İstanbul genelinde toplu ulaşım araçlarının kullanılmasını sağlayan İstanbulkart ilk temin ücretinin BELBİM AŞ tarafından belirlenerek tahsil edildiği görülmüştür.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun “Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları” başlıklı 7’nci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde, “…ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerini plânlamak ve koordinasyonu sağlamak; kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek;…” yetkisi büyükşehir belediyesine verilmiştir.

Aynı Kanunun “Ulaşım hizmetleri” başlıklı 9’uncu maddesinin ikinci fıkrasında; “Bu Kanun ile büyükşehir belediyesine verilen trafik hizmetlerini plânlama, koordinasyon ve güzergâh belirlemesi ile taksi, dolmuş ve servis araçlarının durak ve araç park yerleri ile

sayısının tespitine ilişkin yetkiler ile büyükşehir sınırları dahilinde il trafik komisyonunun yetkileri ulaşım koordinasyon merkezi tarafından kullanılır.”

5216 sayılı Kanunun 8 ve 9’uncu maddelerine dayanılarak hazırlanan Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği’nin Ulaşım Koordinasyon Merkezlerinin görev ve yetkilerinin düzenlendiği 18’inci maddesinin birinci fıkrasında; “UKOME, büyükşehir içindeki kara, deniz, göl, nehir, kanal ve demiryolu üzerinde her türlü taşımacılık hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesini sağlamak üzere; ulaşım, trafik ve toplu taşıma konularında üst düzeyde yönlendirici karar alma, uygulama, uygulatma ve ilgili mevzuattaki usulüne göre gereken tesisleri kurma, kurdurma ve işletme hak ve yetkilerine haizdir. Bu amaçla;

…………

ç) Kara, deniz, göl, nehir, kanal ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini,…. belirlemekle,

………..

Görevli ve yetkilidir.” hükmü yer almaktadır.

Yukarıdaki mevzuat hükümlerinden anlaşılacağı üzere toplu ulaşımda kullanılan bilet ücretlerinin belirlenmesi yetkisi UKOME’ye verilmiştir.

Ancak, 17.09.2020 tarih ve 901 no.lu Büyükşehir Belediye Meclisi Kararıyla revize edilen İstanbulkart Yönetmeliğinin “Genel Esaslar” başlıklı 5’inci maddesinin üçüncü fıkrasında ise;

“İstanbulkart ile ilgili kart, vizeleme ve diğer hizmet ve üretim bedelleri BELBİM tarafından belirlenerek tahsil edilir” denilmektedir.

Yapılan incelemede; İstanbulkart'ın İstanbul genelinde toplu ulaşımın kullanılmasını sağlayan bilet olduğu, 2022 yılında BELBİM AŞ tarafından İstanbulkart için 50,00 TL, kişiselleştirilmiş kart için 60,00 TL bilet ilk edinim ücreti belirlenerek tahsil edildiği, bu ücretin UKOME tarafından belirlenmesi gerektiği düşünülmektedir.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından; büyükşehirlerde “her türlü

… toplu taşıma araçları ile …, bilet ücret ve tarifelerini… belirleme” görev ve yetkisinin Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği’nin 18'inci maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendi ile Ulaşım Koordinasyon Merkezine (UKOME) verildiği, İBB Meclisi

19.11.2015 tarihli ve 1931 sayılı kararı ile ve Danıştay’ın 21.1.2021 tarihli ve 2020/3094 E. ve 2021/216 K. sayılı kararında değindiği usule uygun şekilde; İstanbulkart’ın, 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında bir ödeme aracına dönüştürülmesine ve üçüncü kişiler nezdindeki tüm hak ve yetkileri ile birlikte, 15 yıl süreyle, BELBİM AŞ tarafından işletilmesine karar verildiği, 6493 sayılı Kanun kapsamında bir ödeme aracına dönüştürülen İstanbulkart’ın bu yönüyle bir “bilet” olmaktan çıktığı ve ulaşım dışında pek çok sektörde ve alanda da (market, alışveriş vb.) kullanılabilme özelliği kazandığı, 6493 sayılı Kanun kapsamında bir ödeme aracı sayılan İstanbulkartın kart bedelinin UKOME tarafından belirlenmesinin UKOME’ye verilen yetkinin aşılması anlamına geleceği, bu yetkinin UKOME tarafından kullanmasının, ödeme ve elektronik para sektörünün rekabet dinamiklerine uygun düşmeyeceği ifade edilmiştir.

İdarece ayrıca; Ulaşımda İstanbulkart Yönetmeliği’nin 5'inci maddesinin üçüncü fıkrası; “İstanbulkart’ın toplu ulaşımda kullanımına dair tarifeler ile sınırlı kullanımlı biletlere dair ücret ve tarifeler UKOME kararları ile belirlenir. 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 97. maddesi hükümleri saklıdır. İstanbulkart ile ilgili kart, vizeleme ve diğer hizmet ve üretim bedelleri BELBİM tarafından belirlenerek tahsil edilir.” şeklinde olduğu, UKOME’nin İstanbulkart ve sınırlı kullanımlı biletlerin her ikisinin de ulaşımdaki kullanım tarifelerini belirleme yetkisini haiz olduğu, bunun yanında, UKOME’nin, yalnızca toplu ulaşımda kullanılan sınırlı kullanımlı biletlerin bilet ücretlerini (BİRgeç, İKİgeç, ÜÇgeç, BEŞgeç gibi ürünlerin satış ücreti) de belirleme yetkisi de bulunduğu, bu bakımdan, Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği’nde bahsi geçen ve bulguda işaret edilen bilet ücretinin, bu sınırlı kullanımlı biletler ile sınırlı olması gerektiği de ifade edilmiştir. Zira bu ürünler yalnızca toplu ulaşımda kullanılabilen “bilet” özelliğini taşımakta olup, sınırlı kullanımlı biletlere dair fiyatlar doğrudan UKOME kararları ile belirlenmektedir.

İdarece bu kapsamda, bulguda bahsedilen mevcut uygulamanın hem Büyükşehir Belediyeleri Koordinasyon Merkezleri Yönetmeliği’ne hem de Ulaşımda İstanbulkart Yönetmeliği’ne uygun olduğu değerlendirilmektedir.

Ancak, İdare değerlendirmesinde İstanbulkart’ın sadece toplu ulaşım bileti olarak da kullanılabileceği varsayımı ele alınmamaktadır. Dolayısıyla ilk edinim ücretlerinin UKOME'ce belirlenmesinin mevzuata uygun olacağı düşünülmektedir.

Sonuç olarak, İstanbulkart bilet ücretlerinin mevzuata uygun olarak UKOME tarafından belirlenmesi ve İstanbulkart Yönetmeliğinin bu bağlamda değiştirilmesi gerekmektedir.