4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında ihale edilen ve anahtar teslim götürü bedel teklif alınmak suretiyle sözleşmesi imzalanan yapım işlerinde yaklaşık maliyetin gerçekçi hazırlanmadığı görülmüştür.

4734 sayılı Kanun’un 9’uncu maddesinde yaklaşık maliyetin belirlenmesine ilişkin düzenlemeler yapılmış; mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesinin yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyetin belirleneceği ve dayanakları ile bir hesap cetvelinde gösterileceği hüküm altına alınmıştır. Bu nedenle, yapılacak ihalelerde, ihaleye çıkılmadan önce ihtiyaç konusu mal ve

hizmet alımı ile yapım işinin idareye getireceği mali yük çeşitli fiyat araştırmaları yapılarak tespit edilmelidir.

Söz konusu maddenin gerekçesi incelendiğinde, kamu otoritelerince belirlenen birim fiyatlara dayanılarak hazırlanan fiyatların piyasa fiyatlarını gerçekçi bir biçimde yansıtmadığı görüldüğünden tahmini bedel esasına dayalı ihale sisteminden vazgeçildiği anlaşılmaktadır. Yeni sistemle sadece idarelerce bilinecek olan yaklaşık maliyetin tespit edilmesi, daha önceki ihale sisteminde ortaya çıkan sakıncaları ortadan kaldırmak için kamu otoritelerince belirlenen birim fiyatlara uyma zorunluluğunun kaldırılması, idarelerce yaklaşık maliyetin ayrıntı fiyat araştırmaları yapılmak suretiyle gerçekçi olarak belirlenmesi öngörülmüştür.

Yukarıda yapılan açıklamalar çerçevesinde yaklaşık maliyet, ihale yapılmadan önce yapımı düşünülen iş için önceden yapılan piyasa araştırması sonucuna dayanılarak işin bedelinin tespiti olduğundan; bu bedelin gerçekçi hazırlanması birçok bakımdan önemlidir. Nitekim yeni yaklaşık maliyet sistemi eski ihale sisteminde doğan sakıncaları gidermek ve yaklaşık maliyetin gerçekçi hazırlanmasını sağlamak amacı ile getirilmiştir.

Yine 4734 sayılı Kanun’da yapılan düzenlemelerle, ihale sürecinin başından sonuna kadar idare tarafından yapılacak birçok işlem yaklaşık maliyetin tutarına bağlanmıştır. Anılan Kanun incelendiğinde, ihale yetkilisinin ihtiyacın ihale edilmesi kararı, ihale usulünün tespit edilmesi, ihalenin ilan süreleri, ödeneklerin kontrol edilmesi, istekliler tarafından verilen tekliflerden aşırı düşük fiyatlı olanların tespit edilmesi işlemlerinde yaklaşık maliyetin belirleyici bir unsur olduğu görülmektedir.

Uygulamada yapım işlerine ilişkin yaklaşık maliyet hazırlanırken öncelikle projede yapımı öngörülen imalatlar bir iş kalemi haline getirilerek listelenmekte, daha sonra bunların metrajları çıkarılarak yaptırılması düşünülen imalatların miktarları belirlenmektedir. İş kalemlerinin belirlenmesi ve bunların miktarlarının belirlenmesinden sonra da, her bir iş kaleminin miktar birimine göre fiyatı tespit edilerek iş kalemlerinin miktarı ile fiyatlarının çarpılması sonucu her bir iş kaleminin yaklaşık maliyeti bulunmaktadır. Bu şekilde toplam maliyeti belli edilen iş kalemlerinin toplanmasıyla da yapım işinin yaklaşık maliyeti tespit edilmiş olmaktadır.

Bu doğrultuda, yaklaşık maliyetin gerçeğe yakın bir şekilde belirlenmesi için iş kalemlerinin fiyatlarının piyasa fiyatlarını yansıtır bir biçimde belirlenmesinin önemli olduğu kadar bunların miktarlarının da proje ile uyumlu olması gereklidir. Zira istekliler tekliflerini

hazırlarken proje de yer alan ölçülere esas almakta ve tekliflerini buna göre vermektedirler. Bu nedenle, yaklaşık maliyetin hazırlanması sürecinde görevli olan personel projede yer alan imalat ölçülerinin yaklaşık maliyet cetveline aktarılmasında dikkatli ve özenli bir biçimde çalışmalıdır.

Ancak, yukarıda bahsi geçen işlerin yaklaşık maliyet hesap cetvellerinin incelenmesinde, bu cetvelde yer alan bazı iş kalemlerinin miktarı ile proje de aynı iş için öngörülen miktarlar arasında önemli ölçüde farklı olduğu görülmüştür. Örneğin Belediye Hizmet Binası Yapım İşinde “Beyaz mermerden 30x90x3 cm ebatlarında döşeme kaplama yapılması” imalatının projedeki ölçüsü 5.821,2 m2 iken aynı iş kaleminin miktarı yaklaşık maliyette 6727 m2 şeklinde yer almıştır. Yine aynı iş üzerinde yapılan incelemede, “Başkanlık binası cephelerine mermerden masif sütun yapılması” imalatının ölçüsü yaklaşık maliyette 32 metre olarak görünmekteyken; bu imalatın projedeki miktarının 160 metre olduğu görülmüştür.

Proje ile yaklaşık maliyet hesap cetvelinde yer alan farklılıkların yaklaşık maliyetin gerçekçi bir biçimde tespit edilmesine imkân vermeyeceği açıktır. Bu durum ayrıca, yaklaşık maliyetin gerçekçi belirlenmediği durumlarda, ihale sürecinin yanlış yürütülmesi ve sonuçlandırılması riski ile birlikte kamu kaynaklarını etkili, ekonomik ve verimli kullanması noktasında zafiyetler oluşabilecektir.

Açıklanan nedenlerle, yaklaşık maliyetin tespitinde iş kalemleri, fiyatları ve iş miktarlarının projeye uygun bir şekilde hazırlanması gerekmektedir.