Belediye tarafından kullanılan Gökçegöz düzenli depolama sahasının ve bu alanda bulunan katı atık bertaraf tesisinin mevzuat hükümlerine aykırı kullanımının olması sonucunda cezai işlemlere maruz kalınarak idari para cezalarının verildiği görülmüştür.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları” başlıklı 7’nci maddesinin (i) bendinde; büyükşehir katı atık yönetim

plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hizmetleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara ilişkin hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak büyükşehir belediyesinin görev ve sorumlulukları arasında sayılmıştır.

2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 8’inci maddesi gereği; her türlü atık ve artığı, çevreye zarar verecek şekilde, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır. Kanun’un 11’inci maddesinde, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler, evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlü olduğu, geri kazanım imkânı olmayan atıkların yönetmeliklerle belirlenen uygun yöntemlerle bertaraf edilmesi gerektiği hükme bağlanmıştır.

26.03.2010 tarihli ve 27533 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik’in “Düzenli depolama tesislerinde genel olarak alınacak önlemler” başlıklı 6’ncı maddesinin ikinci ve üçüncü fıkralarında;

“ (…) (2) İşletme aşamasında depolama tesisine kabul edilen atıklar, sahanın yapısal sağlamlığını bozmayacak, iç ve dış şevlerde kayma ve yıkılmalara neden olmayacak güvenlik düzeyinde depolanır. Zemin stabilitesinin geçirimsizlik tabakasına zarar vermeyecek nitelikte olması sağlanır.

(3) Atıkların depolama çalışmaları sırasında, şev stabilitesini ve araçlarla makinelerin kolayca manevra yapabilmelerini sağlamak için lot şev eğimi ve atık hücresinin şev eğimi azami 1/3 olacak şekilde yapılır. Atığı getiren araçların geçişleri drenaj sistemine zarar vermeyecek şekilde planlanır. (…) ” denilmektedir.

Yönetmelik’in “Depo tabanının teşkili” başlıklı 16’ncı maddesinin birinci fıkrasına göre, “Düzenli depolama tesisinin tabanı ve yan yüzeylerinde, sızıntı suyunun yeraltı suyuna karışmasını önleyecek şekilde bir geçirimsizlik tabakası teşkil edilir. Geçirimsizlik tabakasının fiziksel, kimyasal, mekanik ve hidrolik özellikleri depolama tesisinin toprak ve yeraltı suları için oluşturacağı potansiyel riskleri önleyecek nitelikte olmak zorundadır. Geçirimsizlik

malzemeleri teknik özellik bakımından Türk Standartları Enstitüsü standartlarına uygun olmalıdır.”

Yine aynı maddenin ikinci fıkrasında düzenli depolama tesisi sınıflarına göre depo tabanının II. sınıf düzenli depolama tesisi için olmak üzere K ≤ 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık ≥ 1 m veya eşdeğeri, belirtilen geçirgenlik ve kalınlık özelliklerine sahip olması gerektiği; üçüncü fıkrasında ise, jeolojik geçirimsizlik tabakasının ikinci fıkrada verilen koşulları doğal olarak sağlayamaması halinde, bu tabakanın II. sınıf düzenli depolama tesisinde K ≤ 1,0 x 10-9 m/sn geçirgenlik ve sıkıştırılmış en az iki tabaka halinde ve toplamda en az 50 cm kalınlığa sahip kil veya kil grubu minerallerden, oluşturulacağı belirtilmektedir.

Yapılan incelemelerde; Belediye tarafından kullanılan düzenli depolama sahasına ilişkin olarak;

-20.03.2009 tarihine kadar Gökçegöz Mahallesi mevkiindeki çeşitli parsellerin vahşi depolama alanı olarak kullanıldığı, bu tarihte Gökçegöz düzenli depolama tesisi projelendirilerek düzenli depolama faaliyetine başlandığı, depolama sahasının 2025 yılına kadar hizmet vermesi planlandığı, ancak Hatay’ın büyükşehir belediyesi statüsüne geçmesinin ardından ilçe belediyelerinin yapmış olduğu depolama sahalarının rehabilite edilerek atıkların Gökçegöz düzenli depolama tesisine taşınması sonucu, düzenli depolama sahasının planlanan süreden önce ömrünü tamamladığı ve söz konusu sahaya yaklaşık olarak 2.800.000 ton fazla atık depolandığı,

-Yeni depolama alanının bulunması ve ilgili saha için alınması gereken Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) rapor sürecinin uzun zaman almasından dolayı aynı alanda zaruri olarak depolama faaliyetine devam edildiği, depolama kapasitesinin çok üstünde atık bertaraf edildiğinden dolayı da birçok olumsuz sonuçlara neden olunduğu,

-Belediye atıkları herhangi bir ayrıma tabi tutulmadan olduğu gibi bertaraf edilerek depolandığı, aşağıdaki tabloda da gösterilen atık karakterizasyonundan 1500 ton/gün atığın

%25’inin geri kazanımı mümkün olan atıklardan oluştuğu, ancak karışık olarak depolanan bu atıklar hacimsel olarak daha fazla yer kapladığı ve depolama kapasitesini olumsuz olarak etkilediği,

Tablo 14: Atık Karakterizasyonu

-Yönetmelik gereği şev eğimleri 1/3 olması gerekirken, depolamaya devam edildiğinden bu eğimler çok daha dik hale gelmesine rağmen atık bertarafına devam edildiği, depolama sahasının taban alanı eğimi 1/3 olması için arazinin yapısı, çöpün karakterizasyonu vs gibi etmenlerde dikkate alındığında depolama sahasının maksimum yüksekliğinin 35-40 metre (yeşil renkli alan) olması gerekirken 75-80 metre(Kırmızı renkli alan) yüksekliğe ulaştığı,

Şekil 1: Nizami eğim (1/3) ve Daha Dik Eğim İle Atık Depolama

Kaldı ki İstanbul Teknik Üniversitesi’ne 11.11.2014-31.12.2014 tarihleri arasında Antakya Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Nihai Kapatmasının Yapılması ve İşletilmesi Projesi raporu hazırlatılmış, mevcut sahanın 2025 yılı sonuna kadar hizmet vermesinin planlandığı belirtilerek aynı raporda; “sahanın kapasitesinin arttırılması çalışmalarının yapılmaması halinde sahanın yaklaşık 3 aylık ömrü kaldığı” ifade edilmiştir. Ayrıca “Saha üst dolum kotunun projede belirtilen üst dolum kotunu 28 metre aştığı ve sahanın şev eğimlerinin de mevzuatta yer alan şev eğiminden 2 kat daha dik olduğu ve kayma olması halinde kayan çöplerin telafisi mümkün olmayan çevre kirliliği oluşturacağı” da ifade edilmiştir. Özetle tüm bu sahalarda emniyetli işletme kotlarına ulaşılmış ve yeni depolama hacimlerinin oluşturulması zorunlu hale geldiği belirtilmiştir.

- Depolama sahasının kapasitesinin çok üstünde atık depolamak zorunda kalındığından ve özellikle fazla yükten dolayı (Platform, yol yapımı ve ara örtü toprağı hariç sadece 2.800.000 ton fazla atık depolanmış halen depolama işlemine devam edilmektedir.) birçok noktada çöp sızıntı suyunun kontrolünün sağlanamadığı, bunun sonucunda sızan sulardan dolayı, Bertaraf tesisinde kapasitesinden çok daha fazla çöp depolanmasından dolayı yoğun miktarda oluşan çöp sızıntı suyunun şikâyetleri ve talepleri göz önüne alınarak sızıntı suyu zararından etkilenmelerini önlemek amacıyla çevre yolu (alternatif yol) yapılmış ve bu il müdürlüğü tarafından yeni bir lot yapımı şeklinde değerlendirilmiş olup belediyeye Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü tarafından aşağıdaki tabloda ayrıntısı verilen çeşitli cezai müeyyidelerin uygulandığı,

Tespit edilmiştir.

Tablo 15: Düzensiz Depolama Sahasında Hatalı Uygulamalar Sonucu Tespit Edilen Cezai İşlemler

Depolama sahasına olması gerekenden fazla atıkların depolanması, çöpün kayması ve ani çökmeler başta olmak üzere birçok sıkıntıyı beraberinde getirecektir. Ayrıca manevra alanının her geçen gün azalması çöp dökümü yapan araçlar için büyük bir risk haline gelmiştir. Çöp dökümünden sonra serme ve sıkıştırma işlemini yapan iş makinaları ve personel de aynı şekilde can güvenliği açısından risk altında bulunmaktadır.

02.04.2015 tarih ve 29314 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Atık Yönetimi Yönetmeliği’nin “Genel ilkeler başlıklı” 5’inci maddesinin (n) bendi gereği atıkların üretiminden ve yönetiminden sorumlu kişi, kurum ve kuruluşlar, atık yönetiminin her aşamasında atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermesini önleyecek tedbirleri almakla yükümlüdür. Atıkların üretiminin ve zararlarının önlenmesi veya azaltılması ile atıkların geri kazanılması ve geri kazanılabilen atıkların kaynağında ayrı toplanması esastır.

Depolama alanlarında her gün sürekli artan hacimleri ile depolanan çöpler;

• Depolama alanı ve çevresindeki ekolojik dengenin bozulması,

  
  

• Kötü kokuların oluşumu ve yayılması,

  
  

• İstenmeyen görüntülerin ortaya çıkması,

  
  

• Yeraltı ve yüzey sularının kirlenmesi,

  
  

• Zararlı böceklerin ve fare gibi kemirgen hayvanların kitle halinde üremeleri,

  
  

• İnsan sağlığını tehdit eden mikropların üremesi,

  
  

• Çöplük yangınları, patlamalar,

  
  

• Kâğıt, naylon vb. hafif atıkların rüzgârlarla çevreye yayılması,

gibi nedenlerden kaynaklanan fiziksel, biyolojik ve görsel kirliliğe yol açmaktadır.

Söz konusu denetim tespiti sonrasında, Belediye tarafından; söz konusu 233/1 Nolu parsel üzerinde bulunan sahanın nihai ÇED Kararının alındığı, Çevre ve Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından 24.03.2020 tarihinde sonlandırıldığı ve bu kararın 31.03.2020

tarihinde hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle gözden geçirilmesinin talep edildiği, ancak talebin reddedildiği, ÇED Sonlandırma kararına karşı Bakanlık’a dava açıldığı,

Hatay 2’nci İdare Mahkemesi tarafından 2021/81 Karar nolu dava konusu işlemin iptaline karar verildiği ve 2021/2319 Esas Sayılı Dosya ile Danıştay 6’ncı Dairesi de temyiz isteminin reddi ile anılan kararın onandığı, 01.06.2021 tarihli yazımızda dava sonucu kararlar gereği ÇED olumlu/olumsuz kararı belgesi yeniden talep edildiği,

18.06.2021 tarihli Bakanlık yazısında bahse konu iptal işleminin kaldırılarak ÇED sürecinin devam ettiğinin bildirildiği,

Söz konusu süreç netleşmediğinden ÇED Olumlu/ Olumsuz Kararının beklendiği, ÇED belgesi alındıktan sonra 233/1 nolu parselde yapılması planlananan tesisin yapılacağı

ifade edilmiştir.

Öncelikle kamu idaresinin bulgumuza katıldığı ve bundan sonraki dönemler için söz konusu depolama sahası için gerekli iş ve işlemlerin yapıldığı anlaşılmıştır.

Ayrıca toplanan katı atıklar, gelişigüzel bir şekilde çeşitli alanlara dökülerek toplanması ve toplanmaya da devam edilmesi, çöplerin depolandığı bu alanlar başta toprak ve su olmak üzere çevre kirliliğine neden olunmasının önüne geçilmesi için ilgili Bakanlığın ivedilikle ÇED raporuna olumlu ya da olumsuz karar vermesi gerekmektedir. Zira sürecin uzaması bulguda da belirtildiği üzere telafisi mümkün olmayan zararlara neden olabilecektir.

Sonuç olarak anılan Kanun gereğince mümkün olan en kısa zamanda Bakanlığın vereceği olumlu/olumsuz karar üzerine Belediye tarafından yeni bir depolama sahası tespit edilmesi ve katı atık bertaraf tesisleri kurma çalışmalarına başlanılması gerekmektedir.