4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda öngörülen temel ihale usulleri ile ihale edilmesi gereken ve aynı ihale konusu iş içerisinde yer alabilecek bazı mal alımlarının mevzuatta öngörülen parasal sınırların altında kalacak şekilde parçalara bölünmek suretiyle doğrudan teminle gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 8’inci maddesinde; her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanların, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumlu olduğu belirtilmiştir.

Anılan Kanun’un 32’nci maddesinde ise; harcama yetkilileri, harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından sorumlu olduğu ifade edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun "Temel İlkeler" başlıklı 5’inci maddesinde; idarelerin bu Kanun’a göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduğu belirtilmiş olup söz konusu maddenin devamında ise aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece mal alımı, hizmet alımı ve yapım işlerinin bir arada ihale edilemeyeceği ve eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin kısımlara bölünemeyeceği hüküm altına alınmıştır.

Aynı Kanun’un “Doğrudan Temin” başlıklı 22’nci maddesinin (d) fıkrasında parasal limitlere yer verilmiş (2023 yılı doğrudan temin sınırı, KDV hariç, büyükşehirlerde yer alan idareler için 431.810,00 TL, büyükşehir sınırlarında bulunmayan idareler için 143.845,00 TL’dir.), idarelerin limitler dahilindeki ihtiyaçları ile temsil ağırlama faaliyetleri kapsamında yapılacak konaklama, seyahat ve iaşeye ilişkin alımların ilân yapılmaksızın ve teminat alınmaksızın doğrudan temin usulü ile karşılanabileceği belirtilmiştir.

Doğrudan temin yöntemi, kanunda ihale usulleri için öngörülen kuralların uygulanma zorunluluğunun bulunmadığı istisnai bir alım yöntemidir. Bu yöntemle, ihale komisyonu kurma ve Kanun’un 10'uncu maddesinde sayılan yeterlik kurallarını arama zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar temin edilebilmektedir. Ancak yukarıda belirtilen parasal limitlerin aşılacağının tespit edilmesi halinde ihtiyacın doğrudan temin yöntemi ile değil ihale usullerinin kullanılması yoluyla karşılanması gerekmektedir. Aksi takdirde, 4734 sayılı Kanun’un 5’inci maddesinde yer alan “Eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işleri kısımlara bölünemez.” şeklindeki temel ilkeye aykırı hareket edilmiş olacak ve bu durumda aynı Kanun’un 60’ıncı maddesine göre görevlilerin ceza sorumluluğuna başvurulması gerekecektir.

Konu ile ilgili Karacabey Belediyesi 2021 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetimi Raporunda parasal limitleri aşan araç kiralama hizmeti alımlarının kısımlara bölünerek 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 22/d maddesi uyarınca doğrudan temin usulü ile yapıldığı tespitine yer verilmiştir. 2023 yılı denetiminde konu ile ilgili izleme yapılmış, aşağıdaki örneklerden görüleceği üzere önceden öngörülebilir ve planlanabilir olan aynı veya benzer niteliğe sahip bazı alımların parasal sınırın altında kalacak şekilde parçalara bölünmek suretiyle aynı firmalardan temin edildiği tespit edilmiştir.

‌Tablo 8: Doğrudan Temin İle Alım Yapılan Örnekler

Kamu İdaresi tarafından verilen cevapta, bulgu içerisindeki tabloda yer alan doğrudan temin alımlarının neden ihale yolu ile karşılanmadığına dair açıklamalara yer verilmiştir. Ancak bulguda da ifade edildiği gibi tabloda yer alan doğrudan temin harcamaları, örneklem yöntemi ile seçilen alımlardan ibaret olup, bunları çoğaltmak mümkündür. Ayrıca cevabın devamında "Mal ve malzeme alımlarında ihtiyaç planlaması yapılarak, yönetmelik kapsamında ihale yöntemiyle işlemler gerçekleştirilecektir." denilerek bulguya iştirak edilmiştir.

Kamu İhale Kanunu’nun temel ilkelerine aykırılık teşkil eden bu durumun önlenmesi adına, alımlarla ilgili etkin bir ihtiyaç planlamasının yapılması, tekrarlanan mal ve malzeme ihtiyaçlarının ihale yöntemleri ile karşılanması gerektiği değerlendirilmektedir.