Bilimsel Araştırma Projeleri kapsamında yapılan bazı cihaz alım süreçlerinde, teknik şartnamelerin yeterli düzeyde detaylı hazırlanmaması sonucu rekabeti engelleyici hükümler taşıması nedeniyle alım süreçlerinin uzadığı ve tedarikin maliyetinin arttığı tespit edilmiştir.

Yükseköğretim kurumları tarafından, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “İstisnalar” başlıklı 3 üncü maddesinin (f) bendi kapsamında yapılacak ihalelere ilişkin 2003/6554 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki Esaslar’ın “Temel İlkeler” başlıklı 5’nci maddesinde; idarenin, bu Esaslar’a göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduğu belirtilmiştir.

Ayrıca 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Şartnameler” başlıklı 12’nci maddesinin üçüncü fıkrasında; ihale dokümanı kapsamında hazırlanacak şartnamelerde belli bir marka, model, patent, menşei, kaynak veya ürün belirtilemeyeceği ve belirli bir marka veya modele yönelik özellik ve tanımlamalara yer verilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.

Bu kapsamda yapılan denetimlerde, örnek olarak röntgen cihazı alımı işine 24.05.2021 tarihinde başlanılmış olup 4734 sayılı Kanun’un 3’üncü maddesinin (f) bendi uyarınca anılan Esaslar’ın 19’uncu maddesinde yer alan belli istekliler arasında ihale usulü ile ihale edilmesine karar verilmiştir.

Alım sürecine 27.05.2021 tarihinde başlanan röntgen cihazı alımında yaklaşık maliyet fiyat tespiti ve tedarik süreçlerinde firmalar tarafından yapılan geri dönüşlerde cihazın belirtilen

bazı standartlarının dünya pazarında belirtilenlerin dışında olduğu ve rekabeti engelleyeceği belirtilerek defalarca kez itiraz edilmiş, teknik şartnamede talep edilen düzeltme istekleri kurum tarafından bazı tarihler de kısmen bazı tarihlerde ise tamamı yerine getirilmiştir.

Sürecin uzaması kaynaklı fiyat artışları nedeniyle 18.01.2022 tarihinde projeye %50 oranında ek bütçe verilmesi talep edilmiş olup Komisyon tarafından yapılan değerlendirme sonucunda talep uygun bulunarak 24.01.2022 tarihinde Komisyonca Röntgen cihazının satın alınabilmesi için Teknik Şartname Düzenleme Komisyonu kurulmasına ve teknik şartnamenin yeniden düzenlenmesine karar verilmiştir.

Teknik şartnameye son hali verildikten sonra 14.02.2022 tarihinde yeniden yaklaşık maliyet fiyat tespiti için fiyat alınması amacıyla firmalardan teklif istenilmiştir. Yine teklif alınan firmalar tarafından teknik şartnamede rekabeti engelleyici hükümler olduğu gerekçe gösterilerek itirazda bulunulmuş olup Teknik Şartname Düzenleme Komisyonu itirazı değerlendirerek uygun bulmuş ve teknik şartnameyi revize etmiştir. 14.03.2022 tarihinde teknik şartnamede başka bir firma tarafından revizyon talep edilmiş, Teknik Şartname Düzenleme Komisyonu tarafından yapılan revizyon ilgili firmaya tebliğ edilmiştir.

Yaklaşık maliyet fiyat tespit aşaması tamamlandıktan sonra belli istekliler arası ihale hazırlığı yapılmış ve 13.06.2022 tarihinde yapılmak üzere ihale ilanı yayınlanmıştır. İhaleye 5 adet firma davet edilmiş ancak ihaleye katılım olmadığı için ihale iptal edilerek pazarlık usulü ihale yapılmasına karar verilmiştir. Pazarlık ihalesi ilanından sonra diğer bir firmaca teknik şartnameye itirazda bulunulmuş, ancak bu itiraz kabul edilmemiştir. Tedarik için 1,5 yıl sonra 28.06.2022 tarihinde yapılan pazarlık ihalesine sadece tek firma katılmış ve sözleşme yapılmıştır.

Yukarıda açıklanan alım sürecinde görüleceği üzere, teknik şartnameye yaklaşık maliyet ve alım süreçlerinde defalarca kez rekabeti engelleyici hükümler olduğu gerekçe gösterilerek itiraz edilmiştir. Yapılan itirazlar üzerine sürecin uzaması sonucu hem cihazın maliyeti atmış hem de geç teslim alınması nedeniyle cihazdan geç faydalanılmıştır.

Öte yandan, bilimsel araştırma projesi kapsamında yapılan makine ve teçhizat alımlarında teknik şartnameler ilgili proje yürütücü tarafından düzenlenmekte ve proje yürütücüsü genel olarak belli marka ve modelin kataloglarından cihazların özelliklerini esas alarak teknik şartnameyi hazırlamakta olup alıma konu cihazın diğer teknik özelliklerini değerlendirebilecek teknik personel şartname hazırlama sürecine dahil edilmemektedir.

Bu şekilde hazırlanan teknik şartnameler sonucu genelde kriterleri sadece tek markanın

karşılayabilmesi nedeniyle diğer firmalar ihaleye davet edilmiş olsa bile ihaleye teklif vermemektedir.

Kamu idaresi cevabında bulguda belirtilen alım süreçleri ve teknik şartname revizelerinden bahsedilmiş, firmaların rekabet kaynaklı daha düşük özelliklerdeki ürünleri daha yüksek fiyattan satma çabalarından kaynaklı alım süreçlerinde sıkıntılar yaşandığı ve ihaleye katılması durumunda fiyatın yüksek kaldığını düşünen bazı firmaların da süreci sekteye uğratmak için teknik şartnameye itirazda bulundukları, ayrıca idarede farklı özelliklerde çok sayıda cihaz bulunduğundan bu cihazların tüm özelliklerini bilen teknik personel bulmanın mümkün olmadığı belirtilmiş olsa da, idare tarafından teknik şartnameye yapılan itirazlar uygun bulunmuş ve tedarik süreçlerinde şartnameler revize edilmiştir. Diğer taraftan bulguda belirtildiği üzere proje yürütücüsü tarafından hazırlanan teknik şartnameler belli markaların katalogları baz alınarak yapıldığından sürecin uzamasına neden olmaktadır.

Sonuç olarak; İdarenin ihalelerde saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi sağlaması için teknik şartnamelerde belirli bir marka veya modele yönelik özellik ve tanımlamalara yer verilmemesi, ayrıca teknik şartname hazırlama süreçlerine alanında uzman teknik personelinde dahil edilmesi gerekmektedir.