylık tutarından fazlası hakkında adı geçen idarelere herhangi bir sorumluluk düşmez.

…

İşverenler, alt işverene iş vermeleri hâlinde, bunların işçilerinin ücretlerinin ödenip ödenmediğini işçinin başvurusu üzerine veya aylık olarak resen kontrol etmekle ve varsa ödenmeyen ücretleri hak edişlerinden keserek işçilerin banka hesabına yatırmakla yükümlüdür.” hükümleri yer almaktadır.

Diğer yandan, Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin ekinde yer alan Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme’nin “Sözleşmenin ekleri” başlıklı 8’inci maddesinde;

8.1. Sözleşme, ekindeki ihale dokümanı ve diğer belgelerle bir bütündür, İdareyi ve Yükleniciyi bağlar. Ancak, Sözleşme hükümleri ile ihale dokümanını oluşturan belgelerdeki hükümler arasında çelişki veya farklılık olması halinde, ihale dokümanında yer alan hükümler esas alınır.

1. İhale dokümanını oluşturan belgeler

   
   

   “(1) Anahtar teslimi götürü bedel sözleşmelerde madde metni aşağıdaki şekilde düzenlenecektir;

   
   

   1. İhale dokümanını oluşturan belgeler arasındaki öncelik sıralaması aşağıdaki

gibidir

1. Yapım İşleri Genel Şartnamesi

   
   

2. İdari Şartname,

   
   

3. Sözleşme Tasarısı…

(2) Teklif birim fiyat sözleşmelerde madde metni aşağıdaki şekilde düzenlenecektir;

“8.2.1. İhale dokümanını oluşturan belgeler arasındaki öncelik sıralaması aşağıdaki

gibidir

1. Yapım İşleri Genel Şartnamesi

   
   

2. İdari Şartname,

   
   

3. Sözleşme Tasarısı…” hükümlerine yer verilerek Yapım İşleri Genel Şartnamesi, hem teklif birim fiyatlı sözleşmelerde hem de anahtar teslim götürü bedel sözleşmelerde birincil uyulması gereken doküman kabul edilmiştir.

Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “Çalışanların hakları ve çalışma şartları” başlıklı 34’üncü maddesinde;

“Yapı denetim görevlisi iş yerinde çalışanlar arasında yüklenici veya alt yükleniciler tarafından ücretleri ödenmeyenlerin bulunup bulunmadığını kontrol ederek ücretleri ödenmeyen varsa yükleniciden ve alt yüklenicilerden istenecek bordrolara göre bu ücretlerin yüklenici hakedişinden ödenmesini sağlayacaktır. Bunun için yüklenicinin hakediş istemesi üzerine bu istek ve hakedişin ödeneceği tahmini tarih, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 36 ncı maddesinde yazılı olduğu şekilde ilan olunur. İlanın yapıldığı, yapı denetim görevlisinin ve yüklenici veya vekili ile işçi temsilcisinin imzaladıkları bir tutanakla tespit edilerek bu tutanağın bir sureti hakedişin ödeme yerine gönderilir.” denilmiştir.

Söz konusu mevzuat düzenlemelerinden anlaşılacağı üzere, çalışanların ücretlerinin düzenli ödenip ödenmediği hususunun öncelikle İdare tarafından kontrol edilmesi gerekmektedir. Alt taşeron çalıştırılması durumunda ise, asıl işveren alt taşeronu resen kontrol etmekle yükümlüdür. Ayrıca bu kontrolün sağlanabilmesi için şantiyede veya işçilerin toplu bulunduğu yerde ilan asılması gerekmekte olup ilanın yapıldığı ise yapı denetim görevlisi ve yüklenici veya vekili ile işçi temsilcisi tarafından imzalanan bir tutanakla tespit edilmelidir.

İdare tarafından yapılan bazı ihalelere ilişkin ödeme süreçleri incelendiğinde; söz konusu tutanağın olmadığı veya tutanak olan bazı işlerde ise işçi temsilcisinin imzasının eksik olduğu görülmüştür.

Yukarıda yer alan denetim tespiti sonrasında, İdare tarafından; yapım işlerine ilişkin dosyalarda yüklenici veya alt yükleniciler tarafından ücretleri ödenmeyenlerin bulunup bulunmadığının kontrolü konusunda mevzuat hükümleri doğrultusunda işlem yapılacağı ifade edilmiştir.

Sonuç olarak, bulguda bahsedilen belgelerin çalışanların ücretlerinin ödenip ödenmediğine ilişkin kontrolün sağlanmasına yardımcı belgeler olması sebebiyle, işçi ücreti ödemelerinde kontrolün etkin olarak sağlanabilmesi için mevzuat gereğince aranan belgelerin tam ve eksiksiz bir şekilde tamamlanıp ödeme yerine (İdareye) gönderilmesi mevzuata uyarlı olacaktır.