İdare tarafından sunulan çeşitli hizmetlerde, bazı gerçek ve tüzel kişilere mevzuata aykırı olarak çeşitli indirimler ve/veya ücretsiz tarifeler uygulandığı tespit edilmiştir.

4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile kamu kurum ve kuruluşlarınca üretilen hizmet bedelleri hakkında köklü değişiklikler yapılmış, bir kısım kişi ve kurumların kamu hizmetlerinden faydalanmasında diğer kişi ve kurumlardan daha avantajlı olmasının önüne geçilmiştir.

Kanun’un 1’inci maddesinin birinci fıkrasında belediye ve bağlı kuruluşlarının da içinde bulunduğu kamu kurum ve kuruluşlarınca üretilen mal ve hizmet bedellerinde herhangi bir kişi veya kurum lehine indirimli veya ücretsiz tarife uygulanamayacağı belirtilmiş, altıncı fıkrasında ise birinci fıkra hükmünden muaf tutulacak kişi ve kurumları tespit etmeye Cumhurbaşkanı’nın, 4736 sayılı Kanun’da 02.07.2018 tarih ve 698 sayılı KHK ile yapılan değişikliğin yürürlük tarihinden önce Bakanlar Kurulunun yetkili olduğu ifade edilmiştir.

Kanun’un yayımı tarihinden itibaren birçok Bakanlar Kurulu Kararı çıkarılmış ve çeşitli kişi ve kurumlara muafiyetler tanınmıştır. 4736 sayılı Kanun sonrasında çıkarılan Bakanlar Kurulu kararları her işlem için ayrıntılı şekilde düzenlenmiş, Kanun’a ilişkin uygulamanın tam olarak yerine getirilebilmesi için hizmetten yararlanmada kamu-özel ayrımı dahi yapılmamıştır.

Kanun’un yayımı tarihinden itibaren Bakanlar Kurulunca çıkarılan muafiyet kararlarında; belediye personeli ve kamu kurum ve kuruluşlarının personeline, kamu kurum ve kuruluşlarına veya kamuya yararlı dernekler ile vergi muafiyeti tanınan vakıflara özgü genel bir muafiyet kararı bulunmamaktadır.

Bu nedenle, İdare tarafından hazırlanacak tarife cetvellerinde sadece genel nitelikte çıkarılan muafiyet kararları ile diğer kanunlarda belirtilen muafiyet hükümlerinin uygulanabilmesi mümkün bulunmaktadır. Örneğin; şehit aileleri, gaziler ve engelliler için indirimli tarife uygulanması mevzuata aykırı değildir. Zira mezkûr kişiler hakkında gerek 4736 sayılı Kanun’un 1’inci maddesinde gerekse de 2002/3654 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nda genel muafiyet hükmü tanınmış ve bu kişilere her türlü işlemde indirimli ve ücretsiz tarife uygulanabilmesinin önü açılmıştır. Ancak haklarında herhangi bir muafiyet hükmü bulunmayan konularda belediye personeli ve kamu kurum ve kuruluşlarının personeline, dernek ve vakıflara, kamu kurum ve kuruluşlarına indirim yapılması veya bu kişi ve kurumlar için indirimli tarife belirlenmesi veya ücretsiz tarife uygulanması mümkün bulunmamaktadır.

Yapılan incelemede, 15.12.2022 tarihli ve 1591-1592-1593 sayılı Meclis Kararı ile yukarıda yer alan mevzuat hükümlerine aykırı olarak alınan kararlarla, Boğaziçi İmar Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, Gençlik ve Spor Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, İmar Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, İstanbul Darülaceze Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, Kadın ve Aile Hizmetleri Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, Kültürel Etkinlikler Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, Kütüphane ve Müzeler Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, Lojistik Yönetimi ve Terminaller Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, Makine İkmal Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, Merkez İtfaiye Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, Planlama Şube Müdürlüğüne ilişkin ücret tarifesinde, ilgisine göre; belediye-bağlı kuruluş-belediye şirket personeli ve çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarının personeline, çeşitli vakıflara, kar amacı gütmeyen köy dernekleri ve STK’lara, çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarına indirim ve/veya ücretsiz tarife uygulandığı görülmüştür.

Ayrıca sosyal tesislerde uygulanan ücret tarifelerinin Başkanlık Oluru ile belirlendiği ve belediye-bağlı kuruluş-belediye şirket personeli ve çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarının personeline yine mal ve hizmet bedellerinde indirim uygulandığı görülmüştür.

Yukarıda yer verilen denetim tespitleri üzerine İdare tarafından; 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 13'üncü maddesine yer verildikten sonra, "Belediyenin görev ve sorumlulukları başlıklı" 14'üncü maddesine yer verilmiştir. 5393 sayılı Kanunun “Belediyenin giderleri başlıklı” 60'ncı maddesinin (i) bendinde yer alan; “Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile engellilere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar” hükme değinildikten sonra Belediye Gelirleri Kanununun ücrete tabi işler başlıklı 97'nci maddesinde yer alan hükme yer verilmiş ve belirtilen yasa hükümleri birlikte değerlendirildiğinde ücret belirleme yetkisinin Belediye Meclisine verildiğinin anlaşıldığı, ayrıca İBB Meclisinin 2023 ücret tarifelerini belirten Meclis Kararında yer alan kültür merkezlerinin tahsislerinin tamamında adı geçen Meclis Kararında belirtilen ücretlerin tahsil edildiği, hiçbir kültür merkezi tahsisinde geçerli tarifeler üzerinden bir indirim uygulanmadığı, bütün ücretli tahsislerde İBB Meclisince belirlenen ücretlerin tahakkuk ettirildiği, 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun “Meclisin Görev ve Yetkileri” başlıklı 18'inci maddesinin (f) bendinde; “Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek” ifadesinin yer aldığı, yine aynı Kanun’un “Belediyenin gelirleri” başlıklı 59'uncu maddesinin (e) bendinde; “<i>Belediye meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler</i>” ifadesinin yer aldığı, 2023 yılı “Aylık Çocuk Etkinlik Merkezi” hizmetinde de belediye personeli ve belediye personeli hariç kategorilerinde her hangi bir fiyat farklılaştırılmasına gidilmediği, ancak belediyece yürütülen bahse konu hizmetlerde yoksunluk içinde olup da temel ihtiyaçlarını karşılayamayan ve hayatlarını en düşük seviyede dahi sürdürmekte güçlük çeken dar gelirli, yoksul, muhtaç, kimsesizler için hizmet alanları dâhilinde çeşitli hizmetlerin verildiği ve bu kapsamda destekler sunulduğu ve ailelerin sosyo-ekonomik

durumlarının, meslek elemanları tarafından yapılan sosyal incelemeler neticesinde değerlendirildiği ve sosyal inceleme sonucu muhtaçlığı tespit edilen ailelere ihtiyaçları doğrultusunda destek olunduğu, bu kapsamda Belediye Meclis Kararı ile ücret tarifesine konu edilen ve yukarıdaki açıklamalardaki hususlarla belirlenen grupların “4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” kapsamında değerlendirilemeyeceği, bir ticari faaliyetin kapsamında hizmet üretmedikleri, ücretsiz veya indirimli bir tarife belirlenmesinden çok, hizmetin kapsam, nitelik ve kriterlerine bakıldığında bir sosyal hizmet niteliğinde olduğu, Belediye bütçesine bu amaçla konan ve İstanbul Büyükşehir Belediye Meclisinin, 5393 sayılı Kanun’dan aldığı yetkiye dayanarak (Sayıştay görüşü alınarak) çıkardığı “İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sosyal İşler ve Yardım Esasları Yönetmeliği” usul ve esasları dikkate alınarak dolaylı bir gelir desteği modeli ortaya konulmasının amaçlandığı ifade edilmiştir.

Ancak, İdare tarafından ücret belirleme yetkisinin belediye meclisinde olduğu ifade edilmişse de bulguda belediye meclisinin mevcut düzenlemeler kapsamında ücret belirlemesine ilişkin herhangi bir hususa yer verilmemiştir. Bulguda belediye meclisinin yetkilerinin kanunlarda belirlendiği ve 4736 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal ve Hizmet Tarifeleri ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile kamu kurum ve kuruluşlarınca üretilen hizmet bedelleri hakkında herhangi bir kişi veya kurum lehine indirimli veya ücretsiz tarife uygulanamayacağı anlatılmaktadır. Belediye meclisinin ücret tarifesini belirlerken 4736 sayılı Kanun ve muafiyet kararları ile bağlı olduğu açıktır. Kanun’un yayımı tarihinden itibaren birçok Bakanlar Kurulu Kararı çıkarılmış ve çeşitli kişi ve kurumlara muafiyetler tanınmıştır. Bahsi geçen muafiyet kararları haricinde başka kişi, kurum, kuruluş, dernek vb.'ne farklı ücret tarifesi uygulanması veya ücretsiz ya da indirimli tarife uygulanması ise mümkün bulunmamaktadır.

Belediye meclislerinin yetkileri kanunlarda belirlenmiş olup söz konusu meclisler ancak kendilerine verilen yetki çerçevesinde karar alabilmektedir. Söz konusu meclisler kanunla kendilerine yetki verilmeyen bir konuda karar alamayacağı gibi kanunların açık hükmüne aykırı karar da alamazlar.

Cumhurbaşkanı Kararı ile verilmiş herhangi bir muafiyet hükmü olmadan yukarıda bahsi geçen hizmetlerin Belediye Meclisi tarafından belirlenen ücret tarifesi veya Başkanlık Oluru ile indirimli veya ücretsiz sunulmaması gerekmektedir.